Η Ευρώπη στη χώρα των θαυμάτων

Η Ευρώπη και οι εθνικές κυβερνήσεις της απολαμβάνουν- και όχι αναίτια - τη νέα ικανότητα δράσης την οποία φαίνεται ότι απέκτησαν. Ποιος θα τολμούσε να φανταστεί, ακόμη και πριν από λίγες εβδομάδες, ότι αυτοί που θα διαμόρφωναν την πολιτική ανάσχεσης της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης δεν θα ήταν οι ΗΠΑ αλλά οι μέχρι πρότινος διχασμένοι Ευρωπαίοι;

Οι σοβαρές κρίσεις είναι καθοριστικές στην ιστορία. Ας μην αμφιβάλλουμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα βρίσκονται ουσιαστικά σε περίοδο αδράνειας ως την εκλογή νέου προέδρου. Επιπλέον, ο απερχόμενος πρόεδρος Μπους εμφανίζεται πολύ πιο αποδυναμωμένος συγκριτικά με οποιονδήποτε προκάτοχό του στη λήξη της θητείας του, αφήνοντας ένα παγκόσμιο κενό εξουσίας το οποίο έσπευσε να καλύψει ο γάλλος πρόεδρος και επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Νικολά Σαρκοζί.

Συγκαλώντας τους 15 ηγέτες της ευρωζώνης, η γαλλική προεδρία αποβλέπει στη συγκρότηση μιας λειτουργικής, σε πολιτικό επίπεδο, «ομάδας κρούσης». Η Ευρώπη διαθέτει άλλωστε μια ισχυρή θεσμική βάση, προσανατολισμένη στην οικονομική και νομισματική σταθερότητα. Πυλώνες αυτού του οικοδομήματος είναι το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), καθώς και τα κριτήρια δημοσιονομικής πολιτικής τα οποία έχει θεσπίσει η Συνθήκη του Μάαστριχτ. Αυτό που αποδείχτηκε για ακόμη μία φορά με την παρούσα κρίση είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση εμφανίστηκε ισχυρή εκεί όπου κατόρθωσε να αφομοιώσει και να υπερασπιστεί τα συμφέροντα των κρατών-μελών της και ανίσχυρη εκεί όπου δεν τα κατάφερε. Ασφαλώς η κρίση δεν έχει φθάσει στο τέλος της. Εχουμε απλώς κερδίσει λίγο χρόνο για να πάρουμε μια βαθιά ανάσα. Τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο. Ωστόσο, πέρα από την αγορά ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων χαμηλής φερεγγυότητας ελλοχεύουν και άλλοι κίνδυνοι, ιδιαίτερα στο αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα: πιστωτικές κάρτες, δάνεια αγοράς αυτοκινήτων και πιθανόν κάποια ακόμη προϊόντα. Υπάρχουν λοιπόν σοβαροί λόγοι να αμφιβάλλουμε αν τα μέτρα που έλαβαν κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες αρκούν για να υπερβούμε την κρίση.

Παράλληλα πλησιάζει το επόμενο τσουνάμι που απειλεί να κατακλύσει την πραγματική οικονομία. Ορθώς καταδικάζεται από όλους την κερδοσκοπική φούσκα των ΗΠΑ. Ας μην παραβλέπουμε, όμως, το γεγονός ότι οι οικονομίες ολόκληρου του κόσμου- από την Κίνα ως τη Γερμανία- επωφελήθηκαν για δεκαετίες από την αμερικανική υπερκατανάλωση που τροφοδοτούνταν από την υπερχρέωση. Συνεπώς μια δραματική επιβράδυνση της πραγματικής οικονομίας των ΗΠΑ, ως αποτέλεσμα μιας πιθανής καθίζησης στον τομέα των πιστωτικών καρτών, θα είχε σοβαρές επιπτώσεις για τη Γερμανία και συνολικά για την Ευρώπη.

Ως σήμερα χάρις στο ευρώ, την ΕΚΤ, τον Γκόρντον Μπράουν και τον Νικολά Σαρκοζί η Ευρωπαϊκή Ενωση αντέδρασε αποτελεσματικά στη χρηματοπιστωτική κρίση. Επειδή όμως οι κρίσεις στον χρηματοπιστωτικό και τον οικονομικό τομέα λειτουργούν σαν συγκοινωνούντα δοχεία, η Ευρώπη θα βρεθεί σύντομα ενώπιον σοβαρών προκλήσεων, αλλά και ευκαιριών. Μόνον η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι ικανή να προασπίσει τα συμφέροντα όλων των κατοίκων αυτής της ηπείρου, ακόμη και των χωρών που δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ, ακόμη και εκείνων που δεν είναι μέλη της Ενωσης. Ενώ όμως οι Ευρωπαίοι έχουν δημιουργήσει ισχυρούς οικονομικούς θεσμούς, δεν διαθέτουν ακόμη ένα αντίστοιχο πολιτικό οικοδόμημα ώστε να απαντήσουν στις επερχόμενες οικονομικές προκλήσεις. Για πολλά χρόνια η Γαλλία ζητούσε τη θέσπιση ενός ευρωπαϊκού οργάνου διακυβέρνησης των κρατών-μελών της ευρωζώνης. Η πρόταση αυτή συναντούσε αιτιολογημένα την αντίθεση της Γερμανίας. Η γαλλική πρωτοβουλία δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια συγκαλυμμένη επίθεση εναντίον των οικονομικών μέτρων σύγκλισης (δημόσιο έλλειμμα χαμηλότερο του 3% του ΑΕΠ) και, ακόμη χειρότερα, κατά της ανεξαρτησίας της ΕΚΤ. Η αρνητική στάση του Βερολίνου ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο μετά τις προτάσεις του γάλλου προέδρου για τον κρατικό παρεμβατισμό στην οικονομία. Δεδομένης όμως της δυσχερούς κατάστασης του παγκόσμιου χρηματιστικού και οικονομικού συστήματος, το ερώτημα είναι αν θα πρέπει να σταματήσει η Γερμανία να θέτει αντιρρήσεις στο ζήτημα της οικονομικής διακυβέρνησης και αντ΄ αυτού να ηγηθεί της προσπάθειας συγκρότησής της.

Αν η κρίση στις χρηματαγορές συνεχιστεί και ακολουθήσει το κατρακύλισμα της πραγματικής οικονομίας, η Ευρωπαϊκή Ενωση θα κινδυνεύσει άμεσα σε περίπτωση που δεν θα μπορέσει να παρουσιάσει μια πολιτική απάντηση. Για τον λόγο αυτόν απαιτείται επειγόντως ο ευρωπαϊκός συντονισμός σε μακροοικονομικό και δημοσιονομικό επίπεδο. Αυτή ακριβώς είναι όλη η αλήθεια, διότι είναι ορατή πλέον μια σχεδόν ολική αποτυχία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η Ενωση έχει ανάγκη μια οικονομική ηγεσία για την αντιμετώπιση της μακράς και βαθιάς κρίσης που έρχεται. Η Γερμανία, η μεγαλύτερη και σημαντικότερη οικονομία της Ευρώπης, οφείλει να χαράξει τον δρόμο με αποφασιστικότητα.

* Ο Γιόσκα Φίσερ είναι πρώην καγκελάριος και υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας και ηγετικό στέλεχος του κόμματος των Πρασίνων.