Όταν ευημερούν οι αριθμοί

Αλλιώς μετρούν την ευημερία οι ειδικοί και αλλιώς οι πολίτες Της Ελίζας Παπαδάκη Στριμωγμένη στην άμυνα από τις δημοσκοπήσεις που δίνουν ολοένα σαφέστερο προβάδισμα στο ΠΑΣΟΚ, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας επιδίδεται αυτές τις ημέρες σε αδιάκοπη αριθμομαχία. Ακούμε υπουργούς να ανησυχούν για εκατοντάδες εκατομμύρια και για δισεκατομμύρια που θα προστεθούν στο δημόσιο έλλειμμα και το χρέος, αν ο Γιώργος Παπανδρέου εκλεγεί πρωθυπουργός και εφαρμόσει τη μία ή την άλλη πολιτική που εξαγγέλλει, ακούμε και τους εκπροσώπους του ΠΑΣΟΚ να τους αντικρούουν. Λίγοι μπορούν να αξιολογήσουν τα εκατέρωθεν επιχειρήματα, αν και όλοι πια καταλαβαίνουμε ότι έχουμε σοβαρό πρόβλημα με την υπερχρέωση του κράτους, όπως και πολλών νοικοκυριών άλλωστε. Υπάρχει όμως στην κοινωνία εκτεταμένη δυσπιστία απέναντι στους αριθμούς. Όχι όσον αφορά τα ελλείμματα μόνο, αλλά προπάντων την αύξηση του εθνικού εισοδήματος, όπως μεταφράζεται στα ατομικά εισοδήματα. Οι στατιστικές την μετρούν ισχυρή την προηγούμενη δεκαετία μέχρι και πέρυσι. Πάρα πολλών όμως η υποκειμενική εμπειρία τις διαψεύδει, καθώς νιώθουν να ζουν τώρα πιο δύσκολα. Δίκιο τούς δίνει μια σημαντική μελέτη που δόθηκε προχθές στη δημοσιότητα και δείχνει πόσο ατελείς είναι οι μετρήσεις του ΑΕΠ και της μεγέθυνσής του, όπως εφαρμόζονται σε όλες τις χώρες για να συλλάβουν την κοινωνική πρόοδο. Τη μελέτη συνέταξε επιτροπή επιστημόνων με επικεφαλής τους καθηγητές Τζόζεφ Στίγκλιτς, Αμάρτια Σεν και Ζαν-Πολ Φιτουσί (βραβείο Νόμπελ οικονομικών οι δύο πρώτοι) ύστερα από παραγγελία του Γάλλου προέδρου Νικολά Σαρκοζί. Οι μελετητές παρατηρούν κατ΄ αρχήν ότι αν με άνοδο του κατά κεφαλήν ΑΕΠ οι ανισότητες εντείνονται, μπορεί για τους περισσότερους η κατάσταση να χειροτερεύει μολονότι το μέσο εισόδημα εμφανίζεται αυξημένο. Ένα παράδειγμα για τα εσφαλμένα συμπεράσματα από τις τρέχουσες μετρήσεις προσφέρει η κυκλοφοριακή συμφόρηση: αποτυπώνεται σε αύξηση του ΑΕΠ, μέσω της αύξησης της βενζίνης που καταναλώνεται, ενώ η ποιότητα ζωής επιδεινώνεται. Καταλήγουν, έτσι, σε μία σειρά από συστάσεις για την εκτίμηση της κοινωνικής ευημερίας, διαφορετικές από τις καθιερωμένες μεθόδους των οικονομολόγων και των διεθνών οργανισμών, οι οποίες συνεπάγονται και αλλαγές στους στόχους που προβάλλουν οι πολιτικοί.

Χρειάζεται να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη σκοπιά των νοικοκυριών, υποστηρίζουν. Ήδη οι στατιστικές του ΟΟΣΑ καταγράφουν μικρότερη αύξηση του εισοδήματος των νοικοκυριών από εκείνην του ΑΕΠ σε πολλές χώρες. Εκτός από τους φόρους που πληρώνουν και τα κοινωνικά επιδόματα που εισπράττουν, πρέπει να συνυπολογίζονται οι τόκοι για τα δάνειά τους, αλλά και πόσες δημόσιες υπηρεσίες Υγείας και Παιδείας απολαμβάνουν. Και ακόμα ο πλούτος τους, αν για τις σημερινές καταναλωτικές ανάγκες τους αναγκάζονται να ξοδεύουν κεφάλαιο που θα τους λείψει αργότερα.

Πολύ μεγαλύτερη σημασία πρέπει να δίνεται στην κατανομή του εισοδήματος, της κατανάλωσης και του πλούτου, η οποία μπορεί να αποτυπώνει μια πολύ διαφορετική εικόνα για το βιοτικό επίπεδο μιας κοινωνίας από τους τρέχοντες μέσους όρους. Οι μετρήσεις εισοδήματος όμως πρέπει να περιλαμβάνουν και δραστηριότητες εκτός αγοράς. Πολλοί άνθρωποι αγοράζουν τώρα υπηρεσίες που λάμβαναν άλλοτε από άλλα μέλη της οικογένειάς τους, οπότε εμφανίζουν πλασματική αύξηση εισοδήματος που δεν υφίσταται πραγματικά. Καθοριστικός είναι επίσης ο παράγων του ελεύθερου χρόνου, αν για τα ίδια αγαθά κάποιος χρειάζεται να δουλεύει 2.000 ή 1.500 ώρες κατά τη διάρκεια του έτους.

Επιπλέον, για να εκτιμηθεί η ευημερία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι υλικοί όροι- εισόδημα, κατανάλωση, πλούτοςμαζί με κάποιες άλλες βασικές διαστάσεις: υγεία, παιδεία, ατομικές δραστηριότητες (περιλαμβανομένης της εργασίας), πολιτική έκφραση και διακυβέρνηση, κοινωνικές διασυνδέσεις και σχέσεις, περιβάλλον (τωρινές και μελλοντικές συνθήκες), ανασφάλεια οικονομική και φυσική. Απαιτούνται συγκεκριμένες πολιτικές για να βελτιώσουν την ευημερία των ανθρώπων σε όλες αυτές τις διαστάσεις. Και αυτές προϋποθέτουν έρευνες που θα αποτυπώσουν την ποιότητα ζωής σε ατομικό επίπεδο, για να συνθέσουν τις αντικειμενικές με τις υποκειμενικές μετρήσεις της ευημερίας, πώς την αξιολογεί ο καθένας (ευτυχία, ικανοποίηση, στενοχώρια, φόβοι).

Επιβάλλεται, τέλος, να εκτιμηθεί η διατηρησιμότητα όλων των παραγόντων που συγκροτούν την ευημερία, να δούμε κατά πόσον «υπερκαταναλώνουμε» τον οικονομικό μας πλούτο. Η κρισιμότερη διάσταση εδώ είναι το περιβάλλον, πόσο προσεγγίζουμε επικίνδυνα επίπεδα καταστροφής, στην κλιματική αλλαγή κατ΄ αρχάς αλλά και σε επιμέρους διαστάσεις, με την εξάντληση των αλιευμάτων για παράδειγμα.

Η προσέγγιση που προτείνουν οι Τζόζεφ Στίγκλιτς, Αμάρτια Σεν και Ζαν-Πολ Φιτουσί με τους συνεργάτες τους θα μπορούσε να συμφιλιώσει τις ριζικά διαφορετικές αντιλήψεις των «ειδημόνων»- τις οποίες επικαλούνται οι κυβερνήσεις- και των πολιτών στη μεγάλη τους πλειονότητα και να ανοίξει νέους, δημοκρατικούς δρόμους στην πολιτική αντιπαράθεση. Έρχεται, εξαιρετικά επίκαιρη, στις συνθήκες της κρίσης και οπωσδήποτε αφορά και εμάς στην Ελλάδα.