Το ευρωπαϊκό μοντέλο επιστρέφει

Είναι η ώρα της Ευρώπης! Δυο φορές ακούστηκε αυτή η φράση μέσα σε διάστημα ισάριθμων εβδομάδων. Η πρώτη ήταν όταν ο Νικολά Σαρκοζί, ως πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου- και όχι «πρόεδρος της Ευρώπης», όπως αρέσκεται να αποκαλείται ορισμένες φορές- μεσολάβησε στις διαπραγματεύσεις της Μόσχας για την κατάπαυση του πυρός μεταξύ Ρωσίας και Γεωργίας. Η δεύτερη όταν ο ίδιος και με την ίδια ιδιότητα συγκέντρωσε τους ευρωπαίους εταίρους προκειμένου να «επανιδρύσουμε τον καπιταλισμό».

Είναι μια φράση που θα έπρεπε κανονικά να γεμίζει με περηφάνια κάθε Ευρωπαίο, όμως εκτός αυτού επαναφέρει και δυσάρεστες αναμνήσεις. Η τελευταία φορά που ειπώθηκε ήταν τον Ιούνιο του 1991 από τον τότε υπουργό Εξωτερικών του Λουξεμβούργου Ζακ Πόος ο οποίος προήδρευε του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Τότε ξεσπούσε η κρίση στα Βαλκάνια και τα σύννεφα του πολέμου πύκνωναν με τη Σλοβενία και την Κροατία να αποφασίζουν να αποχωρήσουν από τη Γιουγκοσλαβική Ομοσπονδία. Επρόκειτο για μια ευρωπαϊκή υπόθεση την οποία τα μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (όπως λεγόταν τότε η Ευρώπη των 12) θεωρούσαν ότι μπορούσαν να διαχειριστούν. Χρειάστηκαν όμως τέσσερα χρόνια, η παρέμβαση των- διστακτικών αρχικά- Αμερικανών και ο θάνατος τουλάχιστον 100.000 ανθρώπων προκειμένου να επιλυθεί η κρίση.

Οι καιροί έχουν αλλάξει. Η Ευρώπη έχει προοδεύσει, έχει διευρυνθεί προς Ανατολάς και διαθέτει ενιαίο νόμισμα- χάρις στο οποίο έχουν αναπτυχθεί νέοι δεσμοί αλληλεγγύης- καθώς και πιο ισχυρούς θεσμούς. Παραδόξως, δεν ήταν αυτοί οι νέοι θεσμοί που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή των δύο πρόσφατων κρίσεων, του Καυκάσου και της Wall Street. Πρωταγωνιστής ήταν ο παλιός καλός θεσμός της κυκλικής προεδρίας ο οποίος μετρά ήδη τρεις δεκαετίες ζωής.

Τα εύσημα για αυτή την επιτυχή πορεία ανήκουν σε όλους διαδοχικά τους ηγέτες ως και τον κ. Σαρκοζί. Ο γάλλος πρόεδρος κατέφερε να επωφεληθεί τόσο από το αξίωμά του όσο και από τη σχετική παραλυσία της αμερικανικής δύναμης. Στη Γεωργία οι ΗΠΑ βρέθηκαν στριμωγμένες και ανίκανες να παράσχουν οποιαδήποτε άλλη βοήθεια στους γεωργιανούς φίλους τους, πέραν της λεκτικής, χωρίς να ριψοκινδυνεύσουν μια σκληρότερη αντιπαράθεση με τη Ρωσία. Οσον αφορά τη δεύτερη κρίση, μπορεί αυτή να ξεκίνησε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όμως οι αμερικανικές αρχές, πάλι διστακτικές αρχικά, υποτίμησαν το μέγεθος της διαφαινόμενης καταστροφής και κατέληξαν να λάβουν δυσάρεστες αποφάσεις. Τέλος, ο Τζορτζ Μπους, που όπως και οποιοσδήποτε αμερικανός πρόεδρος στο τέλος της θητείας του μοιάζει να έχει «κομμένα τα φτερά», δείχνει ελάχιστα πρόθυμος να αναλάβει τολμηρές πρωτοβουλίες και μάλλον περιμένει την αντικατάστασή του.

Η Ευρώπη διαθέτει πολλά πλεονεκτήματα. Είναι μια μεγάλη οικονομική δύναμη, με ισχυρό νόμισμα, που ακολουθεί στενάενίοτε με παρεκκλίσεις- τους κανόνες της παγκοσμιοποίησης. Ωστόσο διατηρεί ακόμη ορισμένες πτυχές του κράτους πρόνοιας- τα αποτελέσματα του οποίου είδαμε την «ένδοξη τριακονταετία» 1940-1970- οι οποίες μπορούν να απορροφήσουν τις κοινωνικές επιπτώσεις της παρούσας κρίσης.

Διαθέτει επίσης η Ευρώπη μια ιδεολογική φαρέτρα που έμοιαζε μέχρι πρότινος ελαφρώς αναχρονιστική αλλά που μπορεί να αποδειχθεί πολύ χρήσιμη σε περιόδους μεγάλων αναταραχών όπως αυτή που διανύουμε. Για να πειστεί κανείς αρκεί να σκεφτεί την ξαφνική θριαμβευτική επιστροφή του Τζον Μέιναρντ Κέινς. Οι μετοχές του βρετανού οικονομολόγου έχουν ανεβεί τόσο ψηλά που το μνημειώδες έργο που έγραψε το 1936, «Γενική θεωρία της απασχόλησης,του τόκου και του χρήματος», έχει γίνει σημείο αναφοράς οποιουδήποτε βρίσκεται σε υπεύθυνη θέση. «Η κοινωνική οικονομία της αγοράς», που γνώρισε μέρες δόξας στη μεταπολεμική Γερμανία και απορρίφθηκε όταν ο «τρίτος δρόμος» των Τόνι Μπλερ και Γκέρχαρντ Σρέντερ βρισκόταν στο απόγειο, έχει ακόμη, όπως φαίνεται, λαμπρό μέλλον μπροστά της.

Δεν πρόκειται βέβαια να εγκωμιάσουμε το παρελθόν και να αποκηρύξουμε όλα όσα εξυμνούσε ως χθες ο νεοφιλελευθερισμός. Δεν πρόκειται, με άλλα λόγια, να κάνουμε στροφή 180 μοιρών. Σε αυτό ακριβώς το λάθος υπέπεσε η Γηραιά Ηπειρος στο τέλος του 20ού αιώνα. Πρέπει να δηλώσουμε ότι η Ευρώπη διαθέτει ένα πλούσιο οπλοστάσιο θεωρητικής σκέψης και πολιτικής εφαρμογής από το οποίο μπορεί να αντλήσει την πρόταση προς όλους τους εταίρους της για μια «έξοδο κινδύνου»- για να θυμηθούμε τον τίτλο ενός παλιού βιβλίου του ιταλού συγγραφέα Ινιάτσιο Σιλόνε.