Τέλος το πάρτι του νεοφιλελευθερισμού για τις "Τίγρεις της Βαλτικής"...
Ελένη Τσερεζόλε, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2009-03-01
Η είδηση έκανε αστραπιαία τον γύρο του κόσμου την περασμένη Παρασκευή: η κυβέρνηση συνασπισμού στη Λετονία γινόταν το δεύτερο, πολιτικό θύμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, μετά από εκείνη της Ισλανδίας. Υπό την πίεση της λαϊκής δυσαρέσκειας η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Ιβάρς Γκοντάμινς (είχε αναλάβει από τον Ιανουάριο του 2007) ανακοίνωσε την παραίτησή της ύστερα από την άρση της εμπιστοσύνης των δύο μεγαλύτερων εταίρων του κυβερνητικού συνασπισμού (του Λαϊκού και των Πρασίνων) και το αίτημά τους για αποχώρηση του πρωθυπουργού. Μετά από την εξέλιξη αυτή, τα δύο κόμματα δήλωσαν ότι αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να αναστραφεί το έλλειμμα εμπιστοσύνης των πολιτών στη διακυβέρνηση - τίποτε ωστόσο δεν είναι λιγότερο σίγουρο ότι θα συμβεί. Και τούτο γιατί τα αίτια της σημερινής, βαθιάς κρίσης δεν περιορίζονται στη Λετονία αλλά εκτείνονται και στις άλλες δύο χώρες της Βαλτικές καθώς και σε εκείνες της ανατολικής Ευρώπης: “Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη από το τέλος του κομμουνισμού”. Δεν πρόκειται για δήλωση κάποιου ακτιβιστή αλλά αναλυτή της Danske bank, του Λαρς Κρίστενσεν.
Πράγματι η κατάσταση που βιώνουν οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης και οι Βαλτικές, μπορεί να συγκριθεί με το πλήγμα που υπέστη η Ινδονησία το 1998 μετά από την ασιατική οικονομική κρίση. "Τα οξύτερα προβλήματα βρίσκονται στην περιφέρεια της Ευρώπης, εκεί όπου πολλές μικρές οικονομίες βιώνουν κρίσεις που θυμίζουν τις προηγούμενες κρίσεις στη Λατινική Αμερική και την Ασία: η Λετονία είναι η νέα Αργεντινή, η Ουκρανία η νέα Ινδονησία", έγραφε στις 15 Δεκεμβρίου του 2008 ο, νομπελίστας οικονομίας πλέον, Πωλ Κρούγκμαν στη στήλη του στους Νιού Γιόρκ Τάιμς.
Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τις χώρες της Βαλτικής, η προσγείωση στον “πραγματικό κόσμο” της νεοφιλελεύθερης οικονομίας είναι εξαιρετικά σκληρή. Πρόκειται για τις χώρες που, όπως τονίζει ο Ζακ Ρουπνίκ, διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Πολιτικών Μελετών, είχαν επιλέξει έναν “φιλελευθερισμό χωρίς επίθετικό προσδιορισμό”, πολιτικό δηλαδή ή οικονομικό: “οι χώρες αυτές θα δυσκολευτούν περισσότερο να εγκαταλείψουν τον φιλελευθερισμό. Τον επέλεξαν μετά από το 1989 για να διαλύσουν το παλιό, αυταρχικό καθεστώς”. Σύμφωνα με τον ίδιο οι χώρες αυτές χρησιμοποίησαν τον φιλελευθερισμό ως εργαλείο για να απαλλαγούν από το παλιό, κρατικιστικό, συγκεντρωτικό μοντέλο. Η τραγωδία τους είναι ότι τώρα, αυτό που στις αρχές του 1990 έμοιαζε με την απόλυτη συνταγή πολιτικής και οικονομικής επιτυχίας, καταρρέει, διαλύοντας τις όποιες ψευδαισθήσεις περί νεοφιλελευθερισμού που συνεπάγεται δήθεν ευημερία διαρκείας. Με άλλα λόγια, οι χώρες που μέχρι πρότινος ονομάζονταν οι “Τίγρεις της Βαλτικής”, οι καλύτεροι μαθητές της φιλοσοφίας του laissez-faire του Μίλτος Φρίντμαν και της Σχολής του Σικάγο, βρίσκονται σήμερα εκτεθειμένες, χωρίς καμία “ασπίδα προστασίας” στη θύελλα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, σε μια περίοδο που στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, συζητείται από σοβαρούς αναλυτές η... κρατικοποίηση (έστω προσωρινή) των τραπεζών προκειμένου να αναστραφεί η πτωτική πορεία της οικονομίας...
Οι - πρώην πλέον - Τίγρεις της Βαλτικής ήσαν εκείνες που είχαν επιλέξει το πιο ξέφρενο νεοφιλελεύθερο μοντέλο που στηριζόταν σε επενδύσεις ξένων κεφαλαίων, εξαγωγές και διψήφια ανάπτυξη. Σήμερα, οι χώρες που μετά από την είσοδό τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θεωρούνταν αποθέωση του φιλελεύθερου μοντέλου, βλέπουν τις οικονομίες τους συρρικνώνονται με διψήφιους αριθμούς (10.5% για τη Λετονία, για παράδειγμα, 7% για την Εσθονία και 4.5% για τη Λιθουανία, ενώ εκφράζονται φόβοι ότι αυτή θα είναι μόνον η αρχή), την ανεργία εκτινάσσεται στα ύψη, τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων να μειώνονται δραματικά, τα σχολεία και τα νοσοκομεία να αναγκάζονται να περικόψουν τους προϋπολογισμούς τους, κ.ο.κ... Και όλα αυτά να τροφοδοτούν την κοινωνική δυσαρέσκεια.
Έτσι, δεν είναι διόλου τυχαίο ότι, για παράδειγμα, στη Λετονία και τη Λιθουανία σημειώθηκαν στα μέσα Ιανουαρίου μεγάλες λαϊκές διαδηλώσεις, που και στις δύο περιπτώσεις κατέληξαν σε επεισόδια με την αστυνομία. Ήσαν οι μεγαλύτερες διαδηλώσεις από την εποχή της απαλλαγής των χωρών αυτών από τη σοβιετική κηδεμονία.
Η περίπτωση της Λετονίας (2.2 εκατομμύρια κάτοικοι), λόγω και της κυβερνητικής παραίτησης, είναι χαρακτηριστική του τι συμβαίνει σήμερα στις “ξεδοντιασμένες” πλέον Τίγρεις της Βαλτικής. Η συρρίκνωση του ΑΕΠ της υπολογίζεται ότι μπορεί να αγγίξει στο τέλος του 2009 το 12% ενώ αναλυτές εκφράζουν φόβους ότι μπορεί να φθάσει και το 15%. Ήδη από το φθινόπωρο η κυβέρνηση είχε αποσπάσει πακέτο βοήθειας 10 δισ. δολαρίων από την Ε.Ε., το ΔΝΤ και άλλες πηγές. Ως γνωστόν όμως αυτά τα “πακέτα διάσωσης” συνεπάγονται αυστηρότατους όρους: περικοπές κοινωνικών παροχών (στην υγεία, την παιδεία, την έρευνα, κ.ά.), μειώσεις μισθών στον δημόσιο τομέα που αγγίζουν το 25%... Όσοι δε Λετονοί έχουν καταφέρει να διατηρήσουν την εργασία τους, βλέπουν τους μισθούς τους να μειώνονται. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η κοινωνική δυσαρέσκεια “σάρωσε” τον πρωθυπουργό Γκοντμάνις και την κυβέρνηση της Ρίγα - είχε προηγηθεί, στις αρχές Φεβρουαρίου η κινητοποίηση των αγροτών που μπλοκάρησαν με τρακτέρ την πρωτεύουσα και ανάγκασαν τον υπουργό Γεωργίας να παραιτηθεί.
Όταν το ευρωπαϊκό Χονγκ Κονγκ κλονίζεται...
Η περίπτωση της Εσθονίας, του “Χονγκ Κονγκ της Ευρώπης”, όπως ήταν γνωστό μέχρι τώρα, είναι παρεμφερής. Η χώρα μέχρι πρότινος πίστευε ότι αποτελούσε το τελειότερο παράδειγμα της φιλοσοφίας του Μ. Φρίντμαν: με τις εργατοκτόνες της πολιτικές, τη χαμηλή της φορολογία, την κουλτούρα της ελεύθερης αγοράς, είχε καταφέρει να προσελκύσει ξένους επενδυτές και θεωρείτο το πιο επιτυχημένο πρότυπο της πρώην σοβιετικής δημοκρατίας που κατάφερε να περάσει στην οικονομία της αγοράς. Σήμερα όμως οι Εσθονοί, όπως και οι Λετονοί και οι Λιθουανοί, γνωρίζουν τη “σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού”. Ο ξέφρενος καταναλωτισμός και τα ακριβά Χάμερ που προκαλούσαν μποτιλιαρίσματα στους δρόμους του Ταλίν, είναι πλέον παρελθόν... Η Εσθονία είναι πλέον αναγκασμένη να ακολουθήσει πολιτική κρατικής παρέμβασης στην οικονομία, όχι για ιδεολογικούς λόγους αλλά απλά για λόγους... επιβίωσης. Και τούτο γιατί σήμερα οι Εσθονοί βιώνουν αυτό που οι οικονομολόγοι ονομάζουν καμπύλη του οικονομικού κύκλου: ο πληθυσμός είχε μέχρι σήμερα συνηθίσει να βλέπει το επίπεδο ζωής του να αυξάνεται συστηματικά, βασισμένο στο φθηνό χρήμα με στόχο τις απεριόριστες εισαγωγές. Τώρα αυτό αλλάζει...
Την ίδια εμπειρία “προσγείωσης” βιώνουν και οι Λιθουανοί, οι οποίοι κατέβηκαν μαζικά στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν κατά της πολιτικής λιτότητας και περικοπών, απολύσεων και μεγάλης μείωσης μισθών. Η μεγάλη διαδήλωση κατέληξε σε επεισόδια με αυγά και πέτρες να εκτοξεύονται κατά κυβερνητικών κτιρίων. “Πιστεύω ότι αυτό είναι μόνον η αρχή”, τόνισε μιλώντας στους Νιού Γιόρκ Τάιμς, ο Άντερς Άσλουντ, από το Ινστιτούτο Διεθνούς Οικονομίας Πέτερσον στην Ουάσινγκτον. “Τέτοια περιστατικά θα δούμε σε πολλές περιοχές” συνέχισε ο ίδιος - πράγματι λίγες ημέρες νωρίτερα 10.000 άτομα είχαν διαδηλώσει δυναμικά στη Ρίγα της Λετονίας, μια κοινωνική αναταραχή που τελικά οδήγησε και στην παραίτηση της κυβέρνησης την περασμένη Παρασκευή.
Και η κατάσταση για τις τρεις χώρες θα συνεχίσει να επιδεινώνεται και όχι μόνο λόγω της οικονομικής κρίσης: σύμφωνα με την Τζούλιαν Σμιθ, διευθύντρια του ευρωπαϊκού προγράμματος στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών σπουδών στη Ουάσινγκτον, υπάρχουν άλλοι δύο βασικοί λόγοι ανησυχίας για το μέλλον τους: το γεγονός της επιστροφής της Ρωσίας στο γεωπολιτικό προσκήνιο. Ο πόλεμος με τη Γεωργία τον Αύγουστο του 2008 και η διαμάχη της με την Ουκρανία για το θέμα του φυσικού αερίου το φετινό χειμώνα, ήσαν δύο σημαδιακά γεγονότα που δεν μπορούν παρά να τροφοδοτήσουν την ανασφάλειά τους... Αν δε λάβει κανείς υπόψη του την ύπαρξη σημαντικών ρωσικών μειονοτήτων στις χώρες αυτές, κατάλοιπο της ρωσικής κυριαρχίας (28% στη Λετονία, 25.5% στην Εσθονία, ενώ μόνο στη Λιθουανία το ποσοστό τους είναι 6.3%), αντιλαμβάνεται πως οι ισχυρές ρωσικές μειονότητες σε Λετονία και Εσθονία είναι δυνατόν να λειτουργήσουν ως ωρολογιακές βόμβες...
Το πάρτι τελείωσε για τις “Τίγρεις της Βαλτικής”, διαψεύδοντας τους οπαδούς της Σχολής του Σικάγου και των νεοφιλελεύθερων πειραματισμών της - έχει έλθει η ώρα για τους πολίτες των χωρών αυτών να βιώσουν τη σκληρή πραγματικότητα του καπιταλισμού την οποία γνωρίζουν πολύ καλά εκείνοι της δυτικής Ευρώπης και των ΗΠΑ.
Πράγματι η κατάσταση που βιώνουν οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης και οι Βαλτικές, μπορεί να συγκριθεί με το πλήγμα που υπέστη η Ινδονησία το 1998 μετά από την ασιατική οικονομική κρίση. "Τα οξύτερα προβλήματα βρίσκονται στην περιφέρεια της Ευρώπης, εκεί όπου πολλές μικρές οικονομίες βιώνουν κρίσεις που θυμίζουν τις προηγούμενες κρίσεις στη Λατινική Αμερική και την Ασία: η Λετονία είναι η νέα Αργεντινή, η Ουκρανία η νέα Ινδονησία", έγραφε στις 15 Δεκεμβρίου του 2008 ο, νομπελίστας οικονομίας πλέον, Πωλ Κρούγκμαν στη στήλη του στους Νιού Γιόρκ Τάιμς.
Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τις χώρες της Βαλτικής, η προσγείωση στον “πραγματικό κόσμο” της νεοφιλελεύθερης οικονομίας είναι εξαιρετικά σκληρή. Πρόκειται για τις χώρες που, όπως τονίζει ο Ζακ Ρουπνίκ, διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Πολιτικών Μελετών, είχαν επιλέξει έναν “φιλελευθερισμό χωρίς επίθετικό προσδιορισμό”, πολιτικό δηλαδή ή οικονομικό: “οι χώρες αυτές θα δυσκολευτούν περισσότερο να εγκαταλείψουν τον φιλελευθερισμό. Τον επέλεξαν μετά από το 1989 για να διαλύσουν το παλιό, αυταρχικό καθεστώς”. Σύμφωνα με τον ίδιο οι χώρες αυτές χρησιμοποίησαν τον φιλελευθερισμό ως εργαλείο για να απαλλαγούν από το παλιό, κρατικιστικό, συγκεντρωτικό μοντέλο. Η τραγωδία τους είναι ότι τώρα, αυτό που στις αρχές του 1990 έμοιαζε με την απόλυτη συνταγή πολιτικής και οικονομικής επιτυχίας, καταρρέει, διαλύοντας τις όποιες ψευδαισθήσεις περί νεοφιλελευθερισμού που συνεπάγεται δήθεν ευημερία διαρκείας. Με άλλα λόγια, οι χώρες που μέχρι πρότινος ονομάζονταν οι “Τίγρεις της Βαλτικής”, οι καλύτεροι μαθητές της φιλοσοφίας του laissez-faire του Μίλτος Φρίντμαν και της Σχολής του Σικάγο, βρίσκονται σήμερα εκτεθειμένες, χωρίς καμία “ασπίδα προστασίας” στη θύελλα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, σε μια περίοδο που στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, συζητείται από σοβαρούς αναλυτές η... κρατικοποίηση (έστω προσωρινή) των τραπεζών προκειμένου να αναστραφεί η πτωτική πορεία της οικονομίας...
Οι - πρώην πλέον - Τίγρεις της Βαλτικής ήσαν εκείνες που είχαν επιλέξει το πιο ξέφρενο νεοφιλελεύθερο μοντέλο που στηριζόταν σε επενδύσεις ξένων κεφαλαίων, εξαγωγές και διψήφια ανάπτυξη. Σήμερα, οι χώρες που μετά από την είσοδό τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θεωρούνταν αποθέωση του φιλελεύθερου μοντέλου, βλέπουν τις οικονομίες τους συρρικνώνονται με διψήφιους αριθμούς (10.5% για τη Λετονία, για παράδειγμα, 7% για την Εσθονία και 4.5% για τη Λιθουανία, ενώ εκφράζονται φόβοι ότι αυτή θα είναι μόνον η αρχή), την ανεργία εκτινάσσεται στα ύψη, τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων να μειώνονται δραματικά, τα σχολεία και τα νοσοκομεία να αναγκάζονται να περικόψουν τους προϋπολογισμούς τους, κ.ο.κ... Και όλα αυτά να τροφοδοτούν την κοινωνική δυσαρέσκεια.
Έτσι, δεν είναι διόλου τυχαίο ότι, για παράδειγμα, στη Λετονία και τη Λιθουανία σημειώθηκαν στα μέσα Ιανουαρίου μεγάλες λαϊκές διαδηλώσεις, που και στις δύο περιπτώσεις κατέληξαν σε επεισόδια με την αστυνομία. Ήσαν οι μεγαλύτερες διαδηλώσεις από την εποχή της απαλλαγής των χωρών αυτών από τη σοβιετική κηδεμονία.
Η περίπτωση της Λετονίας (2.2 εκατομμύρια κάτοικοι), λόγω και της κυβερνητικής παραίτησης, είναι χαρακτηριστική του τι συμβαίνει σήμερα στις “ξεδοντιασμένες” πλέον Τίγρεις της Βαλτικής. Η συρρίκνωση του ΑΕΠ της υπολογίζεται ότι μπορεί να αγγίξει στο τέλος του 2009 το 12% ενώ αναλυτές εκφράζουν φόβους ότι μπορεί να φθάσει και το 15%. Ήδη από το φθινόπωρο η κυβέρνηση είχε αποσπάσει πακέτο βοήθειας 10 δισ. δολαρίων από την Ε.Ε., το ΔΝΤ και άλλες πηγές. Ως γνωστόν όμως αυτά τα “πακέτα διάσωσης” συνεπάγονται αυστηρότατους όρους: περικοπές κοινωνικών παροχών (στην υγεία, την παιδεία, την έρευνα, κ.ά.), μειώσεις μισθών στον δημόσιο τομέα που αγγίζουν το 25%... Όσοι δε Λετονοί έχουν καταφέρει να διατηρήσουν την εργασία τους, βλέπουν τους μισθούς τους να μειώνονται. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η κοινωνική δυσαρέσκεια “σάρωσε” τον πρωθυπουργό Γκοντμάνις και την κυβέρνηση της Ρίγα - είχε προηγηθεί, στις αρχές Φεβρουαρίου η κινητοποίηση των αγροτών που μπλοκάρησαν με τρακτέρ την πρωτεύουσα και ανάγκασαν τον υπουργό Γεωργίας να παραιτηθεί.
Όταν το ευρωπαϊκό Χονγκ Κονγκ κλονίζεται...
Η περίπτωση της Εσθονίας, του “Χονγκ Κονγκ της Ευρώπης”, όπως ήταν γνωστό μέχρι τώρα, είναι παρεμφερής. Η χώρα μέχρι πρότινος πίστευε ότι αποτελούσε το τελειότερο παράδειγμα της φιλοσοφίας του Μ. Φρίντμαν: με τις εργατοκτόνες της πολιτικές, τη χαμηλή της φορολογία, την κουλτούρα της ελεύθερης αγοράς, είχε καταφέρει να προσελκύσει ξένους επενδυτές και θεωρείτο το πιο επιτυχημένο πρότυπο της πρώην σοβιετικής δημοκρατίας που κατάφερε να περάσει στην οικονομία της αγοράς. Σήμερα όμως οι Εσθονοί, όπως και οι Λετονοί και οι Λιθουανοί, γνωρίζουν τη “σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού”. Ο ξέφρενος καταναλωτισμός και τα ακριβά Χάμερ που προκαλούσαν μποτιλιαρίσματα στους δρόμους του Ταλίν, είναι πλέον παρελθόν... Η Εσθονία είναι πλέον αναγκασμένη να ακολουθήσει πολιτική κρατικής παρέμβασης στην οικονομία, όχι για ιδεολογικούς λόγους αλλά απλά για λόγους... επιβίωσης. Και τούτο γιατί σήμερα οι Εσθονοί βιώνουν αυτό που οι οικονομολόγοι ονομάζουν καμπύλη του οικονομικού κύκλου: ο πληθυσμός είχε μέχρι σήμερα συνηθίσει να βλέπει το επίπεδο ζωής του να αυξάνεται συστηματικά, βασισμένο στο φθηνό χρήμα με στόχο τις απεριόριστες εισαγωγές. Τώρα αυτό αλλάζει...
Την ίδια εμπειρία “προσγείωσης” βιώνουν και οι Λιθουανοί, οι οποίοι κατέβηκαν μαζικά στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν κατά της πολιτικής λιτότητας και περικοπών, απολύσεων και μεγάλης μείωσης μισθών. Η μεγάλη διαδήλωση κατέληξε σε επεισόδια με αυγά και πέτρες να εκτοξεύονται κατά κυβερνητικών κτιρίων. “Πιστεύω ότι αυτό είναι μόνον η αρχή”, τόνισε μιλώντας στους Νιού Γιόρκ Τάιμς, ο Άντερς Άσλουντ, από το Ινστιτούτο Διεθνούς Οικονομίας Πέτερσον στην Ουάσινγκτον. “Τέτοια περιστατικά θα δούμε σε πολλές περιοχές” συνέχισε ο ίδιος - πράγματι λίγες ημέρες νωρίτερα 10.000 άτομα είχαν διαδηλώσει δυναμικά στη Ρίγα της Λετονίας, μια κοινωνική αναταραχή που τελικά οδήγησε και στην παραίτηση της κυβέρνησης την περασμένη Παρασκευή.
Και η κατάσταση για τις τρεις χώρες θα συνεχίσει να επιδεινώνεται και όχι μόνο λόγω της οικονομικής κρίσης: σύμφωνα με την Τζούλιαν Σμιθ, διευθύντρια του ευρωπαϊκού προγράμματος στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών σπουδών στη Ουάσινγκτον, υπάρχουν άλλοι δύο βασικοί λόγοι ανησυχίας για το μέλλον τους: το γεγονός της επιστροφής της Ρωσίας στο γεωπολιτικό προσκήνιο. Ο πόλεμος με τη Γεωργία τον Αύγουστο του 2008 και η διαμάχη της με την Ουκρανία για το θέμα του φυσικού αερίου το φετινό χειμώνα, ήσαν δύο σημαδιακά γεγονότα που δεν μπορούν παρά να τροφοδοτήσουν την ανασφάλειά τους... Αν δε λάβει κανείς υπόψη του την ύπαρξη σημαντικών ρωσικών μειονοτήτων στις χώρες αυτές, κατάλοιπο της ρωσικής κυριαρχίας (28% στη Λετονία, 25.5% στην Εσθονία, ενώ μόνο στη Λιθουανία το ποσοστό τους είναι 6.3%), αντιλαμβάνεται πως οι ισχυρές ρωσικές μειονότητες σε Λετονία και Εσθονία είναι δυνατόν να λειτουργήσουν ως ωρολογιακές βόμβες...
Το πάρτι τελείωσε για τις “Τίγρεις της Βαλτικής”, διαψεύδοντας τους οπαδούς της Σχολής του Σικάγου και των νεοφιλελεύθερων πειραματισμών της - έχει έλθει η ώρα για τους πολίτες των χωρών αυτών να βιώσουν τη σκληρή πραγματικότητα του καπιταλισμού την οποία γνωρίζουν πολύ καλά εκείνοι της δυτικής Ευρώπης και των ΗΠΑ.
