Αντί της «επανίδρυσης του κράτους», μήπως κάτι λιγότερο αλλά χρησιμότερο;

Πρωϊνό της 16ης Σεπτεμβρίου. Ακούω στο ραδιοσταθμό του «Σκάϊ» τον διευθυντή του να συνομιλεί με πολύ γνωστό καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο οποίος διδάσκει Δημόσια Διοίκηση. Θέμα, ούτε λίγο ούτε πολύ, η «επανίδρυση του κράτους». Ομολογώ ότι όταν άκουσα, για πρώτη φορά, ότι η Νέα Δημοκρατία είχε υιοθετήσει σαν κεντρικό σύνθημα της προεκλογικής της εκστρατείας την επανίδρυση του κράτους, το μυαλό μου πήγε στους επικοινωνιολόγους του κόμματος. Γνωρίζοντας ότι δουλειά αυτών των επαγγελματιών είναι η διαχείριση, με κάθε θεμιτό ή αθέμιτο μέσο, της κοινής γνώμης ώστε, η τελευταία, να αφομοιώνει αμάσητη την προπαγάνδα των κομμάτων, δεν έδωσα ιδιαίτερη σημασία. Άλλωστε, έχουμε συνηθίσει σε όλων των ειδών τις ανάλογες ανοησίες. Από το «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών», στο «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο», το « ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση ο λαός στην εξουσία», την «ισχυρή Ελλάδα», το «η Ελλάδα πρώτα», και τόσες άλλες, ευπώλητες, όπως απεδείχθη, χοντράδες, η «επανίδρυση του κράτους» μου φάνηκε μια λογική συνέπεια και συνέχεια. Κανείς νοήμων ιστορικός, πολιτικός επιστήμονας, κοινωνιολόγος, αρθρογράφος κ.τ.λ. δεν θα ασχολιόταν με αυτά τα φληναφήματα, εκτός και αν τον ενδιέφερε πώς, πότε και από ποιους παρήχθησαν, όπως και γιατί έγιναν λαοφιλή. Το ζήτημα αλλάζει, βέβαια, όταν διαπιστώνεται ότι εφευρέτης της «επανίδρυσης του κράτους», όπως του το αναγνώρισε ο διευθυντής του σταθμού και αυτός το απεδέχθη ασμένως, είναι ένας
επιφανής ακαδημαϊκός δάσκαλος.
Η συνέχεια της συνομιλίας ήταν εξίσου απογοητευτική. Γιατί οι προτάσεις του καθηγητή για την «επανίδρυση του κράτους» συνοψίζονταν, τουλάχιστον, για να μην τον αδικώ, στο πλαίσιο της συγκεκριμένης εκπομπής, σε δύο-τρία, κοινότοπα μέτρα εκσυγχρονισμού του δημόσιου τομέα, όπως είναι η μείωση των απασχολουμένων, η έμφαση στην ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών, η αξιοκρατία, η εφαρμογή των αρχών του κράτους δικαίου κ.ο.κ. Τώρα, πώς ερμηνεύεται η κραυγαλέα προεκλογική αντίφαση του κυβερνώντος κόμματος να αναγγέλλει, ταυτοχρόνως, την «επανίδρυση του κράτους», δηλαδή τη μείωση των δημοσίων υπαλλήλων και, συγχρόνως, τη μονιμοποίηση 250.000 συμβασιούχων του δημοσίου, δεν φάνηκε να απασχόλησε ιδιαιτέρως τον καθηγητή. Ούτε, βέβαια, ότι η συζήτηση διεξαγόταν λίγες μέρες αφότου συνδικαλιστές του κυβερνώντος κόμματος «μπουκάρισαν», με έμπρακτα άγριες διαθέσεις, στο υπουργείο Παιδείας για να επιβάλλουν τα «δικά μας παιδιά», κατά την αντικατάσταση των διευθυντών γραφείων στη Μέση και Δημοτική εκπαίδευση. Ουσιαστικότερη, όμως, παρατήρηση είναι, νομίζω, ότι ενώ εξακολουθεί αυτή η ρητορεία περί επανίδρυσης κράτους και εκσυγχρονισμού της δημόσιας διοίκησης, ορισμένες διαπιστωμένες αδυναμίες στη δομή της κυβερνητικής μηχανής παραμένουν άθικτες. Θα αναφέρω δύο γνωστότατα παραδείγματα που έχουν άμεση σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος και τον έλεγχο των τροφίμων.
Το πρώτο, αφορά στο υπερ-υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ και συγκεκριμένα στην αυτονόμηση των αρμοδιοτήτων προστασίας του περιβάλλοντος και σχεδιασμού-ελέγχου της χωροταξίας από τον τομέα κατασκευής των δημοσίων έργων. Το δεύτερο, αφορά στην απαγκίστρωση του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων από το Υπουργείο Ανάπτυξης. Στην πρώτη περίπτωση είναι ηλίου φαεινότερο ότι η κατάσταση δεν πάει άλλο. Τα δημόσια έργα και το περιβάλλον δεν είναι δυνατόν να εποπτεύονται από τον ίδιο υπουργό. Τα εντελώς πρόσφατα παραδείγματα της εμμονής στον παραλογισμό της «εκτροπής του Αχελώου», της ασύγγνωστης αμέλειας στην προώθηση της Οδηγίας για τις «προστατευόμενες περιοχές», της περιβαλλοντικής κακοποίησης της Αττικής, προς χάριν των Ολυμπιακών εγκαταστάσεων και του εκ προμελέτης «εγκλήματος της λίμνης Κορώνειας», προς χάριν των παρόχθιων βιομηχανικών, βιοτεχνικών, οικιστικών, κτηνοτροφικών και γεωργικών εγκαταστάσεων βοούν για την αδυναμία των εκάστοτε υπουργών ΠΕΧΩΔΕ να κρατήσουν στην ίδια μασχάλη τα καρπούζια της ανάπτυξης και του περιβάλλοντος. Ότι συστηματικά το περιβάλλον πληρώνει τη νύφη δεν αποτελεί έκπληξη. Απαιτεί περισσότερη φαντασία, έμπνευση, τόλμη και ορθολογικό σχεδιασμό, από ό,τι διαθέτουν, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όλοι μαζί οι διατελέσαντες υπουργοί ΠΕΧΩΔΕ, να εξασφαλίσεις θέσεις εργασίας, να ικανοποιήσεις τα τοπικά ρουσφέτια και τις λαϊκές αναπτυξιακές φαντασιώσεις, μέσω των «δημοσίων έργων» παρά μέσω του «περιβάλλοντος». Δεν πάει πολύς καιρός που ο αιφνιδίως αποπεμφθείς υφυπουργός, Η. Ευθυμιόπουλος, κατήγγειλε ότι, ο οικολογικά ευαίσθητος, κατά δήλωσή του, υπουργός ΠΕΧΩΔΕ, Κ. Λαλιώτης, «δεν ενδιαφερόταν για το περιβάλλον».
Τα ίδια ισχύουν για την υπαγωγή του ΕΦΕΤ στο υπουργείο Ανάπτυξης, κατόπιν πιέσεων του, τότε πολιτικού προϊσταμένου του, Β. Βενιζέλου. Πάλι η μασχάλη και τα δύο καρπούζια. Για την κουλτούρα σχεδόν όσων υψηλών κυβερνητικών στελεχών έχουμε γνωρίσει μέχρι σήμερα, ανάπτυξη σημαίνει τσιμέντα, δρόμοι, απασχόληση, διευκολύνσεις και δικτύωση με τα ημέτερα, και όχι μόνον, πελατειακά επιχειρηματικά και τοπικά συμφέροντα. Όπως το περιβάλλον, έτσι και η δημόσια υγεία, η ασφάλεια των τροφίμων και η καλή μεταχείριση των ζώων μπορούν να περιμένουν. Στα όρια της νομιμότητας ή όπου αυτό είναι δυνατό και κάτω από αυτά, λόγω αποστάσεων από τις αγορές και αδιαφορίας ή άγνοιας των ίδιων των καταναλωτών, όπως στα σφαγεία, στα τυροκομεία, στις ζωοτροφές και αλλού. Τα παραδείγματα της νόσου των τρελών αγελάδων και της επιμόλυνσης των συμβατικών καλλιεργειών με μεταλλαγμένους σπόρους δεν είναι παρά οι κορυφές του παγόβουνου.
Εξάλλου, και για τις δύο περιπτώσεις η ευρωπαϊκή εμπειρία έχει δώσει σαφή δείγματα γραφής. Παρότι, μετά το Μάαστριχτ, κάθε πολιτική της Ένωσης οφείλει να «ενσωματώνει» την περιβαλλοντική συνιστώσα, από χρόνια στην οιονεί υπουργική σύνθεση της Επιτροπής, το χαρτοφυλάκιο του Περιβάλλοντος είναι διακριτό και αυτοτελές. Όπως άλλωστε και σε όλα τα αναπτυγμένα κράτη μέλη. Την ίδια διοικητική αυτονομία, στην Ένωση, μετά την κρίση των τρελών αγελάδων (η άθλια διαχείριση της οποία αποδόθηκε εν πολλοίς στη θεσμική απουσία του), απολαμβάνει ο δικός της ΕΦΕΤ, κατά το επιτυχές πρότυπο του αμερικανικού Φορέα Τροφίμων και Φαρμάκων. Εμείς γιατί καθυστερούμε; Τι περιμένουμε; Μήπως, όλες αυτές και τόσες άλλες εξαρτήσεις, αρρυθμίες, υπαγωγές και λειτουργικές αντιφάσεις στις δομές της δημόσιας διοίκησης, είναι χρησιμότερο να αρθούν το συντομότερο αντί της εμμονής στις μεγαλομανείς αερολογίες περί της, για να σοβαρευτούμε και λίγο, ανέφικτης «επανίδρυσης του κράτους»; Λέω, μήπως.

Υστερόγραφο
Παρότι οι επιφανείς καθηγητές του πανεπιστημίου έχουν, κατά τεκμήριο, υψηλή θεωρητική κατάρτιση, οφείλω να υπενθυμίσω, ως φόρο τιμής στους μεγάλους δασκάλους της νιότης μας, ότι το κύριο θέμα αυτού του σχολίου, το κράτος, αποτελούσε υποχρεωτικό μάθημα στο δεύτερο ή το τρίτο έτος, αν θυμάμαι καλά, του πανεπιστημίου της Ανανεωτικής Αριστεράς στη δεκαετία του ’70. Τότε, λοιπόν, μας δίδασκαν ότι το κράτος δεν είναι φρούριο προς κατάληψη (όπως πίστευε και δυστυχώς πιστεύει ακόμη μια ορισμένη «επαναστατική» αριστερά) ή προς επανίδρυση (όπως πιστεύουν οι οργανικοί διανοούμενοι της κυβερνώσας παράταξης) αλλά, όπως έλεγε ο δικός μας Νίκος Πουλαντζάς, τη συμπύκνωση των σχέσεων εξουσίας ενός συγκεκριμένου κοινωνικού σχηματισμού. Και ο δικός του δάσκαλος, ο Αλτουσέρ, έγραφε ότι πρώτος, ο Γκράμσι, είχε την «παράδοξη» ιδέα πως το κράτος δεν εξαντλείται στον (καταπιεστικό) μηχανισμό του κράτους, αλλά πως περιλαμβάνει ένα αριθμό θεσμών της «πολιτικής κοινωνίας». Αυτή την πραγματικότητα, ο ίδιος ο Αλτουσέρ απέδωσε, στις «Θέσεις» του, στο θέμα SOS κάθε εξεταστικής περιόδου, με την επιστημονική έννοια των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους. Μεταξύ αυτών, ο Γάλλος φιλόσοφος, υπέδειξε, ως κορυφαία παραδείγματα, το θρησκευτικό, το σχολικό, τον οικογενειακό, το νομικό, τον πολιτικό, το συνδικαλιστικό, των μέσων μαζικής ενημέρωσης, τον πολιτιστικό ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους. Ένα μεγάλο μέρος των οποίων, καθώς η διάκριση μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα είναι εσωτερική διάκριση του δικαίου της αστικής τάξης, ανήκει στον ιδιωτικό τομέα…Αυτά και άλλα πολλά αξιοπερίεργα και αιρετικά μαθαίναμε τότε, σε μια πρώϊμη αλλά ενθουσιώδη εφαρμογή του distance learning χωρίς κομπιούτερ. Και τα μισά να ισχύουν μου φαίνεται κομμάτι δύσκολο να «επανιδρύσεις το κράτος», έστω και αν διδάσκεις Δημόσια Διοίκηση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ή είσαι ο μέντορας του πρωθυπουργού της Ελλάδας.