Ένα βήμα μπρος οι 20, αλλά η ύφεση βαθαίνει
Ελίζα Παπαδάκη, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2009-04-05
Ήταν «ιστορική» η σύνοδος των 20 ηγετών των μεγαλύτερων ανεπτυγμένων και αναπτυσσομένων χωρών του πλανήτη στο Λονδίνο; Οι αποφάσεις τους συνιστούν ένα πρώτο βήμα προς μιαν αναγκαία παγκόσμια διακυβέρνηση της οικονομίας, εφόσον οι δεσμεύσεις τηρηθούν. Για να ανακόψουν όμως τη σοβαρή επιδείνωση της ύφεσης - που ήδη αγγίζει και την Ελλάδα - δεν αρκούν.
Το 1,1 τρισεκατομμύριο δολάρια που συμφώνησαν οι 20 να διατεθεί για την καταπολέμηση της κρίσης - σε 750 δισ. τριπλασιάζονται οι πόροι του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για τη στήριξη όσων χωρών πλήττονται χειρότερα, κατά 250 δισ. αυξάνονται τα «ειδικά τραβηκτικά δικαιώματα» του ΔΝΤ και κατά άλλα 250 δισ. οι εμπορικές πιστώσεις προκειμένου να συγκρατηθεί η κατάρρευση του διεθνούς εμπορίου, ενώ 100 δισ. επιπλέον θα δοθούν μέσω αναπτυξιακών τραπεζών - οδηγεί οπωσδήποτε σε μεγάλη πρόσθετη τόνωση της παγκόσμιας οικονομίας.
Το αξιοσημείωτο είναι ότι οι πρόσθετοι πόροι προορίζονται κατά κύριο λόγο για αναπτυσσόμενες και φτωχές χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, καθώς και για τις καλούμενες «αναδυόμενες» της Ανατολικής Ευρώπης, χώρες που αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα χρηματοδότησης λόγω της κρίσης. Και είναι αξιοσημείωτο διότι συνιστά μιαν ανακούφιση των ασθενέστερων που αποφάσισαν οι ισχυρότεροι.
Έμμεσα η στήριξη των χωρών αυτών θα ωφελήσει και τις ανεπτυγμένες οικονομίες όπου η ύφεση βαθαίνει, εφόσον συντηρεί αγορές για τα προϊόντα τους. Δεν αναπληρώνει όμως τα μέτρα που θα απαιτούνταν εδώ: Πρώτον, για την εξυγίανση του χρηματοπιστωτικού συστήματος που γέννησε την κρίση και όσο δεν ολοκληρώνεται, δεν θα αποκατασταθεί η ομαλή ροή δανείων προς επιχειρήσεις και νοικοκυριά, προϋπόθεση για να επανέλθει η μεγέθυνση.
Πελώριοι δημόσιοι πόροι (πάνω από 4 τρισ. δολάρια σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις του ΔΝΤ) έχουν ήδη διατεθεί στις τράπεζες (σε ΗΠΑ και Ευρώπη ιδίως), αλλά το σύστημα εξακολουθεί να πάσχει, και νεότερες αποφάσεις δεν πάρθηκαν.
Και δεύτερον, για μεγαλύτερη τόνωση της ζήτησης μέσω των κρατικών προϋπολογισμών, που προσέκρουσε στις ευρωπαϊκές αντιστάσεις μπροστά στο φόβο υπερχρέωσης των κρατών. Χαρακτηριστικό το κυνικό σχόλιο του Κένεθ Ρόγκοφ (πρώην επικεφαλής οικονομολόγου του ΔΝΤ, καθηγητή στο Χάρβαρντ σήμερα):
«Οι πλούσιες χώρες αρνούνται το βάθος των προβλημάτων που παραμένουν στους χρηματοοικονομικούς τομείς τους», είπε στους Τάιμς της Νέας Υόρκης. «Θέλουν να αυτοσυγχαίρονται ότι ήδη έχουν πάρει τα σωστά μέτρα, σαν το μόνο πρόβλημα τώρα να ήταν πώς θα βοηθήσουμε τις αναδυόμενες αγορές».
Τα υπόλοιπα της διακήρυξης των 20, για τη ρύθμιση και εποπτεία στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, την απόρριψη του προστατευτισμού και το διεθνές εμπόριο, τη μεταρρύθμιση των διεθνών οργανισμών, μένει να επαληθευθούν στην πράξη. Θα συναντηθούν ξανά εντός του έτους για να εξετάσουν την πρόοδο στην εφαρμογή αυτών των αποφάσεων.
Επιδείνωση βλέπει ο ΟΟΣΑ
Δεν φαίνεται να επηρέασε τις αποφάσεις των 20 η δυσμενέστερη νέα έκθεση που εξέδωσε με μια τέτοια προσδοκία ο ΟΟΣΑ δύο μέρες πριν από τη σύνοδό τους. Οι τελευταίες προβλέψεις του ΟΟΣΑ είναι οι χειρότερες από όσες έχουν δημοσιευθεί μέχρι τώρα:
Μείωση του παγκόσμιου ΑΕΠ 2,7% φέτος (το ΔΝΤ πριν από τρεις εβδομάδες προέβλεπε μείωση 0,5-1%, υπενθυμίζεται, η Παγκόσμια Τράπεζα μείωση 1-2%) και ειδικότερα: 4% στις ΗΠΑ, 4,1% στην Ευρωζώνη, 6,6% στην Ιαπωνία, (το 2010 μηδενική μεταβολή στις ΗΠΑ, μείωση 0,3% και 0,5% αντίστοιχα στην Ευρωζώνη και την Ιαπωνία). Πληθωρισμός αρνητικός φέτος στις ΗΠΑ (-0,4%) και την Ιαπωνία (-1,2%), θετικός μόλις 0,6% στην Ευρωζώνη.
Η ανεργία στην Ευρωζώνη θα φτάσει φέτος το 10,1% του εργατικού δυναμικού, το 2010 το 11,7% (ΗΠΑ 9,1% και 10,3%), στις επτά μεγαλύτερες δυτικές οικονομίες οι άνεργοι το 2010 θα διπλασιασθούν από το επίπεδο του 2007 στα 36 εκατομμύρια.
Το παγκόσμιο εμπόριο θα συρρικνωθεί φέτος κατά 13,1% (9% προέβλεπε ο ΠΟΕ). Τα δημόσια ελλείμματα διογκώνονται σε 10,2% του ΑΕΠ φέτος και 11,9% του ΑΕΠ το 2010 στις ΗΠΑ, αντίστοιχα σε 5,4% και 7% στην Ευρωζώνη.
Ο ΟΟΣΑ αναμένει η συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας να χειροτερεύσει φέτος, ώσπου να αρχίσουν οι ακολουθούμενες πολιτικές να οδηγούν βαθμιαία σε κάποια ανάκαμψη το 2010, βλέποντας όμως αρκετούς κινδύνους να μην επαληθευθεί ούτε αυτό, με πρώτον το ενδεχόμενο η εξασθένηση της πραγματικής οικονομίας υπονομεύσει περαιτέρω την υγεία των τραπεζών.
Γιʼ αυτό θεωρεί επιβεβλημένη τη λήψη πρόσθετων νομισματικών μέτρων γενικά, δημοσιονομικών σε ορισμένες χώρες (όπου η κατάσταση το επιτρέπει), καλύτερα συντονισμένων μεταξύ τους, για την τόνωση της οικονομίας, αλλά και μέτρων κοινωνικής πολιτικής για να αμβλυνθούν οι συνέπειες στον πληθυσμό.
1,25% το κεντρικό επιτόκιο του ευρώ
Με επίγνωση της επιδείνωσης η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα την Πέμπτη μείωσε ξανά τα επιτόκιά της, αλλά κατά ένα τέταρτο της μονάδας μόνο: το κεντρικό επιτόκιο αναχρηματοδότησης γίνεται έτσι 1,25%. Ο πρόεδρος της ΕΚΤ Ζαν-Κλοντ Τρισέ δεν απέκλεισε και νέα μείωση σύντομα, εξηγώντας ότι δεν προκρίθηκε μεγαλύτερη μείωση τώρα ώστε να διατηρηθεί ακόμα η απόσταση της μιας μονάδας από το επιτόκιο αποδοχής καταθέσεων στην ΕΚΤ (0,25% πλέον, τόσο χαμηλά που σχεδόν να μην μπορεί να πάει πιο κάτω).
Προανήγγειλε όμως ένα πακέτο νέων μέτρων για τη στήριξη της χρηματοδότησης της οικονομίας που θα αποφασισθεί στην επόμενη σύνοδο του Δ.Σ. της Τράπεζας στις 7 Μαΐου. Εδώ ενδεχομένως να περιληφθεί και η απευθείας αγορά εταιρικών ομολόγων από την ΕΚΤ, μέτρο που υπαινίχθηκε πρόσφατα ο αντιπρόεδρος Λουκάς Παπαδήμος και θα συνιστούσε παράκαμψη των εμπορικών τραπεζών εφόσον αδυνατούν να χρηματοδοτήσουν επαρκώς τις επιχειρήσεις από την ίδια την κεντρική τράπεζα.
Ο μέσος ετήσιος πληθωρισμός στην Ευρωζώνη έπεσε σε 0,6% το Μάρτιο από 1,2% το Φεβρουάριο και ο κ. Τρισέ προειδοποίησε ότι μπορεί να γίνει και αρνητικός τους αμέσως επόμενους μήνες λόγω της υποχώρησης των διεθνών τιμών του πετρελαίου και άλλων πρώτων υλών, για να ανακάμψει όμως το καλοκαίρι.
Δεν πρόκειται για αποπληθωρισμό τόνισε, για επικίνδυνη μόνιμα πτωτική τάση των τιμών δηλαδή, αλλά για εξέλιξη που στηρίζει προσωρινά το εισόδημα των νοικοκυριών.
Φτάνει και στην Ελλάδα η ύφεση
Πέρα από τα στοιχεία για την άνοδο της ανεργίας, την αύξηση των απολύσεων, των διαθεσιμοτήτων και των περικοπών ωραρίων που καταγγέλλει η ΓΣΕΕ, μια σειρά δείκτες την περασμένη εβδομάδα επιβεβαίωναν την έλευση της ύφεσης και στη χώρα μας:
Ετήσια πτώση 10,2% παρουσίασε τον Ιανουάριο η βιομηχανική παραγωγή, στη μεταποίηση μάλιστα η πτώση έφτασε το 12,6%, καθώς στην ηλεκτρική ενέργεια ήταν ηπιότερη, 4%, και αυτή πάντως σημαντική.
Τον ίδιο μήνα ετήσια μείωση 2,7% παρουσίασε ο κύκλος εργασιών στο λιανικό εμπόριο, ή κατά 10% εφόσον συμπεριληφθούν τα καύσιμα και τα λιπαντικά αυτοκινήτων.
Ο όγκος των πωλήσεων (που δεν επηρεάζεται από τις μεταβολές των τιμών) παρουσιάζει μείωση 5,8% χωρίς λιπαντικά και καύσιμα. Ειδικότερα μείωση 4,9% είχαν τα μεγάλα καταστήματα τροφίμων (αλλά αύξηση 2,3% τα μικρά), μείωση 15,5% τα έπιπλα-ηλεκτρικά-οικικακός εξοπλισμός, μείωση 24,8% τα βιβλία-χαρτικά, αλλά τα είδη ένδυσης-υπόδησης είχαν αύξηση 12,1%.
Συνεχή επιδείνωση του οικονομικού κλίματος δείχνει εξάλλου η έρευνα συγκυρίας του ΙΟΒΕ το Μάρτιο, που προοιωνίζεται νέα μείωση της απασχόλησης στη βιομηχανία ιδίως.
Στο μεταξύ το Συμβούλιο υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης που συνήλθε προχθές στην Πράγα υιοθέτησε τις συστάσεις της Επιτροπής για τη μείωση του δημοσίου ελλείμματος στην Ελλάδα.
Η κατάσταση θα επανεκτιμηθεί τον Ιούνιο και ίσως τότε απαιτηθούν νέα μέτρα, προϊδέασε οι υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών Γιάννης Παπαθανασίου. Αλλά, ενώ παραδέχθηκε ότι το έλλειμμα το 2008 ξεπέρασε το 4% του ΑΕΠ, επέμενε (στο συνέδριο των Financial Times) ότι η κυβέρνηση θα συνεχίσει την πολιτική μείωσης των φόρων!
Το 1,1 τρισεκατομμύριο δολάρια που συμφώνησαν οι 20 να διατεθεί για την καταπολέμηση της κρίσης - σε 750 δισ. τριπλασιάζονται οι πόροι του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για τη στήριξη όσων χωρών πλήττονται χειρότερα, κατά 250 δισ. αυξάνονται τα «ειδικά τραβηκτικά δικαιώματα» του ΔΝΤ και κατά άλλα 250 δισ. οι εμπορικές πιστώσεις προκειμένου να συγκρατηθεί η κατάρρευση του διεθνούς εμπορίου, ενώ 100 δισ. επιπλέον θα δοθούν μέσω αναπτυξιακών τραπεζών - οδηγεί οπωσδήποτε σε μεγάλη πρόσθετη τόνωση της παγκόσμιας οικονομίας.
Το αξιοσημείωτο είναι ότι οι πρόσθετοι πόροι προορίζονται κατά κύριο λόγο για αναπτυσσόμενες και φτωχές χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, καθώς και για τις καλούμενες «αναδυόμενες» της Ανατολικής Ευρώπης, χώρες που αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα χρηματοδότησης λόγω της κρίσης. Και είναι αξιοσημείωτο διότι συνιστά μιαν ανακούφιση των ασθενέστερων που αποφάσισαν οι ισχυρότεροι.
Έμμεσα η στήριξη των χωρών αυτών θα ωφελήσει και τις ανεπτυγμένες οικονομίες όπου η ύφεση βαθαίνει, εφόσον συντηρεί αγορές για τα προϊόντα τους. Δεν αναπληρώνει όμως τα μέτρα που θα απαιτούνταν εδώ: Πρώτον, για την εξυγίανση του χρηματοπιστωτικού συστήματος που γέννησε την κρίση και όσο δεν ολοκληρώνεται, δεν θα αποκατασταθεί η ομαλή ροή δανείων προς επιχειρήσεις και νοικοκυριά, προϋπόθεση για να επανέλθει η μεγέθυνση.
Πελώριοι δημόσιοι πόροι (πάνω από 4 τρισ. δολάρια σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις του ΔΝΤ) έχουν ήδη διατεθεί στις τράπεζες (σε ΗΠΑ και Ευρώπη ιδίως), αλλά το σύστημα εξακολουθεί να πάσχει, και νεότερες αποφάσεις δεν πάρθηκαν.
Και δεύτερον, για μεγαλύτερη τόνωση της ζήτησης μέσω των κρατικών προϋπολογισμών, που προσέκρουσε στις ευρωπαϊκές αντιστάσεις μπροστά στο φόβο υπερχρέωσης των κρατών. Χαρακτηριστικό το κυνικό σχόλιο του Κένεθ Ρόγκοφ (πρώην επικεφαλής οικονομολόγου του ΔΝΤ, καθηγητή στο Χάρβαρντ σήμερα):
«Οι πλούσιες χώρες αρνούνται το βάθος των προβλημάτων που παραμένουν στους χρηματοοικονομικούς τομείς τους», είπε στους Τάιμς της Νέας Υόρκης. «Θέλουν να αυτοσυγχαίρονται ότι ήδη έχουν πάρει τα σωστά μέτρα, σαν το μόνο πρόβλημα τώρα να ήταν πώς θα βοηθήσουμε τις αναδυόμενες αγορές».
Τα υπόλοιπα της διακήρυξης των 20, για τη ρύθμιση και εποπτεία στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, την απόρριψη του προστατευτισμού και το διεθνές εμπόριο, τη μεταρρύθμιση των διεθνών οργανισμών, μένει να επαληθευθούν στην πράξη. Θα συναντηθούν ξανά εντός του έτους για να εξετάσουν την πρόοδο στην εφαρμογή αυτών των αποφάσεων.
Επιδείνωση βλέπει ο ΟΟΣΑ
Δεν φαίνεται να επηρέασε τις αποφάσεις των 20 η δυσμενέστερη νέα έκθεση που εξέδωσε με μια τέτοια προσδοκία ο ΟΟΣΑ δύο μέρες πριν από τη σύνοδό τους. Οι τελευταίες προβλέψεις του ΟΟΣΑ είναι οι χειρότερες από όσες έχουν δημοσιευθεί μέχρι τώρα:
Μείωση του παγκόσμιου ΑΕΠ 2,7% φέτος (το ΔΝΤ πριν από τρεις εβδομάδες προέβλεπε μείωση 0,5-1%, υπενθυμίζεται, η Παγκόσμια Τράπεζα μείωση 1-2%) και ειδικότερα: 4% στις ΗΠΑ, 4,1% στην Ευρωζώνη, 6,6% στην Ιαπωνία, (το 2010 μηδενική μεταβολή στις ΗΠΑ, μείωση 0,3% και 0,5% αντίστοιχα στην Ευρωζώνη και την Ιαπωνία). Πληθωρισμός αρνητικός φέτος στις ΗΠΑ (-0,4%) και την Ιαπωνία (-1,2%), θετικός μόλις 0,6% στην Ευρωζώνη.
Η ανεργία στην Ευρωζώνη θα φτάσει φέτος το 10,1% του εργατικού δυναμικού, το 2010 το 11,7% (ΗΠΑ 9,1% και 10,3%), στις επτά μεγαλύτερες δυτικές οικονομίες οι άνεργοι το 2010 θα διπλασιασθούν από το επίπεδο του 2007 στα 36 εκατομμύρια.
Το παγκόσμιο εμπόριο θα συρρικνωθεί φέτος κατά 13,1% (9% προέβλεπε ο ΠΟΕ). Τα δημόσια ελλείμματα διογκώνονται σε 10,2% του ΑΕΠ φέτος και 11,9% του ΑΕΠ το 2010 στις ΗΠΑ, αντίστοιχα σε 5,4% και 7% στην Ευρωζώνη.
Ο ΟΟΣΑ αναμένει η συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας να χειροτερεύσει φέτος, ώσπου να αρχίσουν οι ακολουθούμενες πολιτικές να οδηγούν βαθμιαία σε κάποια ανάκαμψη το 2010, βλέποντας όμως αρκετούς κινδύνους να μην επαληθευθεί ούτε αυτό, με πρώτον το ενδεχόμενο η εξασθένηση της πραγματικής οικονομίας υπονομεύσει περαιτέρω την υγεία των τραπεζών.
Γιʼ αυτό θεωρεί επιβεβλημένη τη λήψη πρόσθετων νομισματικών μέτρων γενικά, δημοσιονομικών σε ορισμένες χώρες (όπου η κατάσταση το επιτρέπει), καλύτερα συντονισμένων μεταξύ τους, για την τόνωση της οικονομίας, αλλά και μέτρων κοινωνικής πολιτικής για να αμβλυνθούν οι συνέπειες στον πληθυσμό.
1,25% το κεντρικό επιτόκιο του ευρώ
Με επίγνωση της επιδείνωσης η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα την Πέμπτη μείωσε ξανά τα επιτόκιά της, αλλά κατά ένα τέταρτο της μονάδας μόνο: το κεντρικό επιτόκιο αναχρηματοδότησης γίνεται έτσι 1,25%. Ο πρόεδρος της ΕΚΤ Ζαν-Κλοντ Τρισέ δεν απέκλεισε και νέα μείωση σύντομα, εξηγώντας ότι δεν προκρίθηκε μεγαλύτερη μείωση τώρα ώστε να διατηρηθεί ακόμα η απόσταση της μιας μονάδας από το επιτόκιο αποδοχής καταθέσεων στην ΕΚΤ (0,25% πλέον, τόσο χαμηλά που σχεδόν να μην μπορεί να πάει πιο κάτω).
Προανήγγειλε όμως ένα πακέτο νέων μέτρων για τη στήριξη της χρηματοδότησης της οικονομίας που θα αποφασισθεί στην επόμενη σύνοδο του Δ.Σ. της Τράπεζας στις 7 Μαΐου. Εδώ ενδεχομένως να περιληφθεί και η απευθείας αγορά εταιρικών ομολόγων από την ΕΚΤ, μέτρο που υπαινίχθηκε πρόσφατα ο αντιπρόεδρος Λουκάς Παπαδήμος και θα συνιστούσε παράκαμψη των εμπορικών τραπεζών εφόσον αδυνατούν να χρηματοδοτήσουν επαρκώς τις επιχειρήσεις από την ίδια την κεντρική τράπεζα.
Ο μέσος ετήσιος πληθωρισμός στην Ευρωζώνη έπεσε σε 0,6% το Μάρτιο από 1,2% το Φεβρουάριο και ο κ. Τρισέ προειδοποίησε ότι μπορεί να γίνει και αρνητικός τους αμέσως επόμενους μήνες λόγω της υποχώρησης των διεθνών τιμών του πετρελαίου και άλλων πρώτων υλών, για να ανακάμψει όμως το καλοκαίρι.
Δεν πρόκειται για αποπληθωρισμό τόνισε, για επικίνδυνη μόνιμα πτωτική τάση των τιμών δηλαδή, αλλά για εξέλιξη που στηρίζει προσωρινά το εισόδημα των νοικοκυριών.
Φτάνει και στην Ελλάδα η ύφεση
Πέρα από τα στοιχεία για την άνοδο της ανεργίας, την αύξηση των απολύσεων, των διαθεσιμοτήτων και των περικοπών ωραρίων που καταγγέλλει η ΓΣΕΕ, μια σειρά δείκτες την περασμένη εβδομάδα επιβεβαίωναν την έλευση της ύφεσης και στη χώρα μας:
Ετήσια πτώση 10,2% παρουσίασε τον Ιανουάριο η βιομηχανική παραγωγή, στη μεταποίηση μάλιστα η πτώση έφτασε το 12,6%, καθώς στην ηλεκτρική ενέργεια ήταν ηπιότερη, 4%, και αυτή πάντως σημαντική.
Τον ίδιο μήνα ετήσια μείωση 2,7% παρουσίασε ο κύκλος εργασιών στο λιανικό εμπόριο, ή κατά 10% εφόσον συμπεριληφθούν τα καύσιμα και τα λιπαντικά αυτοκινήτων.
Ο όγκος των πωλήσεων (που δεν επηρεάζεται από τις μεταβολές των τιμών) παρουσιάζει μείωση 5,8% χωρίς λιπαντικά και καύσιμα. Ειδικότερα μείωση 4,9% είχαν τα μεγάλα καταστήματα τροφίμων (αλλά αύξηση 2,3% τα μικρά), μείωση 15,5% τα έπιπλα-ηλεκτρικά-οικικακός εξοπλισμός, μείωση 24,8% τα βιβλία-χαρτικά, αλλά τα είδη ένδυσης-υπόδησης είχαν αύξηση 12,1%.
Συνεχή επιδείνωση του οικονομικού κλίματος δείχνει εξάλλου η έρευνα συγκυρίας του ΙΟΒΕ το Μάρτιο, που προοιωνίζεται νέα μείωση της απασχόλησης στη βιομηχανία ιδίως.
Στο μεταξύ το Συμβούλιο υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης που συνήλθε προχθές στην Πράγα υιοθέτησε τις συστάσεις της Επιτροπής για τη μείωση του δημοσίου ελλείμματος στην Ελλάδα.
Η κατάσταση θα επανεκτιμηθεί τον Ιούνιο και ίσως τότε απαιτηθούν νέα μέτρα, προϊδέασε οι υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών Γιάννης Παπαθανασίου. Αλλά, ενώ παραδέχθηκε ότι το έλλειμμα το 2008 ξεπέρασε το 4% του ΑΕΠ, επέμενε (στο συνέδριο των Financial Times) ότι η κυβέρνηση θα συνεχίσει την πολιτική μείωσης των φόρων!
