Το κράτος και η πρωτοβουλία
Πάσχος Μανδραβέλης, Η Καθημερινή, Δημοσιευμένο: 2009-02-26
Στην αλήστου μνήμης Σοβιετική Ενωση κυκλοφορούσε ένα ανέκδοτο. Δύο περήφανοι σταχανοβίτες δούλευαν σε μια πλαγιά ανοίγοντας τρύπες. Ο ένας με την τσάπα έσκαβε και ο δεύτερος με το φτυάρι ακολουθούσε κλείνοντας τις τρύπες. Κάποιος περαστικός απόρησε: «Τι κάνετε εδώ;».
«Δεν βλέπεις δενδοφυτεύουμε!», απάντησε ένας από αυτούς.
«Μα», απόρησε ο αδαής περαστικός, «εσείς, δεν βάζετε δένδρα».
«Ξέρετε» ανταπάντησε ένας από του ήρωες της Μεγάλης Πατρίδας, «αυτός που βάζει τα δένδρα, αρρώστησε. Αλλά εμείς το πλάνο δεν το εγκαταλείπουμε».
Χαριτολογώντας ένας φίλος παρατήρησε ότι κατά τον ίδιο τρόπο και στη μικρή μας σοβιετική πατρίδα, η δίκη των Παλαιοκώστα και Ριζάι για την απόδραση του 2006, έγινε κανονικά την επόμενη της δεύτερης πτήσης τους. Μπορεί να έλειπαν οι κατηγορούμενοι, αλλά το «πλάνο» προχώρησε κανονικά.
Εμφανής ο παραλληλισμός αλλά το συμπέρασμα άστοχο. Δίκες, ερήμην των κατηγορουμένων, γίνονται πάντα. Στη συγκεριμμένη περίπτωση, μάλιστα είναι ίσως αναγκαίες για να προκάνει η Δικαιοσύνη τα πολλά κρίματά τους.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα έλλειψη πρωτοβουλίας στον ελληνικό κρατικό μηχανισμό. Υπάρχει, αλλά δεν είναι το μόνο· στη χώρα μας υπάρχει και το αντίθετό πρόβλημα. Κανείς δεν εφαρμόζει τις τυποποιημένες διαδικασίες για την παραγωγή οποιουδήποτε έργου. Ειδικά στον τομέα ασφάλειας όλα έχουν μπει στη δίνη του τυχαίου. Τα σχέδια που χρυσοπληρώσαμε το 2004 και ήταν μπούσουλας για την αντιμετώπιση πολλών δυσάρεστων καταστάσεων έσβησαν. Οι άνθρωποι που εκπαιδεύτηκαν για να αντιμετωπίζουν τις νέες προκλήσεις μετατέθηκαν ή αποστρατεύτηκαν και η τεχνογνωσία ασφάλειας έχει χαθεί.
Το βασικό πρόβλημα του ελληνικού κρατικού τομέα είναι ότι μόλις χαλαρώσει η πολιτική εποπτεία, οι μόνες πρωτοβουλίες που εμφανίζονται δεν έχουν να κάνουν με τη βελτιστοποίηση του παραγόμενου έργου, αλλά με την ελαχιστοποίηση της προσπάθειας. Στο παραπάνω ανέκδοτο της ΕΣΣΔ, η γραφειοκρατική πρωτοβουλία ήταν να συνεχίζουν οι δύο το έργο τους σαν να μην συμβαίνει τίποτε. Η λογική πρωτοβουλία θα ήταν εις εκ των δύο να βάζει το δένδρο κι ας καθυστερούσε το πλάνο. Η ελληνική πρωτοβουλία θα ήταν να σταματήσουν και οι δύο την εργασία τους, λόγω έλλειψης προσωπικού.
Με δεδομένα όλα αυτά ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί οφείλουν του να κάνουν δύο πράγματα. Βραχυπρόθεσμα πρέπει να δουλεύουν διπλά σε σχέση με τους ομολόγους τους στην Ευρώπη. Το ελληνικό σύστημα διοίκησης είναι κάθετα οργανωμένο. Χωρίς πολιτικές πρωτοβουλίες, όχι μόνο δεν γίνεται τίποτε, αλλά όλα αποσυντίθενται. Μακροπρόθεσμα οφείλουν να αποκεντρώσουν αρμοδιότητες και εξουσίες, έτσι ώστε να δημιουργηθούν ανταγωνιστικές δομές που θα αλληλοελέγχονται στην παραγωγή του επιθυμητού αποτελέσματος. Οι μικρές μονάδες διοίκησης, σε αντίθεση με τους σοβιετικού τύπου κεντρικούς μηχανισμούς, δεν είναι μόνο πιο ευέλικτες. Είναι και πιο διαφανείς. Το έργο τους ή οι αποτυχίες τους δεν χάνονται στον λαβύρινθο της γραφειοκρατίας -«δεν φταίω εγώ, αλλά η διοίκηση που δεν μας στέλνει τα απαραίτητα φάρμακα», «δεν φταίει η κεντρική διοίκηση, αλλά το υπουργείο Οικονομικών που δεν εγκρίνει τις δαπάνες» κ.ο.κ
«Δεν βλέπεις δενδοφυτεύουμε!», απάντησε ένας από αυτούς.
«Μα», απόρησε ο αδαής περαστικός, «εσείς, δεν βάζετε δένδρα».
«Ξέρετε» ανταπάντησε ένας από του ήρωες της Μεγάλης Πατρίδας, «αυτός που βάζει τα δένδρα, αρρώστησε. Αλλά εμείς το πλάνο δεν το εγκαταλείπουμε».
Χαριτολογώντας ένας φίλος παρατήρησε ότι κατά τον ίδιο τρόπο και στη μικρή μας σοβιετική πατρίδα, η δίκη των Παλαιοκώστα και Ριζάι για την απόδραση του 2006, έγινε κανονικά την επόμενη της δεύτερης πτήσης τους. Μπορεί να έλειπαν οι κατηγορούμενοι, αλλά το «πλάνο» προχώρησε κανονικά.
Εμφανής ο παραλληλισμός αλλά το συμπέρασμα άστοχο. Δίκες, ερήμην των κατηγορουμένων, γίνονται πάντα. Στη συγκεριμμένη περίπτωση, μάλιστα είναι ίσως αναγκαίες για να προκάνει η Δικαιοσύνη τα πολλά κρίματά τους.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα έλλειψη πρωτοβουλίας στον ελληνικό κρατικό μηχανισμό. Υπάρχει, αλλά δεν είναι το μόνο· στη χώρα μας υπάρχει και το αντίθετό πρόβλημα. Κανείς δεν εφαρμόζει τις τυποποιημένες διαδικασίες για την παραγωγή οποιουδήποτε έργου. Ειδικά στον τομέα ασφάλειας όλα έχουν μπει στη δίνη του τυχαίου. Τα σχέδια που χρυσοπληρώσαμε το 2004 και ήταν μπούσουλας για την αντιμετώπιση πολλών δυσάρεστων καταστάσεων έσβησαν. Οι άνθρωποι που εκπαιδεύτηκαν για να αντιμετωπίζουν τις νέες προκλήσεις μετατέθηκαν ή αποστρατεύτηκαν και η τεχνογνωσία ασφάλειας έχει χαθεί.
Το βασικό πρόβλημα του ελληνικού κρατικού τομέα είναι ότι μόλις χαλαρώσει η πολιτική εποπτεία, οι μόνες πρωτοβουλίες που εμφανίζονται δεν έχουν να κάνουν με τη βελτιστοποίηση του παραγόμενου έργου, αλλά με την ελαχιστοποίηση της προσπάθειας. Στο παραπάνω ανέκδοτο της ΕΣΣΔ, η γραφειοκρατική πρωτοβουλία ήταν να συνεχίζουν οι δύο το έργο τους σαν να μην συμβαίνει τίποτε. Η λογική πρωτοβουλία θα ήταν εις εκ των δύο να βάζει το δένδρο κι ας καθυστερούσε το πλάνο. Η ελληνική πρωτοβουλία θα ήταν να σταματήσουν και οι δύο την εργασία τους, λόγω έλλειψης προσωπικού.
Με δεδομένα όλα αυτά ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί οφείλουν του να κάνουν δύο πράγματα. Βραχυπρόθεσμα πρέπει να δουλεύουν διπλά σε σχέση με τους ομολόγους τους στην Ευρώπη. Το ελληνικό σύστημα διοίκησης είναι κάθετα οργανωμένο. Χωρίς πολιτικές πρωτοβουλίες, όχι μόνο δεν γίνεται τίποτε, αλλά όλα αποσυντίθενται. Μακροπρόθεσμα οφείλουν να αποκεντρώσουν αρμοδιότητες και εξουσίες, έτσι ώστε να δημιουργηθούν ανταγωνιστικές δομές που θα αλληλοελέγχονται στην παραγωγή του επιθυμητού αποτελέσματος. Οι μικρές μονάδες διοίκησης, σε αντίθεση με τους σοβιετικού τύπου κεντρικούς μηχανισμούς, δεν είναι μόνο πιο ευέλικτες. Είναι και πιο διαφανείς. Το έργο τους ή οι αποτυχίες τους δεν χάνονται στον λαβύρινθο της γραφειοκρατίας -«δεν φταίω εγώ, αλλά η διοίκηση που δεν μας στέλνει τα απαραίτητα φάρμακα», «δεν φταίει η κεντρική διοίκηση, αλλά το υπουργείο Οικονομικών που δεν εγκρίνει τις δαπάνες» κ.ο.κ
