Κρίση, γνώση, δημοκρατία
Ελίζα Παπαδάκη, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2009-01-07
«Αν δεν δράσουμε γρήγορα και θαρραλέα, ίσως να δούμε μια οικονομική ύφεση πολύ βαθύτερη, με διψήφια ποσοστά ανεργίας», είπε στο τελευταίο του μήνυμα προς τους Αμερικανούς ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα. Η ανεργία είχε φτάσει τον Νοέμβριο το 6,7% στις ΗΠΑ, αυξανόμενη συνεχώς τους τελευταίους μήνες, και το στοίχημα για πολλούς οικονομολόγους είναι αν οδεύουμε προς μία δεύτερη Μεγάλη Ύφεση, σαν εκείνην της δεκαετίας του 1930, ή αν θα ληφθούν έγκαιρα μέτρα ικανά να αποτρέψουν μια τέτοια καταστροφική πορεία. Ο Ομπάμα αναλαμβάνει τα καθήκοντά του σε δεκαπέντε ημέρες και ώς τα μέσα Φεβρουαρίου, σύμφωνα με τους συμβούλους του, θα είναι έτοιμο το πρόγραμμά του για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, το οποίο αναμένεται να ξεπεράσει τα 700 δισ. δολάρια (γίνεται λόγος και για ένα τρισ.) από δημόσιους πόρους, με πρώτο στόχο τη δημιουργία τριών εκατομμυρίων θέσεων εργασίας.
Αλλά προϋπόθεση για να τεθεί σε εφαρμογή είναι να εγκριθεί από το Κογκρέσο, όπου ήδη εκφράζονται διάφορες επιφυλάξεις: Μέχρι ποιο σημείο είναι ασφαλές να δανειστεί το αμερικανικό κράτος; Ποια μέτρα θα αποδώσουν περισσότερο και σε ποια αναλογία- νέες μειώσεις φόρων (300 δισ. σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες), δαπάνες για την άμεση εισοδηματική στήριξη των φτωχότερων, διάσωση επιχειρήσεων από τη χρεοκοπία (με πρώτη την αυτοκινητοβιομηχανία), δημόσιες επενδύσεις στις παραμελημένες υποδομές, στην παιδεία, στην υγεία, οπωσδήποτε στην αλλαγή του ενεργειακού προτύπου και στην απεξάρτηση από το πετρέλαιο; Σύμφωνα με την έως τώρα «ορθοδοξία», αποδοτικότερες θα ήσαν οι λελογισμένες (για τον φόβο υπερδιόγκωσης του χρέους) μειώσεις φόρων, ενώ επικρατούσε δυσπιστία απέναντι σε δημόσιες επενδύσεις, εφόσον δεν αποφασίζονται με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια - της αγοράς. Ευτυχώς, ο ίδιος ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας Μπεν Μπερνάνκι δήλωνε ότι «σε μια σοβαρή κρίση η ορθοδοξία μπορεί να αποδειχθεί πολύ κακή στρατηγική» (προχθές στους «Financial Τimes»). Τον παρακολουθούν όμως αρκετοί;
Πέρα από τις ιδεολογικές τους διαφορές εξάλλου, οι αντιπρόσωποι και οι γερουσιαστές που θα κληθούν να ψηφίσουν το πρόγραμμα Ομπάμα θα προσδιορίσουν τη στάση τους επίσης με βάση τα πολύ διαφορετικά συμφέροντα (όπως απορρέουν από τη διαφορετική οικονομική διάρθρωση) των πολιτειών όπου εκλέγονται. Και ο βραβευμένος τον περασμένο Οκτώβριο με το Νόμπελ Οικονομίας Πολ Κρούγκμαν ανησυχεί μήπως οι συζητήσεις
στο Κογκρέσο διαρκέσουν για μήνες, με αποτέλεσμα, όταν πια αρχίσει να εφαρμόζεται το πρόγραμμα, να μπορέσει μόνο να επιβραδύνει κάπως μια δρομολογημένη καθοδική πορεία, όχι να την εμποδίσει. Απέναντι σε αυτήν την πρωτοφανή μεταπολεμικά σε βάθος και σε έκταση οικονομική κρίση έχουμε έτσι ένα διπλό πρόβλημα γνώσης και δημοκρατίας: επιστημονικής ερμηνείας των αιτίων και τεκμηρίωσης των ενεργειών που απαιτούνται για την αντιμετώπισή της, και πολιτικών διαδικασιών προκειμένου να αποφασιστούν αυτές οι ενέργειες. Και βέβαια, στη διαμόρφωση τόσο των επιστημονικών απόψεων όσο και των αναγκαίων πλειοψηφιών προκειμένου να υιοθετηθούν συγκεκριμένες πολιτικές, επιδρούν διαφορετικά και συγκρουόμενα κοινωνικά συμφέροντα.
Κάποιοι Ευρωπαίοι ελπίζουν στη θεαματική πολιτική δυναμική που οδήγησε στην εκλογή του Ομπάμα για να ληφθούν στις ΗΠΑ αποφάσεις που θα βοηθήσουν την έξοδο από την κρίση σε ολόκληρο τον κόσμο. Διότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση το διπλό πρόβλημα γνώσης και δημοκρατίας φαίνεται ακόμα οξύτερο, καθώς περιπλέκεται επιπλέον με τα αντιπαρατιθέμενα εθνικά συμφέροντα: Μόλις είχαμε τα δέκατα γενέθλια του ευρώ, αλλά πού διάθεση για εορτασμούς. Το κοινό νόμισμα προστατεύει από χρηματοοικονομικές αναταραχές (εμάς στην Ελλάδα πριν από όλους, αν σκεφτούμε τι υποτιμήσεις και πτώση του βιοτικού επιπέδου θα είχαμε υποστεί εκτός ευρωζώνης), οι κυβερνήσεις και τα έθνη της Ευρώπης όμως δεν συγκατατέθηκαν στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό, σε μιαν ομοσπονδιακή κυβέρνηση που θα είχε την εξουσία να σχεδιάζει φόρους και δαπάνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε να μπορεί σήμερα να προτείνει ένα αντίστοιχα θαρραλέο πρόγραμμα για να αντιμετωπίσει την ύφεση (προς έγκριση βέβαια και εδώ από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και από μια συνέλευση αντιπροσώπων των Κοινοβουλίων των κρατών- μελών, όπως είχε προβλεφθεί στο σχέδιο του Ευρωσυντάγματος). Ως υποκατάστατο θεσπίστηκε το Σύμφωνο Σταθερότητας, πολύ ανεπαρκές για τις σημερινές ανάγκες. Δεν μένουν έτσι παρά οι πρωτοβουλίες κάθε κράτους- μέλους χωριστά (αυτό ήταν ουσιαστικά το πρόγραμμα για την ανάκαμψη που υιοθέτησαν οι 27 τον Δεκέμβριο), σε μικρότερη κλίμακα, με μέτρα που ενδεχομένως θα αλληλοεξουδετερώνονται (αν ο ένας μειώνει φόρους και ο άλλος ενισχύει βιομηχανίες).
Το διπλό πρόβλημα γνώσης και δημοκρατίας αναδείχθηκε άλλωστε και προχθές, στο δεύτερο δημοσιονομικό πακέτο των 50 δισ. ευρώ στο οποίο κατέληξε ο γερμανικός κυβερνητικός συνασπισμός. Αν και μεγαλύτερο από όσο προβλεπόταν, επικρίνεται ως «κουρελού»: με κομματική λογική κόβει φόρους, μοιράζει επιδοτήσεις, αλλά δεν επενδύει στο μέλλον, παιδεία και περιβάλλον, γράφει η «Ζeit».
Αλλά προϋπόθεση για να τεθεί σε εφαρμογή είναι να εγκριθεί από το Κογκρέσο, όπου ήδη εκφράζονται διάφορες επιφυλάξεις: Μέχρι ποιο σημείο είναι ασφαλές να δανειστεί το αμερικανικό κράτος; Ποια μέτρα θα αποδώσουν περισσότερο και σε ποια αναλογία- νέες μειώσεις φόρων (300 δισ. σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες), δαπάνες για την άμεση εισοδηματική στήριξη των φτωχότερων, διάσωση επιχειρήσεων από τη χρεοκοπία (με πρώτη την αυτοκινητοβιομηχανία), δημόσιες επενδύσεις στις παραμελημένες υποδομές, στην παιδεία, στην υγεία, οπωσδήποτε στην αλλαγή του ενεργειακού προτύπου και στην απεξάρτηση από το πετρέλαιο; Σύμφωνα με την έως τώρα «ορθοδοξία», αποδοτικότερες θα ήσαν οι λελογισμένες (για τον φόβο υπερδιόγκωσης του χρέους) μειώσεις φόρων, ενώ επικρατούσε δυσπιστία απέναντι σε δημόσιες επενδύσεις, εφόσον δεν αποφασίζονται με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια - της αγοράς. Ευτυχώς, ο ίδιος ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας Μπεν Μπερνάνκι δήλωνε ότι «σε μια σοβαρή κρίση η ορθοδοξία μπορεί να αποδειχθεί πολύ κακή στρατηγική» (προχθές στους «Financial Τimes»). Τον παρακολουθούν όμως αρκετοί;
Πέρα από τις ιδεολογικές τους διαφορές εξάλλου, οι αντιπρόσωποι και οι γερουσιαστές που θα κληθούν να ψηφίσουν το πρόγραμμα Ομπάμα θα προσδιορίσουν τη στάση τους επίσης με βάση τα πολύ διαφορετικά συμφέροντα (όπως απορρέουν από τη διαφορετική οικονομική διάρθρωση) των πολιτειών όπου εκλέγονται. Και ο βραβευμένος τον περασμένο Οκτώβριο με το Νόμπελ Οικονομίας Πολ Κρούγκμαν ανησυχεί μήπως οι συζητήσεις
στο Κογκρέσο διαρκέσουν για μήνες, με αποτέλεσμα, όταν πια αρχίσει να εφαρμόζεται το πρόγραμμα, να μπορέσει μόνο να επιβραδύνει κάπως μια δρομολογημένη καθοδική πορεία, όχι να την εμποδίσει. Απέναντι σε αυτήν την πρωτοφανή μεταπολεμικά σε βάθος και σε έκταση οικονομική κρίση έχουμε έτσι ένα διπλό πρόβλημα γνώσης και δημοκρατίας: επιστημονικής ερμηνείας των αιτίων και τεκμηρίωσης των ενεργειών που απαιτούνται για την αντιμετώπισή της, και πολιτικών διαδικασιών προκειμένου να αποφασιστούν αυτές οι ενέργειες. Και βέβαια, στη διαμόρφωση τόσο των επιστημονικών απόψεων όσο και των αναγκαίων πλειοψηφιών προκειμένου να υιοθετηθούν συγκεκριμένες πολιτικές, επιδρούν διαφορετικά και συγκρουόμενα κοινωνικά συμφέροντα.
Κάποιοι Ευρωπαίοι ελπίζουν στη θεαματική πολιτική δυναμική που οδήγησε στην εκλογή του Ομπάμα για να ληφθούν στις ΗΠΑ αποφάσεις που θα βοηθήσουν την έξοδο από την κρίση σε ολόκληρο τον κόσμο. Διότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση το διπλό πρόβλημα γνώσης και δημοκρατίας φαίνεται ακόμα οξύτερο, καθώς περιπλέκεται επιπλέον με τα αντιπαρατιθέμενα εθνικά συμφέροντα: Μόλις είχαμε τα δέκατα γενέθλια του ευρώ, αλλά πού διάθεση για εορτασμούς. Το κοινό νόμισμα προστατεύει από χρηματοοικονομικές αναταραχές (εμάς στην Ελλάδα πριν από όλους, αν σκεφτούμε τι υποτιμήσεις και πτώση του βιοτικού επιπέδου θα είχαμε υποστεί εκτός ευρωζώνης), οι κυβερνήσεις και τα έθνη της Ευρώπης όμως δεν συγκατατέθηκαν στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό, σε μιαν ομοσπονδιακή κυβέρνηση που θα είχε την εξουσία να σχεδιάζει φόρους και δαπάνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε να μπορεί σήμερα να προτείνει ένα αντίστοιχα θαρραλέο πρόγραμμα για να αντιμετωπίσει την ύφεση (προς έγκριση βέβαια και εδώ από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και από μια συνέλευση αντιπροσώπων των Κοινοβουλίων των κρατών- μελών, όπως είχε προβλεφθεί στο σχέδιο του Ευρωσυντάγματος). Ως υποκατάστατο θεσπίστηκε το Σύμφωνο Σταθερότητας, πολύ ανεπαρκές για τις σημερινές ανάγκες. Δεν μένουν έτσι παρά οι πρωτοβουλίες κάθε κράτους- μέλους χωριστά (αυτό ήταν ουσιαστικά το πρόγραμμα για την ανάκαμψη που υιοθέτησαν οι 27 τον Δεκέμβριο), σε μικρότερη κλίμακα, με μέτρα που ενδεχομένως θα αλληλοεξουδετερώνονται (αν ο ένας μειώνει φόρους και ο άλλος ενισχύει βιομηχανίες).
Το διπλό πρόβλημα γνώσης και δημοκρατίας αναδείχθηκε άλλωστε και προχθές, στο δεύτερο δημοσιονομικό πακέτο των 50 δισ. ευρώ στο οποίο κατέληξε ο γερμανικός κυβερνητικός συνασπισμός. Αν και μεγαλύτερο από όσο προβλεπόταν, επικρίνεται ως «κουρελού»: με κομματική λογική κόβει φόρους, μοιράζει επιδοτήσεις, αλλά δεν επενδύει στο μέλλον, παιδεία και περιβάλλον, γράφει η «Ζeit».
