Ο φόβος

Ο εξορκισμός του φόβου είναι το τελευταίο στη σειρά άθλημα στο οποίο έμαθε να επιδίδεται η πολιτική τάξη, ιδιαίτερα μια προοδευτική μερίδα της, αριστερή και δεξιά. Ενα διαρκές «μη φοβάσθε» απευθύνεται πλέον προς όλους όσοι αυτή η πολιτική τάξη θεωρεί ότι πλήττονται από εξελίξεις που αποδομούν το επαγγελματικό και κοινωνικό τους στάτους. Αλλά αυτή η αρνητική επίκληση του φόβου δεν σταματά εδώ. Ορισμένοι θεωρούν ότι ο φόβος είναι μια ουσιαστική έννοια προορισμένη να μας βοηθήσει ώστε να κατανοούμε «ανορθολογικές» κοινωνικές συμπεριφορές.

Δεν είναι ολοκληρωτικά λάθος μια τέτοια προσέγγιση. Πράγματι, ο φόβος μπορεί να οδηγεί σε τέτοιες συμπεριφορές, ώστε ο άνθρωπος και οι συλλογικότητες να λειτουργούν ως «σώματα χωρίς λόγο», να κυριαρχούνται και να υφίστανται τα γεγονότα περισσότερο αντί να τα δημιουργούν. Η συνέπεια είναι, πολλές φορές, η ανθρώπινη συνθήκη να σκιάζεται από τη βία, η οποία με τη σειρά της έρχεται να ενισχύσει τον φόβο. Και ανακύκλωση του φόβου σημαίνει ανακύκλωση της βίας.

Πώς μπορούμε να σπάσουμε αυτή τη διαλεκτική με τα αρνητικά της αποτελέσματα; Με τον εξορκισμό του φόβου στην επικράτεια του απόλυτου κακού; Με την παραπομπή των φοβικών συμπεριφορών που συνήθως αποδίδονται στα «πιο καθυστερημένα», υλικά και πνευματικά, κοινωνικά στρώματα, συμβάλλοντας επιπλέον, έμμεσα και ίσως αθέλητα, στον στιγματισμό τους;

Κι αν ο φόβος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πολιτικής; Ενα τέτοιο ερώτημα δεν μοιάζει να απασχολεί ιδιαίτερα ένα μέρος των προοδευτικών ελίτ. Θεωρώντας τον φόβο γνώρισμα μιας «καθυστερημένης» κουλτούρας, διαγράφουν από τη σκέψη τους αλλά και από τη δράση τους την προοπτική να ασχοληθούν θετικά με τον φόβο: να δουν, δηλαδή, μαζί με τις αναντίρρητα αρνητικές όψεις του και τις δυνάμει επιτευγματικές, θα λέγαμε, πλευρές του. Ποιες είναι αυτές; Το γεγονός, ας πούμε, ότι μπορεί να ενώσει τους ανθρώπους, ακόμα και να οδηγήσει σε ένα είδος ατομικής και συλλογικής αυτογνωσίας. Πάνω από όλα, να συνεισφέρει στην αποκατάσταση του ίδιου του νοήματος της πολιτικής, ειδικά εκείνη την κρίσιμη λειτουργία της που συνίσταται στο να δημιουργεί συνθήκες ασφάλειας ώστε να περιορίζονται, όχι να εξαλείφονται, τα αρνητικά αποτελέσματα από τον φόβο.

Αν αυτή είναι μια βασική λειτουργία της πολιτικής, τότε μπορούμε να καταλάβουμε γιατί ορισμένοι ξορκίζουν τον φόβο τελικά, γιατί φοβούνται τον φόβο. Γιατί έχουν παραιτηθεί από το χρέος τους να οργανώνουν τις προϋποθέσεις μιας συλλογικής ασφάλειας. Επιτίθενται στον φόβο, γιατί έχουν αποσυσχετίσει την πολιτική από την ασφάλεια. Και επιτίθενται στην ασφάλεια, χαρίζοντάς την αποκλειστικά στη φαρέτρα των δεξιών-συντηρητικών «αξιών», γιατί πιστεύουν ότι η ίδια η εξέλιξη του πολιτισμού, η πρόοδος, επιφέρει, αναπόφευκτα, την υποχώρηση του φόβου. Ή, έστω, ότι η καταπολέμησή του πρέπει στο εξής να γίνεται με την επίκληση αφηρημένων «αξιών», όπως η αλληλεγγύη, η ανεκτικότητα κ.λπ. Απωθώντας το γεγονός ότι ο φόβος συναρτάται με την εχθρότητα που είναι παρούσα στις πολιτικές και κοινωνικές σχέσεις, μείζων ένδειξη ότι υπάρχουμε μέσα σε ιστορικά προσδιορισμένες σχέσεις κοινωνικής και πολιτικής κυριαρχίας.

Ο εξορκισμός του φόβου είναι αποτέλεσμα της συναινετικής λογικής μιας δεξιάς που διέπεται από την ιδεολογία της αγοράς και μιας αριστεράς που αρδεύει από την ιδεολογία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ισχνή διαφορά, που υπερκαλύπτεται από την κοινή, σε δεξιά και αριστερά, ιδεολογία του ατομικισμού. Οι άνθρωποι όμως πολλές φορές κρίνουν με τα μάτια...