Η Μέση Ανατολή μετά την ομιλία Ομπάμα
Γιόσκα Φίσερ, ΤΟ ΒΗΜΑ, Δημοσιευμένο: 2009-06-27
Oι μεγάλες ομιλίες συχνά υποτιμώνται ως «λόγια του αέρα». Και όμως, μπορεί να έχουν πολύ σημαντικές συνέπειες. Τέτοια είναι η περίπτωση της ιστορικής ομιλίας του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Μπαράκ Ομπάμαπρος τον μουσουλμανικό κόσμο στο Κάιρο, καθώς (απλή σύμπτωση ή μήπως τέλειο τάιμινγκ;) τα πράγματα στη Μέση Ανατολή παραμένουν έκτοτε ρευστά.
Μετά την ομιλία Ομπάμα έγιναν εκλογές στον Λίβανο, όπου, προς έκπληξη πολλών, η συμμαχία φιλοδυτικών κομμάτων κατάφερε σαφή νίκη κατά της Χεζμπολάχ και των συμμάχων της. Εξίσου αξιοσημείωτο σε αυτές τις εκλογές αποτελεί το γεγονός ότι η χαμένη πλευρά αποδέχθηκε αμέσως την ήττα της και ότι η Συρία έχει σήμερα σαφείς προθέσεις να οικοδομήσει μια νέα σχέση με τον Λίβανο.
Στις πρόσφατες προεδρικές «εκλογές» του Ιράν η κατάφωρη νοθεία υπέρ του νυν προέδρου προκαλεί τον ξεσηκωμό των μαζών υπέρ της δημοκρατίας. Εκπληκτος μένει κανείς στο ότι η κυβέρνηση του Ιράν δεν επέλεξε αμέσως τη διαφάνεια, δίνοντας ολοκληρωμένα τα στοιχεία των εκλογών, τα οποία μόνο εκείνη διαθέτει. Στο κάτω κάτω αν ο πρόεδρος Μαχμούτ Αχμαντινετζάντ έχει κερδίσει πράγματι με περιθώριο 2 προς 1, δεν έχει να φοβάται τίποτε. Αυτό που συμβαίνει, ωστόσο, είναι ακριβώς το αντίθετο. Και για ό,τι συμβαίνει μία είναι η εξήγηση: οι εκλογές ήταν «μαγειρεμένες».
Η εκλογική νοθεία στο Ιράν έχει ξεσηκώσει ένα μαζικό κίνημα στις πόλεις της χώρας, το οποίο (όπως είναι προφανές από τώρα) θα την αλλάξει ριζικά. Το καθεστώς είτε θα καταφύγει στην ωμή βία για την καταστολή των διαδηλώσεων, εγκαταλείποντας κάθε πρόσχημα δημοκρατικής νομιμότητας υπέρ της de facto στρατιωτικής δικτατορίας, είτε θα συνειδητοποιήσει ότι είναι αδύνατον να κλείσει το ανατρεπτικό τζίνι της δημοκρατίας πίσω στο μπουκάλι του, με αποτέλεσμα το Ιράν να «ανοίξει» και να μεταρρυθμιστεί.
Αν υπερισχύσει ο Αχμαντινετζάντ, το δίλημμα για τη Δύση θα είναι ότι θα έχει να κάνει με ένα καθεστώς αμφισβητούμενου κύρους, λόγω της νοθείας, πλην απαραίτητου για την επίλυση όλων των σημαντικών προβλημάτων της Μέσης Ανατολής: του πυρηνικού προγράμματος του ίδιου του Ιράν και τις συγκρούσεις σε Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ιράκ, Λίβανο και Παλαιστίνη. Το Ιράν αποτελεί επιπλέον βασικό παίκτη για την άμβλυνση των εντάσεων σε Καύκασο και Κεντρική Ασία.
Ενα καθεστώς στην Τεχεράνη το οποίο πρέπει να επιδείξει εξωτερική δύναμη για να διασώσει τη θρυμματισμένη νομιμότητά του στο εσω τερικό, θα καταστήσει, συνεπώς, τη συνολική συμφωνία που επιδιώκει η Δύση πολύ πιο δύσκολη και επικίνδυνη, αν όχι απίθανη.
Τα πράγματα έχουν αρχίσει να κινούνται επίσης σε ένα τρίτο επίπεδο: τη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων. Ο Ομπάμα επιθυμεί μια λύση δύο κρατών αλλά, αντιθέτως προς τους πρώην προέδρους ΜπιλΚλίντον και Τζορτζ Μπους, δεν έχει μεταθέσει τη διευθέτηση της ισραηλινοπαλαιστι- νιακής διένεξης στο τέλος της δεύτερης θητείας του. Τουναντίον έχει αντιμετωπίσει δραστικά το ζήτημα εξ αρχής. Ούτε έχει φοβηθεί να συγκρουστεί σε μικρό βαθμό με την κυβέρνηση του Ισραήλ για τους εποικισμούς της Δυτικής Οχθης.
Ωστόσο οι συνθήκες για σοβαρές διαπραγματεύσεις στην ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση δεν είναι καλές εξαιτίας της έλλειψης εταίρων και από τις δύο πλευρές. Ο πρωθυπουργός Βενιαμίν Νετανιάχου έχει δεσμευτεί πλέον για τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους και η ηγεσία της Χαμάς, η οποία αρνείται το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ, έχει συμφωνήσει στη σύσταση παλαιστινιακού κράτους εντός των συνόρων πριν από την 5η Ιουνίου του 1967. Οι όροι, ωστόσο, που θέτει η μία πλευρά στην άλλη θέτουν εν αμφιβόλω την ειλικρίνεια της δέσμευσής τους για μία λύση δύο κρατών. Μόνο μία κυβέρνηση της ισραηλινής Δεξιάς μπορεί όμως να τερματίσει την επέκταση των οικισμών, και μόνο η Χαμάς μπορεί να σταματήσει τη βία κατά του Ισραήλ. Αυτά τα δύο ζητήματα- οι οικισμοί και η ασφάλεια- πρέπει να επιλυθούν ταυτοχρόνως με πρακτικό τρόπο για να ξεκινήσει πάλι η ειρηνευτική διαδικασία.
Αν ο Μπαράκ Ομπάμα θέλει να κάνει σοβαρή πρόοδο όσον αφορά αυτή τη σύγκρουση, πρέπει να ωθήσει την κυβέρνηση Νετανιάχου και τη Χαμάς σε διαπραγματεύσεις. Κάτι τέτοιο φαίνεται ενδεχομένως αδύνατον από τη σημερινή οπτική γωνία, αλλά τα φαινόμενα απατούν. Τέτοιες διαπραγματεύσεις είναι δυνατές, αν και όταν οι δύο πλευρές (το Ισραήλ και οι Παλαιστίνιοι) σχηματίσουν κυβερνήσεις εθνικής ενότητας.
Η σημερινή ρευστότητα στη Μέση Ανατολή αποτελεί μια άκρως αμφίσημη σχέση, καθώς η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί ή (το πιο πιθανό) να επιδεινωθεί. Ενα πράγμα είναι ωστόσο βέβαιο: αν το σημερινό αδιέξοδο συνεχιστεί, η κατάσταση μόνο χειρότερη θα γίνει. Είναι λοιπόν ώρα να αναλάβουν όλοι ένα ρίσκο.
Μετά την ομιλία Ομπάμα έγιναν εκλογές στον Λίβανο, όπου, προς έκπληξη πολλών, η συμμαχία φιλοδυτικών κομμάτων κατάφερε σαφή νίκη κατά της Χεζμπολάχ και των συμμάχων της. Εξίσου αξιοσημείωτο σε αυτές τις εκλογές αποτελεί το γεγονός ότι η χαμένη πλευρά αποδέχθηκε αμέσως την ήττα της και ότι η Συρία έχει σήμερα σαφείς προθέσεις να οικοδομήσει μια νέα σχέση με τον Λίβανο.
Στις πρόσφατες προεδρικές «εκλογές» του Ιράν η κατάφωρη νοθεία υπέρ του νυν προέδρου προκαλεί τον ξεσηκωμό των μαζών υπέρ της δημοκρατίας. Εκπληκτος μένει κανείς στο ότι η κυβέρνηση του Ιράν δεν επέλεξε αμέσως τη διαφάνεια, δίνοντας ολοκληρωμένα τα στοιχεία των εκλογών, τα οποία μόνο εκείνη διαθέτει. Στο κάτω κάτω αν ο πρόεδρος Μαχμούτ Αχμαντινετζάντ έχει κερδίσει πράγματι με περιθώριο 2 προς 1, δεν έχει να φοβάται τίποτε. Αυτό που συμβαίνει, ωστόσο, είναι ακριβώς το αντίθετο. Και για ό,τι συμβαίνει μία είναι η εξήγηση: οι εκλογές ήταν «μαγειρεμένες».
Η εκλογική νοθεία στο Ιράν έχει ξεσηκώσει ένα μαζικό κίνημα στις πόλεις της χώρας, το οποίο (όπως είναι προφανές από τώρα) θα την αλλάξει ριζικά. Το καθεστώς είτε θα καταφύγει στην ωμή βία για την καταστολή των διαδηλώσεων, εγκαταλείποντας κάθε πρόσχημα δημοκρατικής νομιμότητας υπέρ της de facto στρατιωτικής δικτατορίας, είτε θα συνειδητοποιήσει ότι είναι αδύνατον να κλείσει το ανατρεπτικό τζίνι της δημοκρατίας πίσω στο μπουκάλι του, με αποτέλεσμα το Ιράν να «ανοίξει» και να μεταρρυθμιστεί.
Αν υπερισχύσει ο Αχμαντινετζάντ, το δίλημμα για τη Δύση θα είναι ότι θα έχει να κάνει με ένα καθεστώς αμφισβητούμενου κύρους, λόγω της νοθείας, πλην απαραίτητου για την επίλυση όλων των σημαντικών προβλημάτων της Μέσης Ανατολής: του πυρηνικού προγράμματος του ίδιου του Ιράν και τις συγκρούσεις σε Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ιράκ, Λίβανο και Παλαιστίνη. Το Ιράν αποτελεί επιπλέον βασικό παίκτη για την άμβλυνση των εντάσεων σε Καύκασο και Κεντρική Ασία.
Ενα καθεστώς στην Τεχεράνη το οποίο πρέπει να επιδείξει εξωτερική δύναμη για να διασώσει τη θρυμματισμένη νομιμότητά του στο εσω τερικό, θα καταστήσει, συνεπώς, τη συνολική συμφωνία που επιδιώκει η Δύση πολύ πιο δύσκολη και επικίνδυνη, αν όχι απίθανη.
Τα πράγματα έχουν αρχίσει να κινούνται επίσης σε ένα τρίτο επίπεδο: τη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων. Ο Ομπάμα επιθυμεί μια λύση δύο κρατών αλλά, αντιθέτως προς τους πρώην προέδρους ΜπιλΚλίντον και Τζορτζ Μπους, δεν έχει μεταθέσει τη διευθέτηση της ισραηλινοπαλαιστι- νιακής διένεξης στο τέλος της δεύτερης θητείας του. Τουναντίον έχει αντιμετωπίσει δραστικά το ζήτημα εξ αρχής. Ούτε έχει φοβηθεί να συγκρουστεί σε μικρό βαθμό με την κυβέρνηση του Ισραήλ για τους εποικισμούς της Δυτικής Οχθης.
Ωστόσο οι συνθήκες για σοβαρές διαπραγματεύσεις στην ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση δεν είναι καλές εξαιτίας της έλλειψης εταίρων και από τις δύο πλευρές. Ο πρωθυπουργός Βενιαμίν Νετανιάχου έχει δεσμευτεί πλέον για τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους και η ηγεσία της Χαμάς, η οποία αρνείται το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ, έχει συμφωνήσει στη σύσταση παλαιστινιακού κράτους εντός των συνόρων πριν από την 5η Ιουνίου του 1967. Οι όροι, ωστόσο, που θέτει η μία πλευρά στην άλλη θέτουν εν αμφιβόλω την ειλικρίνεια της δέσμευσής τους για μία λύση δύο κρατών. Μόνο μία κυβέρνηση της ισραηλινής Δεξιάς μπορεί όμως να τερματίσει την επέκταση των οικισμών, και μόνο η Χαμάς μπορεί να σταματήσει τη βία κατά του Ισραήλ. Αυτά τα δύο ζητήματα- οι οικισμοί και η ασφάλεια- πρέπει να επιλυθούν ταυτοχρόνως με πρακτικό τρόπο για να ξεκινήσει πάλι η ειρηνευτική διαδικασία.
Αν ο Μπαράκ Ομπάμα θέλει να κάνει σοβαρή πρόοδο όσον αφορά αυτή τη σύγκρουση, πρέπει να ωθήσει την κυβέρνηση Νετανιάχου και τη Χαμάς σε διαπραγματεύσεις. Κάτι τέτοιο φαίνεται ενδεχομένως αδύνατον από τη σημερινή οπτική γωνία, αλλά τα φαινόμενα απατούν. Τέτοιες διαπραγματεύσεις είναι δυνατές, αν και όταν οι δύο πλευρές (το Ισραήλ και οι Παλαιστίνιοι) σχηματίσουν κυβερνήσεις εθνικής ενότητας.
Η σημερινή ρευστότητα στη Μέση Ανατολή αποτελεί μια άκρως αμφίσημη σχέση, καθώς η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί ή (το πιο πιθανό) να επιδεινωθεί. Ενα πράγμα είναι ωστόσο βέβαιο: αν το σημερινό αδιέξοδο συνεχιστεί, η κατάσταση μόνο χειρότερη θα γίνει. Είναι λοιπόν ώρα να αναλάβουν όλοι ένα ρίσκο.
