Γρ. Γιάνναρος: Ένας φωτισμένος πολιτικός της ανανεωτικής αριστεράς
Λεωνίδας Κύρκος, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2008-11-09
Αργήσαμε να τιμήσουμε τον Γρηγόρη και όχι μόνο...
Από τη στιγμή που αποδεσμευτήκαμε από την τροχοπέδη της πειθαρχίας του Κ.Κ.Ε. και της τυφλής εξάρτησης από το Κ.Κ.Σ.Ε. και την Ε.Σ.Σ.Δ., εμείς που σχηματίσαμε το ρεύμα της ανανεωτικής Αριστεράς στην Ελλάδα, αποκτήσαμε συνείδηση της αυτόνομης ευθύνης μας απέναντι στους εργαζόμενους της πατρίδας μας και αρχίσαμε να ξεφορτωνόμαστε τα βαρίδια μιας στενόκαρδης-δογματικής καλλιέργειας, που εμπόδιζε το πέταγμα του νου και την αξιοποίηση του πλούτου των ιδεών της Αριστεράς. Πάντα όμως σε επαφή με την ιστορική πραγματικότητα, για μια φρέσκια προσέγγισή της, και τον καταρτισμό ενός σύγχρονου προγράμματος πολιτικής και μαζικής δράσης για την αλλαγή πορείας στην Ελλάδα και στην Ευρώπη -για την προσέγγιση στο όραμα του δημοκρατικού σοσιαλισμού.
Μια ηράκλεια προσπάθεια
Σ’ αυτό το έργο αφιερώθηκαν δεκάδες χιλιάδες πρωτοπόροι λαϊκοί αγωνιστές, οι οποίοι, σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, που τις καθιστούσε δυσκολότερες η αμείλικτη πολεμική που ασκούσαν όλα τα κομμουνιστικά κόμματα του "υπαρκτού σοσιαλισμού" -με ελάχιστες εξαιρέσεις- και φυσικά η διορισμένη ηγεσία του Κ.Κ.Ε., που εκλέχθηκε από τη 12η Ολομέλεια. Επικεφαλής αυτής της ηράκλειας προσπάθειας, τέθηκε μια ομάδα από νεότερα κυρίως στελέχη του λαϊκού κινήματος, με επικεφαλής τον αξέχαστο Μπάμπη Δρακόπουλο, που αναδείχθηκαν από τους αγώνες και άντεξαν στους διωγμούς, κρατώντας ταυτόχρονα ζωντανή τη σκέψη και δεν παραιτήθηκαν από την αναζήτηση των αιτίων της καταβαράθρωσης του κινήματος, της διόρθωσης των λαθών και της ανασυγκρότησης του κινήματος της Αριστεράς, με τη χάραξη μιας νέας γραμμής και την κατάκτηση της ηγεμονίας μπροστά στους καινούργιους αγώνες.
Επιτρέψτε μου να αναφέρω μερικά ονόματα από αυτούς που συγκρότησαν την πρωτοπορία του ανανεωτικού ρεύματος. Θα παραλείψω ασφαλώς πολλούς διαλεχτούς μας συντρόφους, αυτό όμως δεν σημαίνει πώς αγνοούμε και δεν τιμούμε τη συνεισφορά τους. Μεταξύ των πρώτων αναφέρω τον Γρηγόρη Γιάνναρο, που τιμούμε σήμερα, τον Λεωνίδα Τζεφρώνη, τον Πάνο Δημητρίου, τον Σταύρο και τον Νίκο Καρρά, τον Κώστα Φιλίνη, τον Τάκη Μπενά, τον Λευτέρη Ελευθερίου, την Ποτούλα Δρακοπούλου, τη Σόνια Τσιτήλου, τον Ηλία Στάβερη, τον Βασίλη και τον Παύλο Νεφελούδη, τον Νίκο και την Άννα Σολωμού, τον Λευτέρη Μαυροειδή και τον Σοφιανό Χρυσοστομίδη, τον Γιάννη Μπανιά, τον Στέργιο Πιτσιόρλα, τα αδέλφια Κωσταράκου, τον Πασχάλη Δούκα και εκατοντάδες άλλους, φωτισμένους και ακάματους αγωνιστές.
Θα θέλαμε όλους αυτούς, και περισσότερο τους αφανείς μάρτυρες αυτής της ηρωικής προσπάθειας, για την ανασυγκρότηση του μεγάλου λαϊκού κινήματος, για τη δημοκρατία και τον σοσιαλισμό, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν ζουν πια, να τους τιμήσουμε και να τους εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας.
***
Ο Γρηγόρης ήταν από τα καλύτερα στελέχη αυτής της ομάδας. [...]
Ρίχτηκε με ενθουσιασμό στις σπουδές του, ενώ πλούτιζε και τη μαρξιστική του καλλιέργεια. Ο μαρξισμός γι’ αυτόν δεν ήταν κλειστή ιδεολογία, ένα σύνολο από τσιτάτα, δεν ήταν ιερό βιβλίο, που περιείχε τις αλήθειες για όλα τα θέματα, αλλά μια πρόκληση για κατανόηση και αποκάλυψη του φυσικού και του κοινωνικού γίγνεσθαι κι αυτό απαιτούσε μια άγρυπνη προσπάθεια, επίμονη μελέτη και την αναζήτηση. [...] ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΓΙΑΝΝΑΡΟΣ Ο Γρηγόρης δεν περιόριζε τις σχέσεις του μέσα στον κύκλο των συναγωνιστών του. Καλλιέργησε τις φιλίες του και με συμφοιτητές, που είχαν διαφορετικές ιδεολογικές αντιλήψεις και παρά τις διαφωνίες και τις οξύτατες καμιά φορά συγκρούσεις έχτισε γερές φιλίες με κεντρώους ή δεξιούς συναδέλφους του, που αργότερα διακρίθηκαν στον πολιτικό στίβο, όπως ο Μιλτιάδης Έβερτ και ο Γιάννης Βαρβιτσιώτης. Αυτή του η τάση να μην κλείνεται στην αποκλειστικότητα της δικής του αλήθειας, αλλά να κρατάει τα μάτια του και τη σκέψη του στους ανοιχτούς ορίζοντες της πραγματικότητας ήταν από τα πιο γόνιμα χαρακτηριστικά του νεαρού επαναστάτη.
Με την ίδρυση της Νεολαίας Λαμπράκη, ο Γρηγόρης έπεσε με τα μούτρα στην ανάπτυξη της οργάνωσης στον σταθερό και σωστό προσανατολισμό. Μια εμπνευσμένη ομάδα νέων στελεχών του λαϊκού κινήματος με επικεφαλής τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Τάκη Μπενά, τον Αντρέα Λεντάκη, τον Αριστείδη Μανωλάκο και άλλους φλογερούς δημοκράτες και κομμουνιστές, τον Θόδωρο Πάγκαλο, τον Θ. Κοκλάνη κ.ά. περιέτρεξαν όλη την Ελλάδα και μετέδωσαν παντού το ρίγος της έγερσης της ελληνικής νεολαίας για την αφύπνιση όλου του λαού στον δρόμο για μια καινούργια ανάταση αντίστοιχη της εαμικής στις νέες συνθήκες. Η δίψα για πολιτικές ελευθερίες έσμιξε με το πάθος για πολιτισμό και δημιουργία, με την ορμή για οργάνωση και αυτενέργεια, οδήγησαν στο θαύμα της ταχύτατης ανάπτυξης της οργάνωσης των Λαμπράκηδων, που δόνησε την ψυχή της Ελλάδας και κινητοποίησε απ’ άκρου σε άκρο την πατρίδας μας. Από τους πρωτεργάτες αυτής της εποποιίας ήταν ο Γρηγόρης Γιάνναρος.
Από τη διάσπαση του ’68 στον ενιαίο Συνασπισμό
Με τη διάσπαση του Κ.Κ.Ε. ο Γρηγόρης, νεαρός κομμουνιστής, πέρασε ολόψυχα στις γραμμές του ανανεωτικού κινήματος. Ήταν τα χρόνια που στην ημερήσια διάταξη της πολιτικής υπήρχε το θέμα των σχέσεων της Ελλάδας με την Ε.Ο.Κ. Ο Γρηγόρης μαζί με τον φίλο του Αιμίλιο Ζαχαρέα, που μόλις είχε γυρίσει από σπουδές στην Ιταλία, στο Ινστιτούτο Γκράμσι, και άλλους οικονομολόγους εισηγήθηκαν την αλλαγή της ως τότε στάσης της Ε.Δ.Α. στο θέμα και την αντικατάστασή της από τη θέση "Ναι στην ΕΟΚ, σ’ ένα νέο πεδίο ταξικών και εθνικών αγώνων για την πορεία προς μια Ευρώπη των λαών, ειρήνης και δημοκρατίας". Η θέση αυτή, έπειτα από πολλές συζητήσεις τελικά αποτέλεσε διακριτό στοιχείο στη φαρέτρα του τότε νεοεμφανιζόμενου ΚΚΕ εσωτερικού. [...]
Τα δύο κομμουνιστικά κόμματα που προέκυψαν βρίσκονταν σε οξύ ανταγωνισμό και αντιπαλότητα που άγγιζε και τη βάση. Την πρωτοβουλία είχε το Κ.Κ.Ε., που δεν άφησε βρισιά και λάσπη, από το ανεξάντλητο λεξιλόγιο της ορθοδοξίας, που να μην χρησιμοποιήσει. Στην πρώτη απόπειρα για κοινή δράση στις εκλογές του 1974, παρά τις συμφωνημένες συμπεριφορές και των δύο πλευρών, το Κ.Κ.Ε. κατέβασε τους οπαδούς του με κύριο σύνθημα: "Ενωμένη Αριστερά με το Κ.Κ.Ε. μπροστά". Φυσικά, εκείνη η προσπάθεια απέτυχε και η Ενωμένη Αριστερά διαλύθηκε. Με το πέρασμα του χρόνου έγινε φανερό ότι αυτή η κατάσταση προκαλούσε μεγάλη ζημιά στο αριστερό κίνημα. Όλες οι μαζικές οργανώσεις είχαν διασπαστεί. Το Κ.Κ.Ε. δεν έστεργε να μετάσχει σε καμιά αν δεν την έλεγχε απόλυτα. Στο μεταξύ οι ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές ανάμεσα στα δύο Κ.Κ.Ε. είχαν πια οριοθετηθεί καθαρά και δεν είχε κανένα νόημα η έριδα περί του τίτλου. Χρειαζόταν μια μεγάλη πρωτοβουλία, για να ξεμπλοκαριστεί η κατάσταση. Έτσι κι έγινε, στο 4ο Συνέδριο του Κ.Κ.Ε. εσωτερικού αποφασίστηκε από την πλειοψηφία των συνέδρων η μετονομασία του κόμματος σε Ελληνική Αριστερά (Ε.ΑΡ.). Ένα μέρος των συνέδρων διαφώνησε και, μολονότι εκλέχτηκε στα όργανα, αποχώρησε σε λίγο, πραγματοποιώντας νέα διάσπαση και συνέχισε την πορεία του ως Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού-Ανανεωτική Αριστερά.
Τώρα πια η πίεση για τη συνάντηση των κομμουνιστών και των αριστερών, σε ένα κόμμα έγινε ισχυρότερη. Επαφές μεταξύ συντρόφων των δύο πλευρών κατέληξαν στην συγκρότηση μιας μικτής επιτροπής με σκοπό να διερευνήσει τη δυνατότητα επεξεργασίας κοινού προγράμματος. Στην Επιτροπή έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο, από πλευράς Ε.ΑΡ., ο Γ. Γιάνναρος, ο Π. Κουναλάκης, ο Δ. Παπαδημούλης και, από πλευράς ΚΚΕ, ο Μίμης Ανδρουλάκης, ο Γιώργος Παπαπέτρου, ο Π. Λαφαζάνης. Η Επιτροπή εργάσθηκε με τη θέληση να συμβάλλει στην ενότητα των δύο κομμάτων και μέσα από καρποφόρες συζητήσεις κατέληξε σ’ ένα "κοινό πόρισμα" που περιείχε τις γενικές γραμμές ενός κοινού προγράμματος με τους αναγκαίους συμβιβασμούς. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για τη σύμπραξη των δύο κομμάτων στο πλαίσιο ενός νέου πολιτικού μορφώματος, με το όνομα "Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου".
Επιτέλους στις πολιτικές εξελίξεις μετείχε όλη η Αριστερά, η οποία και στην κυβέρνηση Ξ. Ζολώτα που ακολούθησε εκπροσωπήθηκε από τους Φ. Κουβέλη, υπουργό Δικαιοσύνης, Νίκο Κωνσταντόπουλο υπουργό Εσωτερικών και τον Γιάννη Δραγασάκη, υφυπουργό Οικονομικών· ο Γρηγόρης ήταν αναπληρωτής υπουργός βιομξηχανίας. Στη βραχύχρονη θητεία του πρότεινε λύσεις για το θέμα των προβληματικών επιχειρήσεων, οι οποίες συνέβαλαν στην αντιμετώπισή του. Η προσπάθεια όμως δεν ολοκληρώθηκε, καθώς η κυβέρνηση Ζολώτα ανατράπηκε σε λίγους μήνες από την κυβέρνηση της Ν.Δ. υπό την ηγεσία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.
Η Αριστερά μπορεί να ασκεί εξουσία χωρίς να ενσωματώνεται
Ο Γρηγόρης, ως αναπληρωτής υπουργός βιομηχανίας, χειρίστηκε πολύ επιδέξια το μεγάλο θέμα των προβληματικών επιχειρήσεων, που είχε επί χρόνια ταλανίσει την πολιτική ζωή και την οικονομία, Όπως τόνιζε στο αποχαιρετιστήριο άρθρο του ο Πέτρος Κουναλάκης, ο Γρηγόρης απέδειξε ότι η Αριστερά μπορεί να ασκεί εξουσία χωρίς να ενσωματώνεται.
Ο Γρηγόρης έβλεπε καθαρά τα αδιέξοδα στα οποία ωθούνταν η πολιτική μας ζωή με την κυριαρχία του δικομματισμού και την ανασύνταξη της συντηρητικής παράταξης υπό την ηγεσία του Κ. Καραμανλή με προσανατολισμό όλο το χώρο της κεντροδεξιάς. Στη σκέψη του υπήρχε η σύλληψη μιας ευρείας παράταξης με κορμό τη συνεργασία ΠΑΣΟΚ -Συνασπισμού, ανοιχτής και σε οποιονδήποτε άλλο που θα επιθυμούσε να μετάσχει (οργανώσεων ή προσωπικοτήτων).
Ο ίδιος, σε άρθρο του, μας προειδοποιούσε: "Ο Συνασπισμός έχει επιλέξει ανάμεσα σε δύο στάσεις: α) να παρατηρεί, να αναλύει και να ξορκίζει τις εξελίξεις με επιδίωξη να εκφράσει την κοινωνική αντίσταση και την πολιτική δυσαρέσκεια και β) να προτείνει συνολικές λύσεις για την πολιτική και την κοινωνία τώρα, να αναλάβει πρωτοβουλίες για να τις προωθήσει τώρα, να συναντηθεί με όσες δυνάμεις συμφωνούν για να διαμορφωθούν νέοι συσχετισμοί, και νέες πλειοψηφίες ικανές να στηρίξουν το μεγάλο μεταρρυθμιστικό και αναγεννητικό έργο που έχει ανάγκη ο τόπος. Περιθώρια να κάνει την πρώτη επιλογή", έλεγε, "δεν υπάρχουν. Θα καταποντιστεί μαζί με τον κόσμο και την εποχή που φεύγουν [...] την ακινησία δεν μπορούμε να την επιβάλλουμε ακόμα και αν τη θέλουμε θα συμμετάσχουμε στις αναμετρήσεις που έρχονται, θα συμβάλουμε κι εμείς στη διαμόρφωση του νέου ή θα παραμείνουμε στο περιθώριο. Αυτό είναι το πραγματικό δίλημμα."
Ακόμα και τις μέρες που η κατάσταση του επιβαρύνθηκε πολύ, ο Γρηγόρης αγωνιούσε γι’ αυτό το δίλημμα. Την τελευταία φορά που τον είδα ζήτησε να μας βλέπει συχνότερα. "Εγώ σας αγαπώ όλους", μου είπε. Και μιλώντας πιο προσωπικά: "Πάρε όποια πρωτοβουλία κρίνεις. Εγώ θα είμαι πάντα μαζί σου. Προχώρα. Δεν προλαβαίνουμε". Αυτό το "δεν προλαβαίνουμε" το έλεγε σε όλους. Και όλοι αναρωτιόνταν: "Τι δεν προλαβαίνουμε;" Ο Γρηγόρης έφυγε χωρίς να ξεκαθαρίσει τη σκέψη του. Δεν νομίζω ότι την παραβιάζω αν ισχυριστώ ότι εννοούσε τη θεμελίωση μιας συνεργασίας με το ΠΑ.ΣΟ.Κ.
Τις μέρες που ήταν στο νοσοκομείο είχε πυκνώσει τις επαφές του με τον Γιώργο Γεννηματά. Μια ειλικρινής φιλία τους συνέδεε. Πιθανόν κοινές σκέψεις τους να είχαν προχωρήσει. Αλλά το όποιο σχέδιο δεν το προλάβαιναν πια...
Ο Γρηγόρης ήταν ο πιο σημαντικός κρίκος της επαφής μας με τον άλλο πολιτικό κόσμο και τον κόσμο της επιστήμης, ιδιαίτερα τον πανεπιστημιακό. Τον κόσμο αυτό τον ενδιέφεραν ιδιαίτερα οι νέες ιδέες, που παρουσίαζε. Ο Γρηγόρης σάρκαζε όσους κήρυχναν το τέλος των ιδεολογιών, τον θάνατο του μαρξισμού. Το τέλος της Ιστορίας. "Περνούμε έγραφε μια μεταβατική καμπή. Μέσα απ’ αυτήν θα προκύψει ένα νέο ποιοτικό διαφορετικό άλμα. Ας εργαστούμε λοιπόν με καινούργια ορμή. Όσο για τον μαρξισμό γρήγορα θα ’ρθει η καινούργια του άνθηση."
Όχι, η πολιτική δεν είναι δεν είναι βρώμικη υπόθεση, αφού μέσα σ’ αυτήν λάμπουν άνθρωποι σαν το Γιάνναρο. "Μα πού θα τους βρούμε;" ρωτάνε πολλοί από τον κυρίαρχο λαό. Ε, λοιπόν, ψάξτε και θα τους βρείτε!
Από τη στιγμή που αποδεσμευτήκαμε από την τροχοπέδη της πειθαρχίας του Κ.Κ.Ε. και της τυφλής εξάρτησης από το Κ.Κ.Σ.Ε. και την Ε.Σ.Σ.Δ., εμείς που σχηματίσαμε το ρεύμα της ανανεωτικής Αριστεράς στην Ελλάδα, αποκτήσαμε συνείδηση της αυτόνομης ευθύνης μας απέναντι στους εργαζόμενους της πατρίδας μας και αρχίσαμε να ξεφορτωνόμαστε τα βαρίδια μιας στενόκαρδης-δογματικής καλλιέργειας, που εμπόδιζε το πέταγμα του νου και την αξιοποίηση του πλούτου των ιδεών της Αριστεράς. Πάντα όμως σε επαφή με την ιστορική πραγματικότητα, για μια φρέσκια προσέγγισή της, και τον καταρτισμό ενός σύγχρονου προγράμματος πολιτικής και μαζικής δράσης για την αλλαγή πορείας στην Ελλάδα και στην Ευρώπη -για την προσέγγιση στο όραμα του δημοκρατικού σοσιαλισμού.
Μια ηράκλεια προσπάθεια
Σ’ αυτό το έργο αφιερώθηκαν δεκάδες χιλιάδες πρωτοπόροι λαϊκοί αγωνιστές, οι οποίοι, σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, που τις καθιστούσε δυσκολότερες η αμείλικτη πολεμική που ασκούσαν όλα τα κομμουνιστικά κόμματα του "υπαρκτού σοσιαλισμού" -με ελάχιστες εξαιρέσεις- και φυσικά η διορισμένη ηγεσία του Κ.Κ.Ε., που εκλέχθηκε από τη 12η Ολομέλεια. Επικεφαλής αυτής της ηράκλειας προσπάθειας, τέθηκε μια ομάδα από νεότερα κυρίως στελέχη του λαϊκού κινήματος, με επικεφαλής τον αξέχαστο Μπάμπη Δρακόπουλο, που αναδείχθηκαν από τους αγώνες και άντεξαν στους διωγμούς, κρατώντας ταυτόχρονα ζωντανή τη σκέψη και δεν παραιτήθηκαν από την αναζήτηση των αιτίων της καταβαράθρωσης του κινήματος, της διόρθωσης των λαθών και της ανασυγκρότησης του κινήματος της Αριστεράς, με τη χάραξη μιας νέας γραμμής και την κατάκτηση της ηγεμονίας μπροστά στους καινούργιους αγώνες.
Επιτρέψτε μου να αναφέρω μερικά ονόματα από αυτούς που συγκρότησαν την πρωτοπορία του ανανεωτικού ρεύματος. Θα παραλείψω ασφαλώς πολλούς διαλεχτούς μας συντρόφους, αυτό όμως δεν σημαίνει πώς αγνοούμε και δεν τιμούμε τη συνεισφορά τους. Μεταξύ των πρώτων αναφέρω τον Γρηγόρη Γιάνναρο, που τιμούμε σήμερα, τον Λεωνίδα Τζεφρώνη, τον Πάνο Δημητρίου, τον Σταύρο και τον Νίκο Καρρά, τον Κώστα Φιλίνη, τον Τάκη Μπενά, τον Λευτέρη Ελευθερίου, την Ποτούλα Δρακοπούλου, τη Σόνια Τσιτήλου, τον Ηλία Στάβερη, τον Βασίλη και τον Παύλο Νεφελούδη, τον Νίκο και την Άννα Σολωμού, τον Λευτέρη Μαυροειδή και τον Σοφιανό Χρυσοστομίδη, τον Γιάννη Μπανιά, τον Στέργιο Πιτσιόρλα, τα αδέλφια Κωσταράκου, τον Πασχάλη Δούκα και εκατοντάδες άλλους, φωτισμένους και ακάματους αγωνιστές.
Θα θέλαμε όλους αυτούς, και περισσότερο τους αφανείς μάρτυρες αυτής της ηρωικής προσπάθειας, για την ανασυγκρότηση του μεγάλου λαϊκού κινήματος, για τη δημοκρατία και τον σοσιαλισμό, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν ζουν πια, να τους τιμήσουμε και να τους εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας.
***
Ο Γρηγόρης ήταν από τα καλύτερα στελέχη αυτής της ομάδας. [...]
Ρίχτηκε με ενθουσιασμό στις σπουδές του, ενώ πλούτιζε και τη μαρξιστική του καλλιέργεια. Ο μαρξισμός γι’ αυτόν δεν ήταν κλειστή ιδεολογία, ένα σύνολο από τσιτάτα, δεν ήταν ιερό βιβλίο, που περιείχε τις αλήθειες για όλα τα θέματα, αλλά μια πρόκληση για κατανόηση και αποκάλυψη του φυσικού και του κοινωνικού γίγνεσθαι κι αυτό απαιτούσε μια άγρυπνη προσπάθεια, επίμονη μελέτη και την αναζήτηση. [...] ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΓΙΑΝΝΑΡΟΣ Ο Γρηγόρης δεν περιόριζε τις σχέσεις του μέσα στον κύκλο των συναγωνιστών του. Καλλιέργησε τις φιλίες του και με συμφοιτητές, που είχαν διαφορετικές ιδεολογικές αντιλήψεις και παρά τις διαφωνίες και τις οξύτατες καμιά φορά συγκρούσεις έχτισε γερές φιλίες με κεντρώους ή δεξιούς συναδέλφους του, που αργότερα διακρίθηκαν στον πολιτικό στίβο, όπως ο Μιλτιάδης Έβερτ και ο Γιάννης Βαρβιτσιώτης. Αυτή του η τάση να μην κλείνεται στην αποκλειστικότητα της δικής του αλήθειας, αλλά να κρατάει τα μάτια του και τη σκέψη του στους ανοιχτούς ορίζοντες της πραγματικότητας ήταν από τα πιο γόνιμα χαρακτηριστικά του νεαρού επαναστάτη.
Με την ίδρυση της Νεολαίας Λαμπράκη, ο Γρηγόρης έπεσε με τα μούτρα στην ανάπτυξη της οργάνωσης στον σταθερό και σωστό προσανατολισμό. Μια εμπνευσμένη ομάδα νέων στελεχών του λαϊκού κινήματος με επικεφαλής τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Τάκη Μπενά, τον Αντρέα Λεντάκη, τον Αριστείδη Μανωλάκο και άλλους φλογερούς δημοκράτες και κομμουνιστές, τον Θόδωρο Πάγκαλο, τον Θ. Κοκλάνη κ.ά. περιέτρεξαν όλη την Ελλάδα και μετέδωσαν παντού το ρίγος της έγερσης της ελληνικής νεολαίας για την αφύπνιση όλου του λαού στον δρόμο για μια καινούργια ανάταση αντίστοιχη της εαμικής στις νέες συνθήκες. Η δίψα για πολιτικές ελευθερίες έσμιξε με το πάθος για πολιτισμό και δημιουργία, με την ορμή για οργάνωση και αυτενέργεια, οδήγησαν στο θαύμα της ταχύτατης ανάπτυξης της οργάνωσης των Λαμπράκηδων, που δόνησε την ψυχή της Ελλάδας και κινητοποίησε απ’ άκρου σε άκρο την πατρίδας μας. Από τους πρωτεργάτες αυτής της εποποιίας ήταν ο Γρηγόρης Γιάνναρος.
Από τη διάσπαση του ’68 στον ενιαίο Συνασπισμό
Με τη διάσπαση του Κ.Κ.Ε. ο Γρηγόρης, νεαρός κομμουνιστής, πέρασε ολόψυχα στις γραμμές του ανανεωτικού κινήματος. Ήταν τα χρόνια που στην ημερήσια διάταξη της πολιτικής υπήρχε το θέμα των σχέσεων της Ελλάδας με την Ε.Ο.Κ. Ο Γρηγόρης μαζί με τον φίλο του Αιμίλιο Ζαχαρέα, που μόλις είχε γυρίσει από σπουδές στην Ιταλία, στο Ινστιτούτο Γκράμσι, και άλλους οικονομολόγους εισηγήθηκαν την αλλαγή της ως τότε στάσης της Ε.Δ.Α. στο θέμα και την αντικατάστασή της από τη θέση "Ναι στην ΕΟΚ, σ’ ένα νέο πεδίο ταξικών και εθνικών αγώνων για την πορεία προς μια Ευρώπη των λαών, ειρήνης και δημοκρατίας". Η θέση αυτή, έπειτα από πολλές συζητήσεις τελικά αποτέλεσε διακριτό στοιχείο στη φαρέτρα του τότε νεοεμφανιζόμενου ΚΚΕ εσωτερικού. [...]
Τα δύο κομμουνιστικά κόμματα που προέκυψαν βρίσκονταν σε οξύ ανταγωνισμό και αντιπαλότητα που άγγιζε και τη βάση. Την πρωτοβουλία είχε το Κ.Κ.Ε., που δεν άφησε βρισιά και λάσπη, από το ανεξάντλητο λεξιλόγιο της ορθοδοξίας, που να μην χρησιμοποιήσει. Στην πρώτη απόπειρα για κοινή δράση στις εκλογές του 1974, παρά τις συμφωνημένες συμπεριφορές και των δύο πλευρών, το Κ.Κ.Ε. κατέβασε τους οπαδούς του με κύριο σύνθημα: "Ενωμένη Αριστερά με το Κ.Κ.Ε. μπροστά". Φυσικά, εκείνη η προσπάθεια απέτυχε και η Ενωμένη Αριστερά διαλύθηκε. Με το πέρασμα του χρόνου έγινε φανερό ότι αυτή η κατάσταση προκαλούσε μεγάλη ζημιά στο αριστερό κίνημα. Όλες οι μαζικές οργανώσεις είχαν διασπαστεί. Το Κ.Κ.Ε. δεν έστεργε να μετάσχει σε καμιά αν δεν την έλεγχε απόλυτα. Στο μεταξύ οι ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές ανάμεσα στα δύο Κ.Κ.Ε. είχαν πια οριοθετηθεί καθαρά και δεν είχε κανένα νόημα η έριδα περί του τίτλου. Χρειαζόταν μια μεγάλη πρωτοβουλία, για να ξεμπλοκαριστεί η κατάσταση. Έτσι κι έγινε, στο 4ο Συνέδριο του Κ.Κ.Ε. εσωτερικού αποφασίστηκε από την πλειοψηφία των συνέδρων η μετονομασία του κόμματος σε Ελληνική Αριστερά (Ε.ΑΡ.). Ένα μέρος των συνέδρων διαφώνησε και, μολονότι εκλέχτηκε στα όργανα, αποχώρησε σε λίγο, πραγματοποιώντας νέα διάσπαση και συνέχισε την πορεία του ως Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού-Ανανεωτική Αριστερά.
Τώρα πια η πίεση για τη συνάντηση των κομμουνιστών και των αριστερών, σε ένα κόμμα έγινε ισχυρότερη. Επαφές μεταξύ συντρόφων των δύο πλευρών κατέληξαν στην συγκρότηση μιας μικτής επιτροπής με σκοπό να διερευνήσει τη δυνατότητα επεξεργασίας κοινού προγράμματος. Στην Επιτροπή έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο, από πλευράς Ε.ΑΡ., ο Γ. Γιάνναρος, ο Π. Κουναλάκης, ο Δ. Παπαδημούλης και, από πλευράς ΚΚΕ, ο Μίμης Ανδρουλάκης, ο Γιώργος Παπαπέτρου, ο Π. Λαφαζάνης. Η Επιτροπή εργάσθηκε με τη θέληση να συμβάλλει στην ενότητα των δύο κομμάτων και μέσα από καρποφόρες συζητήσεις κατέληξε σ’ ένα "κοινό πόρισμα" που περιείχε τις γενικές γραμμές ενός κοινού προγράμματος με τους αναγκαίους συμβιβασμούς. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για τη σύμπραξη των δύο κομμάτων στο πλαίσιο ενός νέου πολιτικού μορφώματος, με το όνομα "Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου".
Επιτέλους στις πολιτικές εξελίξεις μετείχε όλη η Αριστερά, η οποία και στην κυβέρνηση Ξ. Ζολώτα που ακολούθησε εκπροσωπήθηκε από τους Φ. Κουβέλη, υπουργό Δικαιοσύνης, Νίκο Κωνσταντόπουλο υπουργό Εσωτερικών και τον Γιάννη Δραγασάκη, υφυπουργό Οικονομικών· ο Γρηγόρης ήταν αναπληρωτής υπουργός βιομξηχανίας. Στη βραχύχρονη θητεία του πρότεινε λύσεις για το θέμα των προβληματικών επιχειρήσεων, οι οποίες συνέβαλαν στην αντιμετώπισή του. Η προσπάθεια όμως δεν ολοκληρώθηκε, καθώς η κυβέρνηση Ζολώτα ανατράπηκε σε λίγους μήνες από την κυβέρνηση της Ν.Δ. υπό την ηγεσία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.
Η Αριστερά μπορεί να ασκεί εξουσία χωρίς να ενσωματώνεται
Ο Γρηγόρης, ως αναπληρωτής υπουργός βιομηχανίας, χειρίστηκε πολύ επιδέξια το μεγάλο θέμα των προβληματικών επιχειρήσεων, που είχε επί χρόνια ταλανίσει την πολιτική ζωή και την οικονομία, Όπως τόνιζε στο αποχαιρετιστήριο άρθρο του ο Πέτρος Κουναλάκης, ο Γρηγόρης απέδειξε ότι η Αριστερά μπορεί να ασκεί εξουσία χωρίς να ενσωματώνεται.
Ο Γρηγόρης έβλεπε καθαρά τα αδιέξοδα στα οποία ωθούνταν η πολιτική μας ζωή με την κυριαρχία του δικομματισμού και την ανασύνταξη της συντηρητικής παράταξης υπό την ηγεσία του Κ. Καραμανλή με προσανατολισμό όλο το χώρο της κεντροδεξιάς. Στη σκέψη του υπήρχε η σύλληψη μιας ευρείας παράταξης με κορμό τη συνεργασία ΠΑΣΟΚ -Συνασπισμού, ανοιχτής και σε οποιονδήποτε άλλο που θα επιθυμούσε να μετάσχει (οργανώσεων ή προσωπικοτήτων).
Ο ίδιος, σε άρθρο του, μας προειδοποιούσε: "Ο Συνασπισμός έχει επιλέξει ανάμεσα σε δύο στάσεις: α) να παρατηρεί, να αναλύει και να ξορκίζει τις εξελίξεις με επιδίωξη να εκφράσει την κοινωνική αντίσταση και την πολιτική δυσαρέσκεια και β) να προτείνει συνολικές λύσεις για την πολιτική και την κοινωνία τώρα, να αναλάβει πρωτοβουλίες για να τις προωθήσει τώρα, να συναντηθεί με όσες δυνάμεις συμφωνούν για να διαμορφωθούν νέοι συσχετισμοί, και νέες πλειοψηφίες ικανές να στηρίξουν το μεγάλο μεταρρυθμιστικό και αναγεννητικό έργο που έχει ανάγκη ο τόπος. Περιθώρια να κάνει την πρώτη επιλογή", έλεγε, "δεν υπάρχουν. Θα καταποντιστεί μαζί με τον κόσμο και την εποχή που φεύγουν [...] την ακινησία δεν μπορούμε να την επιβάλλουμε ακόμα και αν τη θέλουμε θα συμμετάσχουμε στις αναμετρήσεις που έρχονται, θα συμβάλουμε κι εμείς στη διαμόρφωση του νέου ή θα παραμείνουμε στο περιθώριο. Αυτό είναι το πραγματικό δίλημμα."
Ακόμα και τις μέρες που η κατάσταση του επιβαρύνθηκε πολύ, ο Γρηγόρης αγωνιούσε γι’ αυτό το δίλημμα. Την τελευταία φορά που τον είδα ζήτησε να μας βλέπει συχνότερα. "Εγώ σας αγαπώ όλους", μου είπε. Και μιλώντας πιο προσωπικά: "Πάρε όποια πρωτοβουλία κρίνεις. Εγώ θα είμαι πάντα μαζί σου. Προχώρα. Δεν προλαβαίνουμε". Αυτό το "δεν προλαβαίνουμε" το έλεγε σε όλους. Και όλοι αναρωτιόνταν: "Τι δεν προλαβαίνουμε;" Ο Γρηγόρης έφυγε χωρίς να ξεκαθαρίσει τη σκέψη του. Δεν νομίζω ότι την παραβιάζω αν ισχυριστώ ότι εννοούσε τη θεμελίωση μιας συνεργασίας με το ΠΑ.ΣΟ.Κ.
Τις μέρες που ήταν στο νοσοκομείο είχε πυκνώσει τις επαφές του με τον Γιώργο Γεννηματά. Μια ειλικρινής φιλία τους συνέδεε. Πιθανόν κοινές σκέψεις τους να είχαν προχωρήσει. Αλλά το όποιο σχέδιο δεν το προλάβαιναν πια...
Ο Γρηγόρης ήταν ο πιο σημαντικός κρίκος της επαφής μας με τον άλλο πολιτικό κόσμο και τον κόσμο της επιστήμης, ιδιαίτερα τον πανεπιστημιακό. Τον κόσμο αυτό τον ενδιέφεραν ιδιαίτερα οι νέες ιδέες, που παρουσίαζε. Ο Γρηγόρης σάρκαζε όσους κήρυχναν το τέλος των ιδεολογιών, τον θάνατο του μαρξισμού. Το τέλος της Ιστορίας. "Περνούμε έγραφε μια μεταβατική καμπή. Μέσα απ’ αυτήν θα προκύψει ένα νέο ποιοτικό διαφορετικό άλμα. Ας εργαστούμε λοιπόν με καινούργια ορμή. Όσο για τον μαρξισμό γρήγορα θα ’ρθει η καινούργια του άνθηση."
Όχι, η πολιτική δεν είναι δεν είναι βρώμικη υπόθεση, αφού μέσα σ’ αυτήν λάμπουν άνθρωποι σαν το Γιάνναρο. "Μα πού θα τους βρούμε;" ρωτάνε πολλοί από τον κυρίαρχο λαό. Ε, λοιπόν, ψάξτε και θα τους βρείτε!
