Αγονα εξ αριστερών βέλη κατά μέσων μαζικής μεταφοράς
Κίµων Χατζημπίρος, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2005-01-15
Η έννοια της προόδου γενικά εκφράζεται με διάφορους τρόπους, ειδικά όμως στις μεγάλες πόλεις της εποχής μας υλοποιείται κυρίως με τα μέσα μαζικής μεταφοράς (ΜΜΜ). Η ταχεία, ασφαλής και άνετη συγκοινωνία προσφέρει μόνον πλεονεκτήματα σε μια πόλη. Αφθονα τα παραδείγματα, κυρίως στην Ευρώπη, όπου τα ΜΜΜ είναι ιδιαίτερα δημοφιλή και δίνουν αποτελεσματικές λύσεις στα προβλήματα μετακίνησης, προωθώντας ταυτόχρονα την ανθρώπινη επαφή και τη συλλογικότητα στην αστική ζωή. Πολυάριθμα και τα αντίθετα παραδείγματα, όταν η έλλειψη ικανοποιητικών ΜΜΜ αποτελεί πηγή θορύβου, ρύπανσης, ατυχημάτων και γενικώς δυστυχίας, τόσο στον ανεπτυγμένο όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Αναμφίβολα, το παρόν στάδιο τεχνολογικής ανάπτυξης υποχρεώνει μια μεγάλη πόλη να επιλέξει ανάμεσα στη συλλογικότητα των ΜΜΜ και τη βαρβαρότητα. Τυπικό παράδειγμα όπου ο υποβαθμισμένος τρόπος καθημερινής μετακίνησης προκαλεί οργισμένες αντιδράσεις στον πολίτη αποτελεί η ελληνική πρωτεύουσα. Στη λύση των προβλημάτων της Αθήνας είναι φανερό ότι τα ΜΜΜ πρέπει να κατέχουν κεντρική θέση.
Ηοργή φέρνει καλλιτεχνική έμπνευση, αλλά όχι αξιόπιστες προτάσεις. Οι τελευταίες θα προέλθουν από συγκεκριμένες λογικές αναλύσεις μιας συγκεκριμένης κατάστασης. Οι προτάσεις βέβαια επηρεάζονται από συμφέροντα, θα ήταν επομένως κατανοητό να υπονομεύονται τα ΜΜΜ από εμπορικοβιομηχανικούς κύκλους συνδεδεμένους με το ιδιωτικό αυτοκίνητο. Οι δυνατότητες αποκόμισης κερδών από την κατασκευή οδικών υποδομών, την παραγωγή και εμπορία, όπως και τη συντήρηση, τα ανταλλακτικά, την ασφάλιση κ.λπ. των Ι.Χ. ξεπερνούν κατά πολύ τις αντίστοιχες οικονομικές συναλλαγές που συνδέονται με τα ΜΜΜ. Πρόκειται για κλασική περίπτωση όπου η μεγιστοποίηση του ιδιωτικού συμφέροντος αντιστρατεύεται το κοινωνικό. Προκαλεί ωστόσο μεγάλη έκπληξη το ότι υπάρχουν επιθέσεις κατά των ΜΜΜ με «προοδευτική» προέλευση. Αραγε, κάποιες αριστερές προσεγγίσεις έχουν εγκαταλείψει πια το εργαλείο του κριτικού λόγου και της επιστημονικής ανάλυσης; Μήπως ένα μέρος της σύγχρονης Αριστεράς δεν γοητεύεται πλέον από την αξία της συλλογικότητας, κατά τον ίδιο τρόπο που δεν έλκεται πια από το διεθνισμό; Μήπως έτσι εκδηλώνεται η άλλη όψη των παράδοξων αριστερών συμπεριφορών του καιρού μας, όπως η διολίσθηση σε εθνικιστικές, θεοκρατικές, τοπικιστικές και γενικά αναχρονιστικές θέσεις; Ή μήπως πρόκειται απλώς για σύμπτωμα πνευματικής οκνηρίας, αφού η προσπάθεια ορθολογικής εξήγησης των πραγμάτων απαιτεί επίπονη υπομονή, σε αντίθεση με τον εύκολο δρόμο του μηδενισμού και της καταστροφολογίας;
Οι διαμαρτυρίες για τα κακώς κείμενα της πόλης είναι άγονες, όταν δεν αναδεικνύεται η αναγκαιότητα των συλλογικών λύσεων. Επιθέσεις κατά των ΜΜΜ δεν αντιπροσωπεύουν παρά την εγωιστική υπεροψία του οδηγού Ι.Χ. ή μοτοσικλέτας μεγάλου κυβισμού, την επιθυμία να ξεχωρίσει από τη μάζα τρέχοντας μέσα στην πόλη, την αδιαφορία του για τις οχλήσεις που δημιουργεί, το θυμό του όταν απειλείται με πρόστιμο για υπερβολική ταχύτητα. Η εγρήγορση του τροχονόμου έχει γίνει αναγκαία για την προστασία των πολλών από την αυθαιρεσία του ενός, έστω και αν, λόγω καχυποψίας προς την εξουσία, ταυτίζεται με αστυνομική καταπίεση. Και αν οι αστικοί αυτοκινητόδρομοι, όπως η Αττική Οδός, διευκολύνουν σήμερα κάποιες μετακινήσεις, τι ποσοστό εργαζομένων επωφελείται και πόσο καιρό ακόμα θα διαρκέσει η άνετη κυκλοφορία, ιδίως αν πάψει να προστατεύεται από υψηλά διόδια;
Ηπροοδευτικότητα λοιπόν κρίνεται κάθε φορά στις συγκεκριμένες επιλογές. Πραγματική λύση είναι η συλλογική λύση, που υπηρετείται από το λεωφορειόδρομο ή το μέσο σταθερής τροχιάς και όχι το πρότυπο του μοναχικού μηχανόβιου. Μια προοδευτική άποψη θα ανακαλύψει στο μετρό κάτι σημαντικότερο από τη «μυρωδιά του ιδρώτα» ή τη «χαρά του πορτοφολά και του εφαψία». Δεν θα απορρίψει εύκολα το τραμ ως «αραμπά για ξήλωμα», αλλά, παίρνοντας παράδειγμα από άλλες σύγχρονες πόλεις, θα ζητήσει αλλαγές και επεκτάσεις για να γίνει πιο χρήσιμο και λειτουργικό. Θα αναγνωρίσει το λεωφορειόδρομο ως την οφειλόμενη ανταμοιβή της κοινωνίας προς τους εργαζόμενους που δεν κυκλοφορούν με Ι.Χ. Θα αγωνιστεί για βιώσιμες εταιρείες συγκοινωνίας με προσιτό εισιτήριο, γνωρίζοντας ότι υπερκέρδη από τα ΜΜΜ έχει μόνον η πόλη και αυτά δεν είναι χρηματικά.
Ηοργή φέρνει καλλιτεχνική έμπνευση, αλλά όχι αξιόπιστες προτάσεις. Οι τελευταίες θα προέλθουν από συγκεκριμένες λογικές αναλύσεις μιας συγκεκριμένης κατάστασης. Οι προτάσεις βέβαια επηρεάζονται από συμφέροντα, θα ήταν επομένως κατανοητό να υπονομεύονται τα ΜΜΜ από εμπορικοβιομηχανικούς κύκλους συνδεδεμένους με το ιδιωτικό αυτοκίνητο. Οι δυνατότητες αποκόμισης κερδών από την κατασκευή οδικών υποδομών, την παραγωγή και εμπορία, όπως και τη συντήρηση, τα ανταλλακτικά, την ασφάλιση κ.λπ. των Ι.Χ. ξεπερνούν κατά πολύ τις αντίστοιχες οικονομικές συναλλαγές που συνδέονται με τα ΜΜΜ. Πρόκειται για κλασική περίπτωση όπου η μεγιστοποίηση του ιδιωτικού συμφέροντος αντιστρατεύεται το κοινωνικό. Προκαλεί ωστόσο μεγάλη έκπληξη το ότι υπάρχουν επιθέσεις κατά των ΜΜΜ με «προοδευτική» προέλευση. Αραγε, κάποιες αριστερές προσεγγίσεις έχουν εγκαταλείψει πια το εργαλείο του κριτικού λόγου και της επιστημονικής ανάλυσης; Μήπως ένα μέρος της σύγχρονης Αριστεράς δεν γοητεύεται πλέον από την αξία της συλλογικότητας, κατά τον ίδιο τρόπο που δεν έλκεται πια από το διεθνισμό; Μήπως έτσι εκδηλώνεται η άλλη όψη των παράδοξων αριστερών συμπεριφορών του καιρού μας, όπως η διολίσθηση σε εθνικιστικές, θεοκρατικές, τοπικιστικές και γενικά αναχρονιστικές θέσεις; Ή μήπως πρόκειται απλώς για σύμπτωμα πνευματικής οκνηρίας, αφού η προσπάθεια ορθολογικής εξήγησης των πραγμάτων απαιτεί επίπονη υπομονή, σε αντίθεση με τον εύκολο δρόμο του μηδενισμού και της καταστροφολογίας;
Οι διαμαρτυρίες για τα κακώς κείμενα της πόλης είναι άγονες, όταν δεν αναδεικνύεται η αναγκαιότητα των συλλογικών λύσεων. Επιθέσεις κατά των ΜΜΜ δεν αντιπροσωπεύουν παρά την εγωιστική υπεροψία του οδηγού Ι.Χ. ή μοτοσικλέτας μεγάλου κυβισμού, την επιθυμία να ξεχωρίσει από τη μάζα τρέχοντας μέσα στην πόλη, την αδιαφορία του για τις οχλήσεις που δημιουργεί, το θυμό του όταν απειλείται με πρόστιμο για υπερβολική ταχύτητα. Η εγρήγορση του τροχονόμου έχει γίνει αναγκαία για την προστασία των πολλών από την αυθαιρεσία του ενός, έστω και αν, λόγω καχυποψίας προς την εξουσία, ταυτίζεται με αστυνομική καταπίεση. Και αν οι αστικοί αυτοκινητόδρομοι, όπως η Αττική Οδός, διευκολύνουν σήμερα κάποιες μετακινήσεις, τι ποσοστό εργαζομένων επωφελείται και πόσο καιρό ακόμα θα διαρκέσει η άνετη κυκλοφορία, ιδίως αν πάψει να προστατεύεται από υψηλά διόδια;
Ηπροοδευτικότητα λοιπόν κρίνεται κάθε φορά στις συγκεκριμένες επιλογές. Πραγματική λύση είναι η συλλογική λύση, που υπηρετείται από το λεωφορειόδρομο ή το μέσο σταθερής τροχιάς και όχι το πρότυπο του μοναχικού μηχανόβιου. Μια προοδευτική άποψη θα ανακαλύψει στο μετρό κάτι σημαντικότερο από τη «μυρωδιά του ιδρώτα» ή τη «χαρά του πορτοφολά και του εφαψία». Δεν θα απορρίψει εύκολα το τραμ ως «αραμπά για ξήλωμα», αλλά, παίρνοντας παράδειγμα από άλλες σύγχρονες πόλεις, θα ζητήσει αλλαγές και επεκτάσεις για να γίνει πιο χρήσιμο και λειτουργικό. Θα αναγνωρίσει το λεωφορειόδρομο ως την οφειλόμενη ανταμοιβή της κοινωνίας προς τους εργαζόμενους που δεν κυκλοφορούν με Ι.Χ. Θα αγωνιστεί για βιώσιμες εταιρείες συγκοινωνίας με προσιτό εισιτήριο, γνωρίζοντας ότι υπερκέρδη από τα ΜΜΜ έχει μόνον η πόλη και αυτά δεν είναι χρηματικά.
