Εκεί ξαναγεννήθηκε ο αληθινός πατριωτισμός
Λεωνίδας Κύρκος, Αυγή, Δημοσιευμένο: 2008-10-28
Πέρασαν ήδη 68 χρόνια, από τότε που η Ελλάδα ανηφόριζε στον δρόμο του μεγαλείου, που έμεινε στη νεότερη Ιστορία σαν "έπος του ’40". Ήταν η πιο φωτεινή ώρα των νεότερων χρόνων, λίγα χρόνια μετά την καταστροφή της Μικράς Ασίας και μεσούσης μιας επονείδιστης δικτατορίας, που ξεδιάντροπα μιλούσε για 3ο ελληνικό πολιτισμό πάνω στα ερείπια της δημοκρατίας, της δόξας της ελληνικής δημιουργίας, που η ίδια είχε δολοφονήσει την 4η Αυγούστου. Η επίθεση του ιταλικού φασισμού είχε όλα τα χαρακτηριστικά της αθλιότητας αυτής της ιδεολογίας. Ήταν πράξη προδοσίας καθώς παραβίαζε τις κρατικές σχέσεις ομαλής γειτονιάς και συμβίωσης. Ήταν πράξη έσχατης δειλίας, καθώς εκδηλώθηκε αιφνιδιαστικά, χωρίς καμία προειδοποίηση και καλύπτονταν πίσω από εκδηλώσεις φιλίας και εμπιστοσύνης. Αυτά τα στοιχεία γιγάντωσαν την προσβολή που αισθάνθηκε όλος ο λαός. Άγγιζαν όχι μόνο το βαθύ αίσθημα της φιλοπατρίας τους, αλλά και το ρωμέικο φιλότιμο, που είναι κάτι ξεχωριστό, μοναδικό και σε κάθε περίπτωση αδιαπραγμάτευτο.
Η απάντηση ήταν μεγαλειώδης και κατέπληξε τους πάντες. Στο ιταμό τελεσίγραφο, που ο Ιταλός προσβευτής επέδωσε στον πρωθυπουργό Ιω. Μεταξά στις 4.30 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου, η απάντηση ήταν ΟΧΙ. Την είπε ομόθυμα ο ελληνικός λαός από κάθε γωνία της Ελλάδας. Την είπε η ιστορία μας. Την πρόφερε ο Ιωάννης Μεταξάς. Την ίδια στιγμή που...
Αναπτύχθηκε μια άγονη, κατά τη γνώμη μου, συζήτηση "ποιος είπε το όχι;". Ο Μεταξάς ή ο λαός. Το είπαν και οι δύο. Ο πρωθυπουργός το είπε αναμφισβήτητα. Και αυτή η αναγνώριση δεν τον απαλλάσσει για το απαράσκευο του στρατού και την πολιτική διαχείριση στις παραμονές του πολέμου. Εξάλλου είναι ανόητη η αμφισβήτηση ότι το ΟΧΙ το είπε ο λαός. Το είπε με τέτοιο πάθος, ώστε από την αρχή διαμορφώθηκε κατάσταση παλλαϊκού πολέμου, παραμερίστηκαν όλα τα άλλα προβλήματα, ρίχτηκαν όλοι στον αγώνα με ανυπέρβλητη έξαρση.
Πρέπει να σημειωθεί εδώ και ο θετικός ρόλος που έπαιξε το ανοιχτό γράμμα του φυλακισμένου αρχηγού του ΚΚΕ, με το οποίο συνιστούσε την ανεπιφύλακτη συμμετοχή των κομμουνιστών στον κοινό αγώνα. Αυτή υπήρξε η μεγάλη συμβολή του Νίκου Ζαχαριάδη που πρέπει να του αναγνωρισθεί. Παρά τις ιλιγγιώδεις ευθύνες που έχει για την πολιτική του σε ύστερη φάση της ελληνικής εξέλιξης για την καταβαράθρωση του μεγάλου κινήματος της Εθνικής Αντίστασης και τις καταστροφικές συνέπειες του εμφυλίου πολέμου.
Ήταν ένα παράδοξο φαινόμενο: να βαδίζει ένας λαός με το "χαμόγελο στα χείλη" στον πόλεμο απέναντι σ’ έναν πολύ ισχυρότερο αντίπαλο, συγκριτικά άοπλος, αδύναμος, με ανοιχτά τεράστια κοινωνικοοικονομικά προβλήματα, χωρίς ίχνος φόβου, με μια τεράστια θέληση να ταπεινώσει αυτόν που τόλμησε αυτήν τη θανάσιμη ύβρη και να νικήσει. Αυτό ξεπερνούσε τα σύνορα της λογικής, ήταν μια παράφορη εκτίναξη στα ύψη της θυσίας και έγινε απ’ όλους και όλες, αυθόρμητα, ενστικτικά.
Η συνέχεια γράφτηκε στα βουνά της Μακεδονίας, στη λεγόμενη γραμμή Μεταξά. Οι Γερμανοί εισέβαλαν στα Βαλκάνια και χτύπησαν με όλη τους τη δύναμη τα ελληνικά σύνορα, για να σώσουν τους Ιταλούς συνεργάτες του άξονα, που είχαν ηττηθεί στην Αλβανία. Εκεί ζωντάνεψε ο βιβλικός μύθος του Δαυίδ και του Γολιάθ. Οι Γερμανοί σκόνταψαν σε μια λυσσαλέα αντίσταση που δεν είχαν γνωρίσει ως τότε στην Ευρώπη. Και έχασαν λίγο χρόνο για την επίθεσή τους στη Ρωσία, χρόνο που τους κόστισε πολύ γιατί στο μεταξύ έφτασε ο χειμώνας. Ο κόσμος ολόκληρος ανάσανε. Η ναζιστική Γερμανία δεν ήταν ανίκητη. Τον πόλεμο θα τον έκριναν, όχι μόνο τα όπλα, αλλά και η ψυχή και το τίμημα της δημοκρατίας, και της ελευθερίας. Το ελληνικό παράδειγμα έγινε πρότυπο για μίμηση.
Ο αγώνας στα βουνά της Αλβανίας και στα βόρεια σύνορά μας σταμάτησε με τη συνθηκολόγηση Τσολάκογλου.
Το χιλιοτραγουδισμένο όμως "έπος του ’40" πυροδότησε την εξίσου μεγαλειώδη εθνική αντίσταση. Ο μέχρι θανάτου αγώνας μεταφέρθηκε στις πόλεις και τα χωριά, χωρίς ανάπαυλα. Οι φαντάροι και οι αξιωματικοί που κατηφόριζαν πεζοί είχαν το αίσθημα και τον αέρα του νικητή. Και ο λαός, που τους θαύμαζε και ήταν περήφανος γι’ αυτούς, δεν ένοιωσε υποδουλωμένος. Λίγες μέρες μετά την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, δύο νέοι εκφράζοντας το αίσθημα όλων, κατέβασαν από το κοντάρι της Ακρόπολης τη σημαία - σύμβολο του εχθρού και έστειλαν παντού το μήνυμα: Η Ελλάδα δεν έπεσε. Με τους αντιφασίστες όλου του κόσμου θα σας θάψει!
Χωρίς το έπος της Αλβανίας δεν θα υπήρχε το έπος της Αντίστασης. Ο λαός ενώθηκε στον πόλεμο. Η δυστυχία, η πείνα, ο θάνατος ύφαναν μια πρωτόγνωρη αλληλεγγύη, διαμόρφωσαν μια προχωρημένη κοινωνική συνείδηση. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα ρίζωσε το εθνικοαπελευθερωτικό μήνυμα του ΕΑΜ που το ενέπνεε η κομμουνιστική ιδεολογία και βρήκε τη λαμπρότερη έκφρασή του στο βιβλιαράκι του Δημήτρη Γλυνού, του λαμπρότερου Έλληνα στοχαστή εκείνου του καιρού: "Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ". Με τις ιδέες αυτές γαλουχήθηκε όλος ο λαός, που είδε ένα κήρυγμα πατριωτικής έξαρσης και εθνικής απελευθέρωσης. Οι εργαζόμενοι που αγκάλιασαν το όραμα της κοινωνικής απελευθέρωσης. Οι γυναίκες που είδαν να ανεβαίνουν στο προσκήνιο της ιστορίας. Οι επιστήμονες και οι διανοούμενοι που βρήκαν επιτέλους τη θέση που τους άξιζε.
Στις 27 του Οκτώβρη του 1941 οι ιδέες αυτές ενσαρκώθηκαν σε μια οργάνωση, το ΕΑΜ που σύντομα απλώθηκε σ’ όλη τη χώρα. Και με το ένοπλο τμήμα της τον ΕΛΑΣ έγινε ο τρόμος των κατακτητών και των προσκυνημένων και η σημαία του λαού μας.
Οι Γερμανοί κατακτητές άρπαξαν το βίος των Ελλήνων, τον καταδίκασαν σε μια εξοντωτική πείνα και επέβαλαν παντού τον τρόμο. Είναι δεκάδες χιλιάδες οι νεκροί από την πείνα και άλλες χιλιάδες οι εκτελεσμένοι, οι νεκροί στα καμένα χωριά, και δεκάδες χιλιάδες οι σταλμένοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Υπολογίζεται ότι πάνω από 700.000 είναι τα θύματα της κατοχής, ενώ μνημεία της χιτλερικής θηριωδίας έμειναν τα Καλάβρυτα, το Δίστομο, τα Ανώγεια, η Καισαριανή, η Κοκκινιά και πολυάριθμες άλλες πόλεις και χωριά.
Ας σημειωθεί ότι ούτε ένας Έλληνας δεν πολέμησε στο πλευρό των Γερμανών και ο λαός με παλλαϊκές διαδηλώσεις απέτρεψε την επιστράτευση και υποχρέωσε τους κατακτητές να παραιτηθούν από τα σχέδια για τη βίαιη μεταφορά εργατών στις πολεμικές τους βιομηχανίες.
Ο Μωριάς πλήρωσε ακριβά τη συμμετοχή του στις πρώτες γραμμές της Αντίστασης. Και πλήρωσε ακριβότερα, στη συνέχεια, με την τραγωδία του εμφυλίου πολέμου, στον οποίο σπρώχτηκε η αριστερά από τους Εγγλέζους και στον οποίο κατολίσθησε ύστερα από σειρά μοιραίων λαθών που διέπραξε η ανεπαρκέστατη ηγεσία του ΚΚΕ υπό τον Νίκο Ζαχαριάδη. Στη φάση αυτή ο Μωριάς αποκομμένος από τον κορμό της Ελλάδας, χωρίς πηγές ανεφοδιασμού και χωρίς εφεδρείες κατεσφάγη από έναν ανοικτίρμονα πάνοπλο αντίπαλο υπό την ηγεσία του στρατηγού Πεντζόπουλου, ο οποίος έμεινε στην ιστορία ως Ιμπραήμ. Εκεί χάθηκαν λαμπροί αγωνιστές και ανάμεσά τους ηγέτες, που είχαν τραγουδηθεί από τον λαό, γεννήματα απλών ανθρώπων, κυρίως της αγροτιάς. Το κύριο βάρος των θυσιών το σήκωσε η αγροτιά. Χιλιάδες πολίτες εκτελέστηκαν ή εκτοπίστηκαν, χωριά ανασκάφτηκαν από τη μανία των νικητών.
Πέρασαν χρόνια ολόκληρα, έως ότου αποκατασταθεί ο φυσιολογικός ρυθμός της ζωής. Τα ψυχολογικά ρήγματα έκλειναν σιγά - σιγά, όμως οι εφιάλτες της εποχής δεν έσβησαν τελείως. Ήταν μια τραγική εξέλιξη για την οποία και η αριστερά -αλλά όχι μόνο- είχε τις ευθύνες της.
Το κεφάλαιο που άνοιξε με το έπος της Πίνδου, και συνεχίστηκε με την Αντίσταση, αποτελεί τις λαμπρότερες σελίδες της νεότερης Ιστορίας μας.
Σήμερα ζούμε μιαν άλλη εποχή. Τις μέρες της θαυμαστής κοινωνικής αλληλεγγύης, της συλλογικότητας, της αγωνιστικής έξαρσης, τις αντικατέστησε μια συστηματική και "ενεργούμενη" ιδεολογία της ξέφρενης ατομικότητας, του καταναλωτισμού, της σχετικής αδιαφορίας και τα κοινά. Από τον υποσιτισμό πέσαμε στον τυφλό υπερσιτισμό. Τα παιδιά μας είναι τα πιο υπέρβαρα της Ευρώπης. Το κυρίαρχο αίσθημα είναι "κι άλλο. Κι άλλο". Κι αυτό σε όλα, χωρίς καμία διάκριση για την ποιότητα. Το ίδιο αμβλύνθηκε και η συνείδηση για όσα αρνητικά συμβαίνουν. Ένα κλίμα "ωχαδερφισμού" καλλιεργείται και συμβιβάζεται με τα πάντα. Οι παλαιότεροι δεν αναγνωρίζουν το "σημερινό λαό". Κανείς βέβαια δεν νοσταλγεί την επιστροφή στις συνθήκες της κατοχής. Είναι όμως ανάγκη να υπάρξει ένα καθαρό μέτωπο απέναντι στα εκφυλιστικά φαινόμενα.
Οι γιορτασμοί της επετείου δεν έχουν νόημα όταν περιορίζονται σε θεαματικές τελετουργίες. Είναι ζωτική ανάγκη να βαθαίνουμε αδιάκοπα στο νόημα αυτού του μεγάλου αγώνα. Εκεί ξαναγεννήθηκε ο αληθινός πατριωτισμός, η σύνδεση του κοινωνικού προβλήματος με τα εθνικά. Η αδιαίρετη ενότητα της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της προόδου με γνώμονα τα συμφέροντα των εργαζομένων, και της ολότητας, του έθνους, που μας στεγάζει όλους και μας επιτάσσει να φυλάμε σαν κόρη οφθαλμού την ανεξαρτησία και την εθνική κυριαρχία και να γινόμαστε αδιάκοπα καλύτεροι. Αυτή είναι η αληθινή απόδοση τιμής στους ήρωες του έπους και της Εθνικής μας Αντίστασης.
Πάτρα, 27.10.8
* Από την ομιλία στο ΤΕΙ της Πάτρας για την 28η Οκτωβρίου
Η απάντηση ήταν μεγαλειώδης και κατέπληξε τους πάντες. Στο ιταμό τελεσίγραφο, που ο Ιταλός προσβευτής επέδωσε στον πρωθυπουργό Ιω. Μεταξά στις 4.30 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου, η απάντηση ήταν ΟΧΙ. Την είπε ομόθυμα ο ελληνικός λαός από κάθε γωνία της Ελλάδας. Την είπε η ιστορία μας. Την πρόφερε ο Ιωάννης Μεταξάς. Την ίδια στιγμή που...
Αναπτύχθηκε μια άγονη, κατά τη γνώμη μου, συζήτηση "ποιος είπε το όχι;". Ο Μεταξάς ή ο λαός. Το είπαν και οι δύο. Ο πρωθυπουργός το είπε αναμφισβήτητα. Και αυτή η αναγνώριση δεν τον απαλλάσσει για το απαράσκευο του στρατού και την πολιτική διαχείριση στις παραμονές του πολέμου. Εξάλλου είναι ανόητη η αμφισβήτηση ότι το ΟΧΙ το είπε ο λαός. Το είπε με τέτοιο πάθος, ώστε από την αρχή διαμορφώθηκε κατάσταση παλλαϊκού πολέμου, παραμερίστηκαν όλα τα άλλα προβλήματα, ρίχτηκαν όλοι στον αγώνα με ανυπέρβλητη έξαρση.
Πρέπει να σημειωθεί εδώ και ο θετικός ρόλος που έπαιξε το ανοιχτό γράμμα του φυλακισμένου αρχηγού του ΚΚΕ, με το οποίο συνιστούσε την ανεπιφύλακτη συμμετοχή των κομμουνιστών στον κοινό αγώνα. Αυτή υπήρξε η μεγάλη συμβολή του Νίκου Ζαχαριάδη που πρέπει να του αναγνωρισθεί. Παρά τις ιλιγγιώδεις ευθύνες που έχει για την πολιτική του σε ύστερη φάση της ελληνικής εξέλιξης για την καταβαράθρωση του μεγάλου κινήματος της Εθνικής Αντίστασης και τις καταστροφικές συνέπειες του εμφυλίου πολέμου.
Ήταν ένα παράδοξο φαινόμενο: να βαδίζει ένας λαός με το "χαμόγελο στα χείλη" στον πόλεμο απέναντι σ’ έναν πολύ ισχυρότερο αντίπαλο, συγκριτικά άοπλος, αδύναμος, με ανοιχτά τεράστια κοινωνικοοικονομικά προβλήματα, χωρίς ίχνος φόβου, με μια τεράστια θέληση να ταπεινώσει αυτόν που τόλμησε αυτήν τη θανάσιμη ύβρη και να νικήσει. Αυτό ξεπερνούσε τα σύνορα της λογικής, ήταν μια παράφορη εκτίναξη στα ύψη της θυσίας και έγινε απ’ όλους και όλες, αυθόρμητα, ενστικτικά.
Η συνέχεια γράφτηκε στα βουνά της Μακεδονίας, στη λεγόμενη γραμμή Μεταξά. Οι Γερμανοί εισέβαλαν στα Βαλκάνια και χτύπησαν με όλη τους τη δύναμη τα ελληνικά σύνορα, για να σώσουν τους Ιταλούς συνεργάτες του άξονα, που είχαν ηττηθεί στην Αλβανία. Εκεί ζωντάνεψε ο βιβλικός μύθος του Δαυίδ και του Γολιάθ. Οι Γερμανοί σκόνταψαν σε μια λυσσαλέα αντίσταση που δεν είχαν γνωρίσει ως τότε στην Ευρώπη. Και έχασαν λίγο χρόνο για την επίθεσή τους στη Ρωσία, χρόνο που τους κόστισε πολύ γιατί στο μεταξύ έφτασε ο χειμώνας. Ο κόσμος ολόκληρος ανάσανε. Η ναζιστική Γερμανία δεν ήταν ανίκητη. Τον πόλεμο θα τον έκριναν, όχι μόνο τα όπλα, αλλά και η ψυχή και το τίμημα της δημοκρατίας, και της ελευθερίας. Το ελληνικό παράδειγμα έγινε πρότυπο για μίμηση.
Ο αγώνας στα βουνά της Αλβανίας και στα βόρεια σύνορά μας σταμάτησε με τη συνθηκολόγηση Τσολάκογλου.
Το χιλιοτραγουδισμένο όμως "έπος του ’40" πυροδότησε την εξίσου μεγαλειώδη εθνική αντίσταση. Ο μέχρι θανάτου αγώνας μεταφέρθηκε στις πόλεις και τα χωριά, χωρίς ανάπαυλα. Οι φαντάροι και οι αξιωματικοί που κατηφόριζαν πεζοί είχαν το αίσθημα και τον αέρα του νικητή. Και ο λαός, που τους θαύμαζε και ήταν περήφανος γι’ αυτούς, δεν ένοιωσε υποδουλωμένος. Λίγες μέρες μετά την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, δύο νέοι εκφράζοντας το αίσθημα όλων, κατέβασαν από το κοντάρι της Ακρόπολης τη σημαία - σύμβολο του εχθρού και έστειλαν παντού το μήνυμα: Η Ελλάδα δεν έπεσε. Με τους αντιφασίστες όλου του κόσμου θα σας θάψει!
Χωρίς το έπος της Αλβανίας δεν θα υπήρχε το έπος της Αντίστασης. Ο λαός ενώθηκε στον πόλεμο. Η δυστυχία, η πείνα, ο θάνατος ύφαναν μια πρωτόγνωρη αλληλεγγύη, διαμόρφωσαν μια προχωρημένη κοινωνική συνείδηση. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα ρίζωσε το εθνικοαπελευθερωτικό μήνυμα του ΕΑΜ που το ενέπνεε η κομμουνιστική ιδεολογία και βρήκε τη λαμπρότερη έκφρασή του στο βιβλιαράκι του Δημήτρη Γλυνού, του λαμπρότερου Έλληνα στοχαστή εκείνου του καιρού: "Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ". Με τις ιδέες αυτές γαλουχήθηκε όλος ο λαός, που είδε ένα κήρυγμα πατριωτικής έξαρσης και εθνικής απελευθέρωσης. Οι εργαζόμενοι που αγκάλιασαν το όραμα της κοινωνικής απελευθέρωσης. Οι γυναίκες που είδαν να ανεβαίνουν στο προσκήνιο της ιστορίας. Οι επιστήμονες και οι διανοούμενοι που βρήκαν επιτέλους τη θέση που τους άξιζε.
Στις 27 του Οκτώβρη του 1941 οι ιδέες αυτές ενσαρκώθηκαν σε μια οργάνωση, το ΕΑΜ που σύντομα απλώθηκε σ’ όλη τη χώρα. Και με το ένοπλο τμήμα της τον ΕΛΑΣ έγινε ο τρόμος των κατακτητών και των προσκυνημένων και η σημαία του λαού μας.
Οι Γερμανοί κατακτητές άρπαξαν το βίος των Ελλήνων, τον καταδίκασαν σε μια εξοντωτική πείνα και επέβαλαν παντού τον τρόμο. Είναι δεκάδες χιλιάδες οι νεκροί από την πείνα και άλλες χιλιάδες οι εκτελεσμένοι, οι νεκροί στα καμένα χωριά, και δεκάδες χιλιάδες οι σταλμένοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Υπολογίζεται ότι πάνω από 700.000 είναι τα θύματα της κατοχής, ενώ μνημεία της χιτλερικής θηριωδίας έμειναν τα Καλάβρυτα, το Δίστομο, τα Ανώγεια, η Καισαριανή, η Κοκκινιά και πολυάριθμες άλλες πόλεις και χωριά.
Ας σημειωθεί ότι ούτε ένας Έλληνας δεν πολέμησε στο πλευρό των Γερμανών και ο λαός με παλλαϊκές διαδηλώσεις απέτρεψε την επιστράτευση και υποχρέωσε τους κατακτητές να παραιτηθούν από τα σχέδια για τη βίαιη μεταφορά εργατών στις πολεμικές τους βιομηχανίες.
Ο Μωριάς πλήρωσε ακριβά τη συμμετοχή του στις πρώτες γραμμές της Αντίστασης. Και πλήρωσε ακριβότερα, στη συνέχεια, με την τραγωδία του εμφυλίου πολέμου, στον οποίο σπρώχτηκε η αριστερά από τους Εγγλέζους και στον οποίο κατολίσθησε ύστερα από σειρά μοιραίων λαθών που διέπραξε η ανεπαρκέστατη ηγεσία του ΚΚΕ υπό τον Νίκο Ζαχαριάδη. Στη φάση αυτή ο Μωριάς αποκομμένος από τον κορμό της Ελλάδας, χωρίς πηγές ανεφοδιασμού και χωρίς εφεδρείες κατεσφάγη από έναν ανοικτίρμονα πάνοπλο αντίπαλο υπό την ηγεσία του στρατηγού Πεντζόπουλου, ο οποίος έμεινε στην ιστορία ως Ιμπραήμ. Εκεί χάθηκαν λαμπροί αγωνιστές και ανάμεσά τους ηγέτες, που είχαν τραγουδηθεί από τον λαό, γεννήματα απλών ανθρώπων, κυρίως της αγροτιάς. Το κύριο βάρος των θυσιών το σήκωσε η αγροτιά. Χιλιάδες πολίτες εκτελέστηκαν ή εκτοπίστηκαν, χωριά ανασκάφτηκαν από τη μανία των νικητών.
Πέρασαν χρόνια ολόκληρα, έως ότου αποκατασταθεί ο φυσιολογικός ρυθμός της ζωής. Τα ψυχολογικά ρήγματα έκλειναν σιγά - σιγά, όμως οι εφιάλτες της εποχής δεν έσβησαν τελείως. Ήταν μια τραγική εξέλιξη για την οποία και η αριστερά -αλλά όχι μόνο- είχε τις ευθύνες της.
Το κεφάλαιο που άνοιξε με το έπος της Πίνδου, και συνεχίστηκε με την Αντίσταση, αποτελεί τις λαμπρότερες σελίδες της νεότερης Ιστορίας μας.
Σήμερα ζούμε μιαν άλλη εποχή. Τις μέρες της θαυμαστής κοινωνικής αλληλεγγύης, της συλλογικότητας, της αγωνιστικής έξαρσης, τις αντικατέστησε μια συστηματική και "ενεργούμενη" ιδεολογία της ξέφρενης ατομικότητας, του καταναλωτισμού, της σχετικής αδιαφορίας και τα κοινά. Από τον υποσιτισμό πέσαμε στον τυφλό υπερσιτισμό. Τα παιδιά μας είναι τα πιο υπέρβαρα της Ευρώπης. Το κυρίαρχο αίσθημα είναι "κι άλλο. Κι άλλο". Κι αυτό σε όλα, χωρίς καμία διάκριση για την ποιότητα. Το ίδιο αμβλύνθηκε και η συνείδηση για όσα αρνητικά συμβαίνουν. Ένα κλίμα "ωχαδερφισμού" καλλιεργείται και συμβιβάζεται με τα πάντα. Οι παλαιότεροι δεν αναγνωρίζουν το "σημερινό λαό". Κανείς βέβαια δεν νοσταλγεί την επιστροφή στις συνθήκες της κατοχής. Είναι όμως ανάγκη να υπάρξει ένα καθαρό μέτωπο απέναντι στα εκφυλιστικά φαινόμενα.
Οι γιορτασμοί της επετείου δεν έχουν νόημα όταν περιορίζονται σε θεαματικές τελετουργίες. Είναι ζωτική ανάγκη να βαθαίνουμε αδιάκοπα στο νόημα αυτού του μεγάλου αγώνα. Εκεί ξαναγεννήθηκε ο αληθινός πατριωτισμός, η σύνδεση του κοινωνικού προβλήματος με τα εθνικά. Η αδιαίρετη ενότητα της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της προόδου με γνώμονα τα συμφέροντα των εργαζομένων, και της ολότητας, του έθνους, που μας στεγάζει όλους και μας επιτάσσει να φυλάμε σαν κόρη οφθαλμού την ανεξαρτησία και την εθνική κυριαρχία και να γινόμαστε αδιάκοπα καλύτεροι. Αυτή είναι η αληθινή απόδοση τιμής στους ήρωες του έπους και της Εθνικής μας Αντίστασης.
Πάτρα, 27.10.8
* Από την ομιλία στο ΤΕΙ της Πάτρας για την 28η Οκτωβρίου
