Λιτότητα ως το 2020 και πιο πέρα!
Ελίζα Παπαδάκη, Κυριακάτικη Αυγή, Δημοσιευμένο: 2009-08-02
Η εκρηκτική διόγκωση των δημοσίων ελλειμμάτων δεν αποτελεί είδηση στην έκθεση για τη χώρα μας που δημοσίευσε προχθές ο ΟΟΣΑ. Συνεκτιμώντας μάλιστα την ύφεση που πλήττει και την ελληνική οικονομία, ο Οργανισμός συνιστά προσοχή στο χρονοδιάγραμμα των μέτρων για τη μείωσή τους. Επιμένει όμως στην επιτακτική ανάγκη να εκπονηθεί αμέσως ένα αξιόπιστο μακροχρόνιο σχέδιο δημοσιονομικής εξυγίανσης, για να αποτραπεί μια ολέθρια επιδείνωση των όρων δανεισμού του ελληνικού κράτους.
Η έκθεση του ΟΟΣΑ προβλέπει ότι το ΑΕΠ της Ελλάδας θα μειωθεί κατά 1,3% φέτος, για να μείνει περίπου στάσιμο του χρόνου (+0,25%), και ότι το δημόσιο έλλειμμα θα φτάσει το 6,3% του ΑΕΠ, για να αυξηθεί το 2010 στο 6,7% του ΑΕΠ, θεωρώντας ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να αρκεστεί στα μέτρα που έχει ήδη ανακοινώσει ώστε να μην πλήξει περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα στη χώρα. Η πρόβλεψη δηλαδή για μιαν αύξηση του ελλείμματος κοντά στο 7% του ΑΕΠ και του δημοσίου χρέους πάνω από το 100% του ΑΕΠ το 2010 στηρίζεται στην υπόθεση ότι θα εφαρμοστούν πλήρως όσα μέτρα έχουν ανακοινωθεί ήδη (πάγωμα μισθών και προσλήψεων στο Δημόσιο, εφʼ άπαξ εισφορές κ.λπ.).
Μια απόπειρα να πέσει το έλλειμμα κάτω από το 3% του ΑΕΠ το 2010, όπως έχει δεσμευθεί η κυβέρνηση έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα ήταν ενόψει της εξασθενημένης οικονομίας «υπερβολική», γράφει επί λέξει η έκθεση, εξηγώντας ότι είναι εξωπραγματική. Δεκαετίες τώρα σε καμμία χώρα του ΟΟΣΑ δεν επιχειρήθηκε τέτοιας έκτασης προσαρμογή μέσα σε δύο χρόνια, σημειώνει.
Αλλά για να αποφευχθούν δυσμενείς επιπτώσεις από το αυξανόμενο έλλειμμα στην εμπιστοσύνη των αγορών και άρα στα επιτόκια δανεισμού του Δημοσίου, η λήψη συγκεκριμένων μέτρων για τη συγκράτηση των δαπανών και για την είσπραξη των εσόδων επιβάλλεται χωρίς να επαρκεί όμως, υπογραμμίζει η έκθεση: Απαιτείται δέσμευση σε ένα πολυετές πλαίσιο για τους κρατικούς προϋπολογισμούς, με τη νομοθέτηση κανόνων που θα θέτουν όρια στις δαπάνες και θα εμποδίζουν τη δημιουργία διαρθρωτικών ελλειμμάτων, και ένα ανεξάρτητο συμβούλιο που θα εποπτεύει τη δημοσιονομική πολιτική. Υποδεικνύει μάλιστα στην Ελλάδα να εξετάσει την εκδοχή να ενσωματώσει τέτοιους κανόνες στο Σύνταγμα, κατά το πρότυπο της Γερμανίας και της Ελβετίας.
Στόχος του σχεδίου, κατά τον ΟΟΣΑ, θα ήταν να μηδενιστεί το έλλειμμα ως το 2014, που σημαίνει να μειωθεί κατά 7 μονάδες του ΑΕΠ μέσα σε τέσσερα χρόνια, και από το 2015 να δημιουργούνται πλεονάσματα της τάξης του 1% του ΑΕΠ κάθε χρόνο, ώστε να πέσει το δημόσιο χρέος κάτω από το 60% του ΑΕΠ την περίοδο 2020-2025, όταν θα αρχίσει να γίνεται αισθητή η επίπτωση της γήρανσης στις συντάξεις.
Τα περιθώρια στενεύουν
Οι ιδέες αυτές δεν είναι καινούργιες, ούτε χρειάζεται να τις εισαγάγουμε από το εξωτερικό. Τις έχουν εισηγηθεί επανειλημμένα Έλληνες σοβαροί επιστήμονες, όπως ο καθηγητής Βασίλης Ράπανος για παράδειγμα. Υπενθυμίζουμε επίσης την επίμονη πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ να συγκροτηθεί στη Βουλή ένα ανεξάρτητο επιστημονικό συμβούλιο για τον προϋπολογισμό, ενώ το πνεύμα αυτό το συναντάμε σε πολλές, τεκμηριωμένες ομιλίες του βουλευτή Γιάννη Δραγασάκη. Αλλά σταθερά τις απέρριπταν οι κυβερνήσεις, της Νέας Δημοκρατίας τώρα, του ΠΑΣΟΚ παλαιότερα, μη θέλοντας να χάσουν την ευχέρεια να διαχειρίζονται τα δημόσια οικονομικά με τα δικά τους αποκλειστικά κριτήρια.
Μόνο που, εδώ που φτάσαμε, κάθε περαιτέρω αναβολή θα την πληρώσει πολύ ακριβά η ελληνική κοινωνία. Για ένα σύντομο διάστημα θα μπορούμε ακόμα, θα μπορούμε δηλαδή οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις της χώρας, να διαπραγματευτούμε δημοκρατικά ένα σχέδιο για την εξυγίανση των δημοσίων οικονομικών που θα κατανέμει κατά αποδεκτό τρόπο το – σημαντικό οπωσδήποτε – κόστος της προσαρμογής, και ταυτόχρονα θα εξοικονομήσει πόρους και θα τους διοχετεύσει σωστά για την ανάπτυξη, για την αναβάθμιση της δημόσιας παιδείας κατά πρώτο λόγο. (Στην εκπαίδευση αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο η έκθεση του ΟΟΣΑ, αναδεικνύοντας τις υστερήσεις της Ελλάδας από άλλες χώρες.)
Αν αφήσουμε αναξιοποίητη και την τωρινή ευκαιρία οδεύοντας προς τη χρεοκοπία του κράτους, κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε σε βάναυσες καταστάσεις: να επιβληθούν όντως «απʼ έξω», από τις αγορές, δηλαδή από τους ξένους δανειστές, πολύ πιο σκληροί όροι που θα συνθλίψουν και τους οικονομικά ασθενέστερους, αλλά και την προοπτική ανάπτυξης και ευημερίας για πολλά χρόνια. Ποια ακριβώς είναι τα χρονικά περιθώρια που ακόμα διαθέτουμε κανείς δεν μπορεί να το πει. Ούτε μπορεί όμως κανείς να αμφισβητήσει ότι στενεύουν απειλητικά.
Πώς θα μειωθούν τα δημόσια ελλείμματα
Ενώ τις οικονομικές προβλέψεις του ΟΟΣΑ δεν μπορούμε να τις αγνοήσουμε, γιατί έχουν την τάση να επαληθεύονται σε μεγάλη έκταση, κανείς δεν μας υποχρεώνει να υιοθετήσουμε κατά γράμμα τις υποδείξεις του (ή του ΔΝΤ, ή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής). Καλό είναι ωστόσο να τις δούμε συγκεκριμένα:
Ενδεικτικά, ως προς τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης δεν θα ήταν λογικό να υπάρχουν αντιρρήσεις. Όλοι θα όφειλαν να πληρώνουν φόρους ανάλογα με το εισόδημά τους, όχι κατά κύριο λόγο οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι μόνον, όπως συμβαίνει σήμερα. Εφόσον δεν συμφωνούμε να καταργηθεί το αφορολόγητο όριο των αυταπασχολουμένων (που επιχείρησε ο Γ. Αλογοσκούφης, πήρε πίσω ο Γ. Παπαθανασίου και ξαναπροτείνει η έκθεση του ΟΟΣΑ), πρέπει να βρούμε έναν άλλο, πιο αποτελεσματικό τρόπο.
Λογική ακούγεται από την άλλη πλευρά η κατάργηση του πλήθους των απαλλαγών και μειώσεων που εξακολουθούν να ισχύουν στη φορολόγηση των εταιρικών κερδών, όπως επίσης εισηγείται η έκθεση. Για την αποτελεσματικότερη καταπολέμηση της φοροδιαφυγής η απλούστευση του φορολογικού συστήματος και των διαδικασιών του είναι οπωσδήποτε ορθή υπόδειξη.
Την ανάθεση της είσπραξης των φόρων σε ιδιωτικά γραφεία κανείς προφανώς δεν θα την ήθελε στην Ελλάδα, αλλά η άρση του τραπεζικού απορρήτου για τις φορολογικές αρχές είναι επιβεβλημένη: έχει ζητηθεί άλλωστε στη χώρα μας εδώ και είκοσι χρόνια, κατόρθωναν όμως διαρκώς να την αποτρέπουν όσοι έχουν συμφέρον να κρύβουν τον πλούτο τους στις τράπεζες. Ορθά η έκθεση ζητά να τερματιστεί η πρακτική των «αμνηστειών», το κλείσιμο δηλαδή ανέλεγκτων χρήσεων ή βεβαιωμένων οφειλών έναντι μειωμένων πληρωμών, ενώ σοβαρά πρέπει να εξεταστεί και η επιμήκυνση του χρόνου ή και η πλήρης απάλειψη της παραγραφής των υποχρεώσεων.
Για τον έλεγχο των δαπανών η έκθεση δεν προσθέτει τίποτα καινούργιο, είναι θέμα των ελληνικών πολιτικών να τον επιτύχουν, και εδώ πρώτη προϋπόθεση είναι να επιβληθεί διαφάνεια. Προχθές ακόμα διαψεύσθηκε η δημοσιογραφική πληροφορία ότι επρόκειτο να δημοσιευθούν τα στοιχεία για την εκτέλεση του προϋπολογισμού το δεύτερο τρίμηνο, και έτσι μπήκαμε στον Αύγουστο με την επίσημη ενημέρωση να σταματά το Μάρτιο.
Ανοικτό παραμένει τέλος το ασφαλιστικό, όπως έρχονται απειλητικά να τονίσουν οι πληροφορίες για τα δισεκατομμύρια που λείπουν για να πληρωθούν οι φετινές συντάξεις και δαπάνες υγείας. Η έκθεση του ΟΟΣΑ επαναφέρει γνωστές παλαιότερες υποδείξεις, τις οποίες πάντως πρέπει πια να μελετήσουμε σε συνδυασμό με τα καθεστώτα άλλων χωρών για τα οποία παρέχει αναλυτική πληροφόρηση.
Η αποτελεσματική αντιμετώπιση των ελλειμμάτων, όλων των επικίνδυνα οξυμένων προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας, δεν θα προέλθει από κανένα διεθνή οργανισμό, είναι υπόθεση των πολιτικών δυνάμεων της χώρας. Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ όμως, ενώ εδώ θα όφειλαν να θέσουν την πρώτη προτεραιότητα, με άλλα ασχολούνται.
Η έκθεση του ΟΟΣΑ προβλέπει ότι το ΑΕΠ της Ελλάδας θα μειωθεί κατά 1,3% φέτος, για να μείνει περίπου στάσιμο του χρόνου (+0,25%), και ότι το δημόσιο έλλειμμα θα φτάσει το 6,3% του ΑΕΠ, για να αυξηθεί το 2010 στο 6,7% του ΑΕΠ, θεωρώντας ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να αρκεστεί στα μέτρα που έχει ήδη ανακοινώσει ώστε να μην πλήξει περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα στη χώρα. Η πρόβλεψη δηλαδή για μιαν αύξηση του ελλείμματος κοντά στο 7% του ΑΕΠ και του δημοσίου χρέους πάνω από το 100% του ΑΕΠ το 2010 στηρίζεται στην υπόθεση ότι θα εφαρμοστούν πλήρως όσα μέτρα έχουν ανακοινωθεί ήδη (πάγωμα μισθών και προσλήψεων στο Δημόσιο, εφʼ άπαξ εισφορές κ.λπ.).
Μια απόπειρα να πέσει το έλλειμμα κάτω από το 3% του ΑΕΠ το 2010, όπως έχει δεσμευθεί η κυβέρνηση έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα ήταν ενόψει της εξασθενημένης οικονομίας «υπερβολική», γράφει επί λέξει η έκθεση, εξηγώντας ότι είναι εξωπραγματική. Δεκαετίες τώρα σε καμμία χώρα του ΟΟΣΑ δεν επιχειρήθηκε τέτοιας έκτασης προσαρμογή μέσα σε δύο χρόνια, σημειώνει.
Αλλά για να αποφευχθούν δυσμενείς επιπτώσεις από το αυξανόμενο έλλειμμα στην εμπιστοσύνη των αγορών και άρα στα επιτόκια δανεισμού του Δημοσίου, η λήψη συγκεκριμένων μέτρων για τη συγκράτηση των δαπανών και για την είσπραξη των εσόδων επιβάλλεται χωρίς να επαρκεί όμως, υπογραμμίζει η έκθεση: Απαιτείται δέσμευση σε ένα πολυετές πλαίσιο για τους κρατικούς προϋπολογισμούς, με τη νομοθέτηση κανόνων που θα θέτουν όρια στις δαπάνες και θα εμποδίζουν τη δημιουργία διαρθρωτικών ελλειμμάτων, και ένα ανεξάρτητο συμβούλιο που θα εποπτεύει τη δημοσιονομική πολιτική. Υποδεικνύει μάλιστα στην Ελλάδα να εξετάσει την εκδοχή να ενσωματώσει τέτοιους κανόνες στο Σύνταγμα, κατά το πρότυπο της Γερμανίας και της Ελβετίας.
Στόχος του σχεδίου, κατά τον ΟΟΣΑ, θα ήταν να μηδενιστεί το έλλειμμα ως το 2014, που σημαίνει να μειωθεί κατά 7 μονάδες του ΑΕΠ μέσα σε τέσσερα χρόνια, και από το 2015 να δημιουργούνται πλεονάσματα της τάξης του 1% του ΑΕΠ κάθε χρόνο, ώστε να πέσει το δημόσιο χρέος κάτω από το 60% του ΑΕΠ την περίοδο 2020-2025, όταν θα αρχίσει να γίνεται αισθητή η επίπτωση της γήρανσης στις συντάξεις.
Τα περιθώρια στενεύουν
Οι ιδέες αυτές δεν είναι καινούργιες, ούτε χρειάζεται να τις εισαγάγουμε από το εξωτερικό. Τις έχουν εισηγηθεί επανειλημμένα Έλληνες σοβαροί επιστήμονες, όπως ο καθηγητής Βασίλης Ράπανος για παράδειγμα. Υπενθυμίζουμε επίσης την επίμονη πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ να συγκροτηθεί στη Βουλή ένα ανεξάρτητο επιστημονικό συμβούλιο για τον προϋπολογισμό, ενώ το πνεύμα αυτό το συναντάμε σε πολλές, τεκμηριωμένες ομιλίες του βουλευτή Γιάννη Δραγασάκη. Αλλά σταθερά τις απέρριπταν οι κυβερνήσεις, της Νέας Δημοκρατίας τώρα, του ΠΑΣΟΚ παλαιότερα, μη θέλοντας να χάσουν την ευχέρεια να διαχειρίζονται τα δημόσια οικονομικά με τα δικά τους αποκλειστικά κριτήρια.
Μόνο που, εδώ που φτάσαμε, κάθε περαιτέρω αναβολή θα την πληρώσει πολύ ακριβά η ελληνική κοινωνία. Για ένα σύντομο διάστημα θα μπορούμε ακόμα, θα μπορούμε δηλαδή οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις της χώρας, να διαπραγματευτούμε δημοκρατικά ένα σχέδιο για την εξυγίανση των δημοσίων οικονομικών που θα κατανέμει κατά αποδεκτό τρόπο το – σημαντικό οπωσδήποτε – κόστος της προσαρμογής, και ταυτόχρονα θα εξοικονομήσει πόρους και θα τους διοχετεύσει σωστά για την ανάπτυξη, για την αναβάθμιση της δημόσιας παιδείας κατά πρώτο λόγο. (Στην εκπαίδευση αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο η έκθεση του ΟΟΣΑ, αναδεικνύοντας τις υστερήσεις της Ελλάδας από άλλες χώρες.)
Αν αφήσουμε αναξιοποίητη και την τωρινή ευκαιρία οδεύοντας προς τη χρεοκοπία του κράτους, κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε σε βάναυσες καταστάσεις: να επιβληθούν όντως «απʼ έξω», από τις αγορές, δηλαδή από τους ξένους δανειστές, πολύ πιο σκληροί όροι που θα συνθλίψουν και τους οικονομικά ασθενέστερους, αλλά και την προοπτική ανάπτυξης και ευημερίας για πολλά χρόνια. Ποια ακριβώς είναι τα χρονικά περιθώρια που ακόμα διαθέτουμε κανείς δεν μπορεί να το πει. Ούτε μπορεί όμως κανείς να αμφισβητήσει ότι στενεύουν απειλητικά.
Πώς θα μειωθούν τα δημόσια ελλείμματα
Ενώ τις οικονομικές προβλέψεις του ΟΟΣΑ δεν μπορούμε να τις αγνοήσουμε, γιατί έχουν την τάση να επαληθεύονται σε μεγάλη έκταση, κανείς δεν μας υποχρεώνει να υιοθετήσουμε κατά γράμμα τις υποδείξεις του (ή του ΔΝΤ, ή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής). Καλό είναι ωστόσο να τις δούμε συγκεκριμένα:
Ενδεικτικά, ως προς τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης δεν θα ήταν λογικό να υπάρχουν αντιρρήσεις. Όλοι θα όφειλαν να πληρώνουν φόρους ανάλογα με το εισόδημά τους, όχι κατά κύριο λόγο οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι μόνον, όπως συμβαίνει σήμερα. Εφόσον δεν συμφωνούμε να καταργηθεί το αφορολόγητο όριο των αυταπασχολουμένων (που επιχείρησε ο Γ. Αλογοσκούφης, πήρε πίσω ο Γ. Παπαθανασίου και ξαναπροτείνει η έκθεση του ΟΟΣΑ), πρέπει να βρούμε έναν άλλο, πιο αποτελεσματικό τρόπο.
Λογική ακούγεται από την άλλη πλευρά η κατάργηση του πλήθους των απαλλαγών και μειώσεων που εξακολουθούν να ισχύουν στη φορολόγηση των εταιρικών κερδών, όπως επίσης εισηγείται η έκθεση. Για την αποτελεσματικότερη καταπολέμηση της φοροδιαφυγής η απλούστευση του φορολογικού συστήματος και των διαδικασιών του είναι οπωσδήποτε ορθή υπόδειξη.
Την ανάθεση της είσπραξης των φόρων σε ιδιωτικά γραφεία κανείς προφανώς δεν θα την ήθελε στην Ελλάδα, αλλά η άρση του τραπεζικού απορρήτου για τις φορολογικές αρχές είναι επιβεβλημένη: έχει ζητηθεί άλλωστε στη χώρα μας εδώ και είκοσι χρόνια, κατόρθωναν όμως διαρκώς να την αποτρέπουν όσοι έχουν συμφέρον να κρύβουν τον πλούτο τους στις τράπεζες. Ορθά η έκθεση ζητά να τερματιστεί η πρακτική των «αμνηστειών», το κλείσιμο δηλαδή ανέλεγκτων χρήσεων ή βεβαιωμένων οφειλών έναντι μειωμένων πληρωμών, ενώ σοβαρά πρέπει να εξεταστεί και η επιμήκυνση του χρόνου ή και η πλήρης απάλειψη της παραγραφής των υποχρεώσεων.
Για τον έλεγχο των δαπανών η έκθεση δεν προσθέτει τίποτα καινούργιο, είναι θέμα των ελληνικών πολιτικών να τον επιτύχουν, και εδώ πρώτη προϋπόθεση είναι να επιβληθεί διαφάνεια. Προχθές ακόμα διαψεύσθηκε η δημοσιογραφική πληροφορία ότι επρόκειτο να δημοσιευθούν τα στοιχεία για την εκτέλεση του προϋπολογισμού το δεύτερο τρίμηνο, και έτσι μπήκαμε στον Αύγουστο με την επίσημη ενημέρωση να σταματά το Μάρτιο.
Ανοικτό παραμένει τέλος το ασφαλιστικό, όπως έρχονται απειλητικά να τονίσουν οι πληροφορίες για τα δισεκατομμύρια που λείπουν για να πληρωθούν οι φετινές συντάξεις και δαπάνες υγείας. Η έκθεση του ΟΟΣΑ επαναφέρει γνωστές παλαιότερες υποδείξεις, τις οποίες πάντως πρέπει πια να μελετήσουμε σε συνδυασμό με τα καθεστώτα άλλων χωρών για τα οποία παρέχει αναλυτική πληροφόρηση.
Η αποτελεσματική αντιμετώπιση των ελλειμμάτων, όλων των επικίνδυνα οξυμένων προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας, δεν θα προέλθει από κανένα διεθνή οργανισμό, είναι υπόθεση των πολιτικών δυνάμεων της χώρας. Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ όμως, ενώ εδώ θα όφειλαν να θέσουν την πρώτη προτεραιότητα, με άλλα ασχολούνται.
