Η Ευρώπη χρειάζεται οικονομική κυβέρνηση

Ο θρυλικός επενδυτής Γουόρεν Μπάφετ είπε κάποτε: «Μόνο όταν υποχωρήσει η παλίρροια μπορεί να διαπιστώσει κανείς ποιος κολυμπούσε γυμνός» . Αυτό το ψήγμα σοφίας προοριζόταν για τις εταιρείες που βρίσκονται σε οικονομική κρίση. Μπορεί ωστόσο κάλλιστα να εφαρμοστεί σε χώρες και οικονομίες.

Στην Ευρώπη η κατάσταση προκαλεί αυξανόμενη ανησυχία, καθώς η παγκόσμια οικονομική κρίση ξεγυμνώνει ανελέητα τα μειονεκτήματα και τα όρια των δυνατοτήτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Πράγματι, αυτό που πρωτίστως και κυρίως έχει χάσει η Ευρώπη με την απόρριψη της Συνταγματικής Συνθήκης είναι πλέον εμφανές: έχει χάσει την πίστη στον εαυτό της και στο κοινό της μέλλον.

Εν μέσω της χειρότερης κρίσης από το 1929 η Αμερική επέλεξε μια πραγματικά νέα αρχή με την εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα και έχει μπει στη διαδικασία του να εφεύρει ξανά τον εαυτό της. Αντιθέτως, κάθε ημέρα που περνά φαίνεται να απομακρύνει όλο και περισσότερο τα μέλη της ΕΕ. Αντί να επινοήσει εκ νέου τον εαυτό της, η Ευρώπη υπό την πίεση της κρίσης και των δικών της εσωτερικών αντιφάσεων κινδυνεύει να επιστρέψει στον εθνικό εγωισμό και στον προστατευτισμό του παρελθόντος.

Η Ευρώπη σήμερα διαθέτει ένα κοινό νόμισμα και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) η οποία αποδείχθηκε οπισθοδρομική στην επιλογή της να υπερασπίζεται τη νομισματική σταθερότητα εν μέσω χρηματοπιστωτικής κρίσης. Οποιαδήποτε αποδυνάμωση αυτών των δύο θεσμών θα προκαλούσε σημαντική ζημιά στα κοινά ευρωπαϊκά συμφέροντα.

Οσο περισσότερο διαρκεί η κρίση τόσο πιο προφανές γίνεται ότι το κοινό νόμισμα και η ΕΚΤ δεν αρκούν από μόνα τους για να υπερασπίσουν την κοινή αγορά και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Χωρίς κοινή οικονομική και χρηματοπιστωτική πολιτική, τουλάχιστον μεταξύ των μελών της ευρωζώνης, η συνοχή του κοινού νομίσματος και της ΕΕ- ουσιαστικά η ίδια η ύπαρξή τους- αντιμετωπίζουν πρωτοφανή κίνδυνο. Βεβαίως, η κρίση ασκεί ασφυκτική πίεση σε χώρες σε όλον τον κόσμο. Υπάρχουν ωστόσο σημαντικές διαφορές και οικονομικές ανισότητες μέσα στην ΕΕ και στην ευρωζώνη, που αντανακλώνται, για παράδειγμα, στα αποκλίνοντα επιτόκια.

Η εμπιστοσύνη προς την Ιταλία, την Ισπανία, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα εξανεμίζεται γρήγορα, ενώ οι ισχυρότερες οικονομίες της Βόρειας Ευρώπης τα πάνε καλύτερα, παρά το γεγονός ότι και αυτές πασχίζουν. Αν αυτό συνεχιστεί, επιφέροντας ενδεχομένως ένα de facto τέλος στα κριτήρια του Μάαστριχτ και ενισχύοντας τον εθνικό προστατευτισμό με τη μορφή χρηματοδοτήσεων της βιομηχανίας, το ευρώ θα κινδυνεύσει σοβαρά. Εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς τι θα σήμαινε για την ΕΕ στο σύνολό της η αποτυχία του ευρώ.

Επιπλέον, τα νέα κράτη-μέλη από την Ανατολική Ευρώπη, τα οποία δεν διαθέτουν ούτε την οικονομική ισχύ ούτε την πολιτική σταθερότητα των παλαιότερων μελών, σήμερα αρχίζουν να «κάνουν βουτιά». Με δεδομένη την έκθεση κάποιων κρατών της ευρωζώνης, όπως η Αυστρία, η κρίση θα επηρεάσει επίσης άμεσα την περιοχή του ευρώ. Το «βλέποντας και κάνοντας» συνεπώς αποτελεί λάθος στρατηγική.

Γιατί να μην υιοθετηθούν νέα εργαλεία, όπως τα ευρωομόλογα, ή να μη δημιουργηθεί ένας μηχανισμός της ΕΕ ανάλογος με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο; Καθεμία από αυτές τις επιλογές είναι σίγουρα δαπανηρή, αλλά οι εναλλακτικές λύσεις είναι πολύ πιο ακριβές. Στην ουσία δεν αποτελούν σοβαρές πολιτικές επιλογές.

Από θεσμικής απόψεως δεν υπάρχει κανένας τρόπος να παρακαμφθεί η δημιουργία μιας «ευρωπαϊκής οικονομικής κυβέρνησης» ή ενός «ενισχυμένου οικονομικού συντονισμού» (ή όπως θέλει να το ονομάσει κανείς).

Δυστυχώς έχει γίνει σαφές ότι η γαλλογερμανική μηχανή, κρίσιμη για την κοινή δράση της ΕΕ, είναι προσωρινώς μπλοκαρισμένη. Η ρητορική τους δείχνει ότι η Γαλλία και η Γερμανία έχουν πολλά κοινά στοιχεία, αλλά τα γεγονότα κάνουν λόγο για μια εντελώς διαφορετική γλώσσα. Σχεδόν από όλες τις στρατηγικές απόψεις η Γερμανία και η Γαλλία εμποδίζουν η μία την άλλη - αν και κατά τρόπο ειρωνικό πράττουν και οι δύο σχεδόν τα ίδια. Σκέπτονται κυρίως και πρωτίστως τον εαυτό τους και όχι την Ευρώπη, η οποία μένει έτσι ουσιαστικά χωρίς ηγεσία.

Δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς ότι η ΕΕ αποτελεί ένα σχέδιο κοινής οικονομικής προόδου. Αν αυτός ο οικονομικός δεσμός εκλείψει, τα εθνικά συμφέροντα θα αναδυθούν εκ νέου και θα καταστρέψουν αυτό το σχέδιο. Η Ευρώπη σήμερα δεν στερείται οικονομικής ισχύος αλλά της πολιτικής βουλήσεως να δράσει από κοινού. Και εδώ η Γερμανία και η Γαλλία πρέπει να δείξουν τον δρόμο.