Εθνικές ακροβασίες: το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας στην πόλη των Σκοπίων;

Το πρόσφατα ψηφισθέν νομοσχέδιο για τα μεταπτυχιακά επιτρέπει την ύπαρξη αυτόνομων μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών των ελληνικών Α.Ε.Ι. εκτός της ελληνικής επικράτειας. Στα τέλη Ιουλίου, περίοδο στην οποία αναστέλλεται η λειτουργία των οργάνων διοίκησης των Α.Ε.Ι. και οι συνδικαλιστικοί φορείς των μελών Δ.Ε.Π. και των φοιτητών στην πραγματικότητα υπολειτουργούν, δημοσιοποιήθηκε η πιθανότητα δημιουργίας μεταπτυχιακού προγράμματος του Πανεπιστημίου Μακεδονίας στην πόλη των Σκοπίων.

Ο αντιπρύτανης ακαδημαϊκών υποθέσεων καθηγητής Στέλιος Κατρανίδης περιέγραψε τις σχετικές ιδέες στον Τύπο (εφ. Μακεδονία, 31.7 και 7.8 2008). Στο δημοσίευμα της 31.7.2008 παρατίθενται και οι σχετικές, πολύ εύστοχες, απόψεις της αντιπρυτάνεως του Α.Π.Θ. καθηγήτριας Αθανασίας Τσατσάκου, που δήλωσε: "[...] πρόσφατα στη συνάντηση που είχαμε οι διοικήσεις των πανεπιστημίων της Μεσογείου αποφασίσαμε να καταγγείλουμε το φαινόμενο του franchising στην Ευρώπη. Είναι ένα σύστημα που προωθούν οι Αγγλοσάξονες, για να βγάζουν χρήματα. Θεωρούμε ότι τα παραρτήματα αυτά προσφέρουν κατώτερες σπουδές, γιατί ένα πανεπιστήμιο, χωρίς να παράγει έρευνα, δεν μπορεί να ονομάζεται πανεπιστήμιο". Και συνεχίζει λέγοντας ότι "τα ελληνικά Α.Ε.Ι. δεν πρέπει να πέσουν σε αυτήν την ’παγίδα’", καλώντας τα, παράλληλα, "να αντισταθούν ηθικά στην ωφελιμιστική άποψη της εκπαίδευσης".

Ο σχεδιασμός δημιουργίας μεταπτυχιακού προγράμματος του Πανεπιστημίου Μακεδονίας στα Σκόπια προκάλεσε μια σειρά από απορίες. Οι απορίες αυτές υπερβαίνουν τις δυστοκίες της ονοματοδοσίας ("franchising", "παραρτήματα", "αυτόνομα προγράμματα σπουδών" κ.λ.π.). Υπερβαίνουν, επίσης, και το ζήτημα των θεσμικών διαδικασιών που ακολουθήθηκαν στη διερεύνηση αυτής της προοπτικής. Αναφέρομαι στο γεγονός ότι μέλη της διοίκησης του πανεπιστημίου αναλαμβάνουν ως "ερευνητικά προγράμματα" με αμοιβή τη σύνταξη μελετών που εμπίπτουν ακριβώς στα καθήκοντα για τα οποία έχουν εκλεγεί (π.χ. μελέτη σκοπιμότητας για την ίδρυση παραρτήματος του πανεπιστημίου στην π.Γ.Δ.Μ.). Το γεγονός αφενός εγείρει ζητήματα ηθικής τάξης για το σύνολο της ακαδημαϊκής κοινότητας, αφετέρου διαστρεβλώνει την ίδια την έννοια της ερευνητικής διαδικασίας.

Η βασική μας απορία έγκειται στο ότι αδυνατούμε να καταλάβουμε γιατί ένα ελληνικό Α.Ε.Ι. να λειτουργήσει ως ανταγωνιστής με τις δεκάδες franchising παραρτήματα που λειτουργούν στα Σκόπια, τα οποία συνήθως χαρακτηρίζονται από χαμηλό επίπεδο σπουδών και μειωμένο κύρος. Αναρωτιόμαστε γιατί να προχωρήσει το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας στη δημιουργία παραρτήματος στο εξωτερικό και να απασχολήσει εκεί μέρος του διδακτικού του προσωπικού, τη στιγμή που υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις μελών ΔΕΠ τόσο στα Τμήματα της Θεσσαλονίκης όσο και σε αυτά της Έδεσσας και της Νάουσας. Επιπλέον, προβληματιζόμαστε για την εμπλοκή των συγκεκριμένων σχεδίων με ζητήματα εξωτερικής πολιτικής στην παρούσα συγκυρία.

Η διεθνοποίηση των ελληνικών Α.Ε.Ι., που έτσι κι αλλιώς υπάρχει σε ερευνητικό επίπεδο, μπορεί να ενισχυθεί με δύο στρατηγικές. Κύριο μέλημα μας θα πρέπει, σε αυτή τη φάση, να είναι η βελτίωση της ποιότητας των ήδη υπαρχόντων προγραμμάτων σπουδών με την προσέλκυση προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών από το εξωτερικό, με ενίσχυση των φοιτητών που συμμετέχουν σε ανταλλαγές Erasmus, με παροχή υποτροφιών σε φοιτητές του εξωτερικού και με την οργάνωση σχολείων εκμάθησης της ελληνικής σε κάθε Α.Ε.Ι. Με αυτό τον τρόπο δεν αποδυναμώνουμε τον κύριο ρόλο των Α.Ε.Ι. (εκπαίδευση και έρευνα στην Ελλάδα), και δεν επιμερίζουμε τους ήδη ελλιπείς ανθρώπινους πόρους. Το μοντέλο άλλωστε αυτό έχουν ακολουθήσει τα πιο σημαντικά πανεπιστήμια της Αμερικής και της Ευρώπης, κάτι που εν τέλει αποδείχθηκε ωφέλιμο τόσο για τους γηγενείς όσο και για τους ξένους φοιτητές.

Η δεύτερη στρατηγική μας -παράλληλης πιθανά λειτουργίας με την προαναφερόμενη- μπορεί να είναι η συνεργασία με πανεπιστήμια του εξωτερικού σε κοινά προπτυχιακά, μεταπτυχιακά, διδακτορικά και ερευνητικά προγράμματα. Ας επιλέξουμε τα καλύτερα ιδρύματα άλλων χωρών και ας συνεργαστούμε στη βάση της ισοτιμίας, του σεβασμού των διαφορετικών εκπαιδευτικών συστημάτων και της διασφάλισης του αμοιβαίου οφέλους. Η διδασκαλία θα μπορεί να γίνει από μεικτές ομάδες μελών Δ.Ε.Π. και να εστιάζεται σε αντικείμενα κοινού ενδιαφέροντος, έτσι ώστε να μην δημιουργούνται σχέσεις εξάρτησης και ιεραρχίες.

Ειδικά σε σχέση με το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, σε καμία περίπτωση δεν είμαστε αντίθετοι στην προοπτική δημιουργίας συνεργασιών και κοινών προγραμμάτων σπουδών με Α.Ε.Ι. άλλων χωρών, και ειδικά με αυτά της π.Γ.Δ.Μ. Το χειρότερο σενάριο όμως είναι εκείνο ενός ελληνικού Α.Ε.Ι. που θα δημιουργήσει ένα αυτόνομο πρόγραμμα σπουδών στο οποίο "ιπτάμενοι διδάσκοντες" θα μεταφέρουν ένα σώμα γνώσεων σε γηγενείς φοιτητές που μπορούν να πληρώσουν δίδακτρα πολλαπλάσια από αυτά των εθνικών τους Α.Ε.Ι. Όπου και όποτε έγινε αυτό, οι τοπικές κοινωνίες αντέδρασαν θεωρώντας τέτοιους θεσμούς ως αποικιοκρατικούς. Αν αυτό δεν ενδιαφέρει κάποια εκπαιδευτικά ιδρύματα της Εσπερίας που δραστηριοποιούνται στην Π.Γ.Δ.Μ., σίγουρα πρέπει να αποτελεί πρόνοια των ελληνικών Α.Ε.Ι.

Τα ελληνόφωνα εκπαιδευτικά ιδρύματα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη υπήρξαν για αιώνες οχήματα εμπέδωσης της κλασικής παιδείας, των αρχών της δημοκρατίας και του Διαφωτισμού. Η παρουσία τους ακυρώθηκε από την εμπλοκή των βαλκανικών εθνικισμών, συμπεριλαμβανομένου και του ελληνικού, στη λειτουργία τους. Η επέκταση των δραστηριοτήτων των ελληνικών Α.Ε.Ι. στη Νοτιοανατολική Ευρώπη μπορεί να αποτελέσει γέφυρα ώσμωσης με τους γείτονες μας. Η προσπάθειά μας δεν πρέπει, αυτή τη φορά, να ακυρωθεί από την εμπλοκή ακαδημαϊκών και επιχειρηματικών φιλοδοξιών. Στην παρούσα συγκυρία, η επέκταση των δραστηριοτήτων των Α.Ε.Ι. στο εξωτερικό δεν μπορεί να αποτελεί την προτεραιότητα των επιλογών μας, επιλογών που οφείλουν να εστιάζονται στη βελτίωση της ποιότητας των υπαρχόντων προγραμμάτων σπουδών.

Ο Λόης Λαμπριανίδης είναι οικονομικός γεωγράφος και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.