Διοικητική μεταρρύθμιση και αυτοδιοίκηση
Δημήτρης Μπίρμπας, Δημοσιευμένο: 2009-11-23
Ζήσαμε μια μακρά περίοδο, οικουμενικής κυριαρχίας των ανεξέλεγκτων χρηματαγορών, αυτού που ονομάσθηκε νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Ευτυχώς δείχνει να αμφισβητείται καθολικά. Σε πολιτικό επίπεδο φαίνεται πλέον να τερματίζεται η «μεταδημοκρατία των λογιστών» και παρά την «ελληνική εξαίρεση» και την «ευρωπαική υστέρηση» ,να αποκαθίσταται η πρωτοκαθεδρία της πολιτικής , να ανοίγονται δυνατότητες για την πολιτική διακυβέρνηση της παγκοσμιοποίησης ,τον ουσιαστικό εκδημοκρατισμό των κοινωνιών, για δημοκρατικές συμμετοχικές διαδικασίες ,με τους πολίτες να έχουν καθοριστικό ρόλο στην λήψη των αποφάσεων που τους αφορούν.
Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, δύο ήταν κυρίως τα κινήματα των πολιτών που πρωταγωνίστησαν, έπαιξαν και παίζουν υβριδικό ρόλο στην διαμόρφωση της νέας κοινωνικής συνείδησης.
Το οικολογικό, που με το σύνθημα «σκέψου οικουμενικά, δράσε τοπικά», επηρέασε το σύνολο της πολιτικής σκέψης και το κίνημα ενάντια στην νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, το αντι-global, που περνώντας διάφορα στάδια και φάσεις ωρίμανσης, έθεσε και θέτει την ανάγκη μιας εναλλακτικής παγκόσμιας πορείας, έχοντας υιοθέτηση το σύνθημα προτροπή του οικολογικού κινήματος.
Θα ρωτήσετε τι αφορούν μια συζήτηση μας για την διοικητική μεταρρύθμιση;
Ισχυρίζομαι ότι αυτήν ακριβώς αφορούν, γιατί οι όροι και οι προϋποθέσεις εφαρμογής μιας διοικητικής μεταρρύθμισης, διευκολύνουν ή αποθαρρύνουν την ενεργοποίηση των πολιτών και αντίστοιχα μια ισχυρή κοινωνία των πολιτών, με την πολύμορφη δράση και κινητοποίηση της μπορεί να καθορίσει σε σημαντικό βαθμό τους όρους μιας διοικητικής μεταρρύθμισης. Γιατί προφανώς μια ουσιαστική, δημοκρατική, διοικητική μεταρρύθμιση δεν είναι μόνο και κυρίως, συνενώσεις δήμων και κοινοτήτων, νομαρχιών και υπερνομαρχιών, ούτε βέβαια προσπάθειες αμφίβολης δημοσιονομικής εξυγίανσης. Είναι πρώτα απ΄ όλα όροι και προϋποθέσεις για ποιοτική ανάπτυξη, αειφορίας και κοινωνικής συνοχής, δημοκρατικό προγραμματισμό και εξορθολογισμό του επιχειρησιακού σχεδιασμού, βελτιστοποίηση της διοίκησης και της εξυπηρέτησης των πολιτών, δημοκρατικής εμβάθυνσης και συμμετοχής των πολιτών.
Είναι τέτοια η προτεινόμενη μεταρρύθμιση; εξαγγέλλεται από την κυβέρνηση δια διαρροών και υπαινιγμών χωρίς να κατατίθεται ακόμα υπεύθυνα και ολοκληρωμένα; Μάλλον όχι.
Εδώ τίθεται η ανάγκη κριτικής αποτίμησης της εμπλοκής των πολιτικών δυνάμεων με το ζήτημα, μια που ο ρόλος και η σημασία τους είναι καθοριστικές στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτικού συστήματος. Πως παρεμβαίνουν, τι προτείνουν, πόσο συνεπείς και ειλικρινείς είναι οι προθέσεις τους, ποια είναι τ΄ αποτελέσματα των πολιτικών τους.
Σε μια χώρα που χαρακτηρίζεται,
από το κενό «θεσμικής μνήμης», δεκάδες μεταρρυθμίσεων εξαγγέλλονται, υλοποιούνται χωρίς ποτέ να υπάρξει μια ουσιαστική, δημόσια αξιολόγηση και αποτίμηση.
Αλλά και την εξαιρετικά αποτελεσματική λειτουργία της «επιλεκτικής πολιτικής μνήμης»,
οι οιωνοί για το μέλλον της, αν δεν ανατραπεί αυτή η πραγματικότητα, δεν πρόκειται να είναι καθόλου καλοί .
Ας αποτιμήσουμε όμως την συμπεριφορά και την στάση των πολιτικών σχηματισμών μεχρι σήμερα.
Η ΝΔ, με τη χαρακτηριστική ευκολία των οβιδιακών μεταμορφώσεων (το έκανε με τις ταυτότητες, το έκανε με την δημιουργική λογιστική και όχι μόνο), από πολέμιος των συνενώσεων ντύθηκε στα ύστερα «μεταρρυθμιστικός σκαπανέας», ενώ βέβαια αύξησε πελατειακά τον αριθμό των ΟΤΑ, άμα τη αναλήψει. Ακροβάτησε στην ημιαιρετή περιφέρεια, αναμένεται με ενδιαφέρον η σημερινή στάση της στη νέα φάση ,του νέου αρχηγού από θέση αντιπολίτευσης
Το ΠΑΣΟΚ της ημιτελούς προσπάθειας, αφού φρόντισε, μονίμως ασυνεπές στις συνταγματικές και θεσμικές υποχρεώσεις του προς την ΤΑ, να σταθεί στο «μετέωρο βήμα του πελαργού» ανάμεσα στον πελατειακό συγκεντρωτισμό και την ανάγκη αποκέντρωσης, με προφανή τον κίνδυνο πέφτοντας, να καταρρεύσει και η πιο σημαντική διοικητική μεταρρυθμιστική τομή του, έρχεται με νέα «μεταρρυθμιστική πνοή». Σχεδόν βέβαιο ότι θα προχωρήσει, συνηγορούν, δημοσιονομικοί, επικοινωνιακοί και πολιτικοί λόγοι, ιδιαίτερα εν όψη εκλογικού νόμου μονοεδρικών.
Σήμερα, υποστηρίζει την αποκέντρωση με αυτοδιοίκηση, χωρίς να ορίζει με σαφήνεια την ανακατανομή πόρων και εξουσιών, ενώ οι προγραμματικές δηλώσεις του νέου ΥΠΕΣ κ.Ραγγούση και το προσχέδιο προυπολογισμού, προοιωνίζουν πάγωμα και περικοπές. Παραμένοντας πάντα υπέρ πλειοψηφικών εκλογικών συστημάτων και της διατήρησης του δημαρχοκεντρικού μοντέλου.
Το ΚΚΕ με σταθερή επιλογή, εκτός υπαρκτού σχεδιασμού της αυτοδιοίκησης, ομνύει στο συγκεντρωτικό κράτος «πατερούλη» αλλά και «πατέρα αφέντη» του υπαρκτού σοσιαλισμού, αρνητικό στην οποιαδήποτε μεταφορά κρατικής αρμοδιότητας, επιφυλακτικό στην αποκέντρωση γιατί, όπως ισχυρίζεται, υπάρχει ορατός κίνδυνος ιδιωτικοποίησης των πάντων.
Ο ΣΥΝ που και τότε υποστήριξε, όχι χωρίς εσωτερικές αντιθέσεις μεν αλλά σθεναρά όμως, την ανάγκη μεταρρύθμισης, την αποκέντρωση με αυτοδιοίκηση, τώρα δυστυχώς επιβεβαιώνεται στην κριτική που άσκησε κατά την ψήφιση του Ν.2539/97. Τότε και σήμερα πιστεύει ότι υπάρχει ανάγκη μιας συνολικής μεταρρύθμισης της ελληνικής πολιτείας, με επιτελικό κράτος, αιρετή περιφέρεια, ισχυρούς ΟΤΑ με εσωτερική δημοτική αποκέντρωση, με καθιέρωση της απλής αναλογικής, για το άνοιγμα στην κοινωνία, την καλλιέργεια αντίληψης κοινωνικής συνευθύνης και την δυνατότητα συμμετοχής της «κοινωνίας των πολιτών», των δρώντων τοπικών κοινωνικών συλλογικοτήτων.
Η συζήτηση για τη Διοικητική Μεταρρύθμιση έχει πλέον αρχίσει. Επισημοποιώντας τις πρώτες προσεγγίσεις της η Κυβέρνηση φαίνεται να προσανατολίζεται σε συνενώσεις Ο.Τ.Α. και αιρετό περιφερειακό συμβούλιο –μάλλον με άμεση εκλογή περιφερειάρχη- αλλά διατηρώντας τις Αναπτυξιακές (για τον έλεγχο του ΕΣΠΑ 2007-2013) κρατικές περιφέρειες.
Στην ευρωπαϊκή κατεύθυνση, για Ευρώπη των πόλεων και των περιφερειών, με κοινωνική και χωρική (εδαφική) συνοχή, που απαιτεί αιρετά περιφερειακά όργανα, αν προχωρήσει χωρίς ουσιαστικούς θεσμοθετημένους πόρους θα έχει απαντήσει με τη γνωστή ανατολίτικη κουτοπονηριά, θεσμοθετώντας τα αλλά και απονευρώνοντάς τα. Θα αφήνει ανοιχτό τον δρόμο για επιπλέον φορολόγηση και ενδεχόμενη ιδιωτικοποίηση, μέρους των υπηρεσιών.
Θα ναρκοθετήσει τους νέους θεσμούς αν δεν αποδώσει στους γεννήτορές τους, όλους τους υφιστάμενους θεσμοθετημένους πόρους και τα παρακρατηθέντα, αν δεν υπάρξει ολοκληρωμένο επιχειρησιακό σχέδιο υποστήριξης, που θα διορθώνει τις αστοχίες και τα ελλείμματα, του «Καποδίστρια» και του «Μπαλτατζή», σε υποδομές, εξοπλισμό, ανθρώπινο δυναμικό.
Αυτές άλλωστε είναι και οι στοιχειώδεις προϋποθέσεις για ένα γόνιμο διάλογο. Αλλιώς υπάρχει, κυρίως, δημοσιονομικό όφελος και η ανάγκη ένδυσης του μανδύα του «μεταρρυθμιστή», που οδηγεί τον κ. Πρωθυπουργό και την Κυβέρνησή του .
Οι ελλείψεις επιχειρησιακού σχεδιασμού και οικονομικής στήριξης θα οδηγήσουν σε αλλαγές ταμπελών και καβγάδες -χωρίς νόημα- για όρια, «πρωτεύουσες» και «έδρες» των νέων χωροεδαφικών ενοτήτων. Θα χάνεται άλλη μια ευκαιρία ουσιαστικής βελτίωσης και εκσυγχρονισμού των δημόσιων, υπηρεσιών και λειτουργικών διαδικασιών. Παράλληλα, η κυβέρνηση θα επιτυγχάνει άλλη μια νεοφιλελεύθερη «δημοσιονομική εξυγίανση», περικόπτοντας κοινωνικούς πόρους, όπως συνέβη και με τον «Καποδίστρια» (τουλάχιστον 5 δις€ από παρακρατήσεις 1828/89, ΕΠΤΑ και ΠΟΕ, μεταφερόμενες αρμοδιότητες )
Σαν Πολιτεία , χωρίς νέα κενά «θεσμικής μνήμης»,οφείλουμε να αποτιμήσουμε τον ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ-καθώς και τις ανεπάρκειες του ΜΠΑΛΤΑΤΖΗ -λαμβάνοντας υπόψη αντιφάσεις και δυσλειτουργίες του (μικροκομματικός σχεδιασμός, ανυπαρξία υποστήριξης εφαρμογής, έλλειψη πόρων κλπ.), τις τοπικιστικές εκρήξεις - παρά τη γενικά θετική αποδοχή του σήμερα - για να αποφύγουμε τα ίδια λάθη.
Από την μεριά μας, θεωρούμε ότι πρέπει να τελειώσει το σίριαλ των μαθητευόμενων μάγων και κοπτοραπτών. Είναι περισσότερο από αναγκαία η διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης πρότασης, που θα ενεργοποιήσει την «Κοινωνική Δυναμική», θα τεθεί σε ανοικτή συζήτηση και κοινωνική διαβούλευση στις ΤΕΔΚ και τους Δήμους, θα καταλήξει στα κοινά κριτήρια σχεδιασμού και εφαρμογής και μετά να νομοθετήσουμε.
Τα προαπαιτούμενα μιας ουσιαστικής συζήτησης, για να μην υπονομευθεί και απαξιωθεί η αναγκαία αυτή μεταρρύθμιση και έχουμε τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, είναι :
- Οικονομική επάρκεια: πρώτο βήμα η άμεση απόδοση των οφειλομένων στους υφιστάμενους αυτοδιοικητικούς θεσμούς.
- Ολοκληρωμένο επιχειρησιακό σχέδιο υποστήριξης και κάλυψης των βασικών ελλειμμάτων που κληροδοτούν οι σημερινοί (υποδομών-προσωπικού).
- Ουσιαστική διαβούλευση για την εφαρμογή κοινά αποδεκτών κριτηρίων, για τη διαμόρφωση των νέων χωροεδαφικών ενοτήτων. Οι μικροπολιτικές κουτοπονηριές στον «Καποδίστρια» αποδείχθη- καν άλλωστε πολύ μικρού ορίζοντα ως προς το ίδιον κομματικό όφελος.
- Σχέδιο ενσωμάτωσης στην περιφερειακή αυτοδιοίκηση όλων των αναπτυξιακών και κοινωνικών, κρατικών περιφερειακών λειτουργιών καθώς και τη διαχείριση των αντίστοιχων εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων.
Καθοριστικό σημείο για την τελική μας στάση ως Αυτοδιοικητική Αριστερά, αν βέβαια τηρηθούν τα προαπαιτούμενα, θα αποτελέσει το ζήτημα του εκλογικού νόμου, η κατάργηση του αντιδημοκρατικού 42% και η καθιέρωση της απλής αναλογικής, όχι μόνον ως στοιχείου εκλογικής δημοκρατίας και δικαιοσύνης αλλά κυρίως ως μοχλού διαμόρφωσης κουλτούρας συνθέσεων, μείωσης των ιδιοκτησιακών εξουσιαστικών φαινομένων, διασφάλισης ουσιαστικού δημοκρατικού ελέγχου και κινήτρων συμμετοχής και ενεργοποίησης των πολιτών.
Πώς στεκόμαστε όμως συνολικά εμείς, ως ΣΥΝ; έχοντας ξεκαθαρίσει ότι η δική μας προσέγγιση, ως ανανεωτική, ριζοσπαστική και οικολογική Αριστερά, εκκινεί από άλλες αφετηρίες και έχει άλλη τελική στόχευση, την «απονέκρωση του κράτους». Την άμεση, στο πλησιέστερο επίπεδο προς τον πολίτη, παροχή υψηλής ποιότητας δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών, με ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων που τους αφορούν. Όντας υπέρ, της αναγκαίας, ενιαίας και ολοκληρωμένης, Διοικητικής μεταρρύθμισης του πολιτικοδιοικητικού μας συστήματος- μιας ανατροπής του σημερινού υπερσυγκεντρωτικού, γραφειοκρατικού και πελατειακού μορφώματος, μίας μεταρρύθμισης που θα συναρθρώνεται με ένα εθνικό και περιφερειακό, αειφόρο χωροταξικό «σχεδιασμό», διασφαλίζοντας όρους βιώσιμης ανάπτυξης- όσον αφορά τους αυτοδιοικητικούς θεσμούς, οι βασικές προσεγγίσεις μας είναι ότι:
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση , πρέπει να εδράζεται σε τρεις θεμελιώδεις αρχές: - της Τοπικής Αυτονομίας
- της Εγγύτητας
- της Επικουρικότητας.
Η εφαρμογή τους θα οδηγούσε στο να διακρίνονται οι δημόσιες υποθέσεις σε τοπικής, περιφερειακής και κρατικής σημασίας, έτσι ώστε οι ανώτεροι να ασκούν μόνο τις αρμοδιότητες που οι πιο κάτω δεν μπορούν να ασκήσουν αποτελεσματικά.
Σε αυτή την κατεύθυνση απαιτούνται οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις:
1. Κεντρικό Κράτος -Στρατηγείο.
Ενισχύει τις επιτελικές δομές και λειτουργίες του, αποσυγκεντρώνει και αποκεντρώνει αρμοδιότητες και πόρους σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Στηρίζει σύμφωνα με τις Συνταγματικές επιταγές την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Τ.Α., στην εφαρμογή των εθνικών δημόσιων πολιτικών και τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων.
2. Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση
Το Σύνταγμα όρισε δύο βαθμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση -κέντρο σχεδιασμού και συντονισμού της περιφερειακής ανάπτυξης- με αιρετό Περιφερειακό Συμβούλιο και έμμεσα Περιφερειάρχη αποτελεί, θεσμικά και πολιτικά, θεμελιώδη προϋπόθεση για ισόρροπη, περιφερειακή και ενδοπεριφερειακή, ανάπτυξη.
Οι Νομαρχίες θα λειτουργήσουν ως αποκεντρωμένοι Περιφερειακοί θεσμοί, με αιρετά όργανα, πόρους και αρμοδιότητες.
3. Πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση -δύο διακριτών περιοχών:
Α. Οι Μητροπολιτικοί Δήμοι Αθήνας - Θεσσαλονίκης, όπου τίθεται η ανάγκη να υπάρξει μια αιρετή διοικητική βαθμίδα δεύτερου βαθμού (Μητροπολιτική Περιφέρεια) – πιθανή μελλοντική θέσπισή της π.χ. Πάτρα, Λάρισα, Ηράκλειο μπορεί να έχει χαρακτήρα ενός ενισχυμένου Μητροπολιτικού Συνδέσμου -- από την οποία λαμβάνονται οι αποφάσεις για ολόκληρη τη μητροπολιτική περιοχή και σε μέρος αρμοδιοτήτων πρώτου βαθμού.
Απαιτείται μια ενιαία αντιμετώπιση ιδιαίτερα στους τομείς:
α) Οικονομικής Ανάπτυξης, β) Χωρικού Σχεδιασμού, γ) Κοινωνικής Πολιτικής, δ) Περιβάλλοντος, ε) Μεταφορών, στ) Πολιτικής Προστασίας και Ασφάλειας,
Β. Οι Δήμοι της Περιφέρειας είναι αναγκαίο να συγκροτηθούν με άξονα πόλεις μικρού και μεσαίου μεγέθους, προκειμένου να εξασφαλίζουν βιωσιμότητα, δυνατότητα παροχής ικανοποιητικών υπηρεσιών και αναπτυξιακής παρέμβασης, ανταγωνιστικότητά, αξιοποίηση του ενδογενούς δυναμικού, προστασία του αστικού, αγροτικού και φυσικού περιβάλλοντος και τελικά τη συγκράτηση του πληθυσμού από την ισόρροπη ανάπτυξη. Προϋπόθεση βέβαια η δημοτική δημοκρατία με εσωτερική αποκέντρωση, θεσμούς, πόρους και αρμοδιότητες που θα διασφαλίζουν τη συμμετοχή και των πιο μικρών κοινοτήτων. Οι νησιωτικοί δήμοι, των συμπλεγμάτων, αυτοτελείς ΟΤΑ με ισχυρές εξουσίες, ακόμη και κρατικού χαρακτήρα
4. Η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών πιέσεων, του κοινωνικού αποκλεισμού, της αύξησης της απασχόλησης, της επιτάχυνσης της ανάπτυξης προϋποθέτουν σημαντικές επενδύσεις σε εξοπλισμό και κοινωνικές δομές, που δεν μπορούν να διατεθούν από την αγορά αλλά απαιτούν σημαντικούς πόρους του δημοσίου.
Απαιτείται λοιπόν συνολική μεταρρύθμιση και εκδημοκρατισμός του φορολογικού συστήματος, χωρίς επιβολή νέων φόρων στους πολίτες, με αναδιανομή του φορολογικού προϊόντος και των επενδυτικών προγραμμάτων, ανακατανομή των πόρων Κεντρικής εξουσίας - Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με πόρους εξισορρόπησης και εθνικής αλληλεγγύης για τους αδύναμους Ο.Τ.Α., κατανομή με διαφάνεια και αντικειμενικά κριτήρια.Η Αυτοδιοίκηση πρέπει να αποκτήσει επάρκεια πόρων αλλά και δημοσιονομική αυτοτέλεια, με δυνατότητα άσκησης πολιτικής π.χ. πράσινη φορολογία σε κερδοσκοπικές χρήσεις και λειτουργίες, στο πλαίσιο ενός ενιαίου δημοσιονομικού συστήματος.
5. Βασική αρχή για τη λειτουργία των αποκεντρωμένων θεσμών Αυτοδιοίκησης με διαφάνεια και κοινωνικό έλεγχο είναι, παράλληλα με τη θεσμοθέτηση μορφών συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στα κέντρα λήψης των αποφάσεων (πχ συμμετοχικός προϋπολογισμός, τοπικά δημοψηφίσματα) και η ουσιαστική πολιτική λειτουργία και αναβάθμιση του ρόλου των Συμβουλίων (Τοπικών, Διαμερισματικών, Δημοτικών, Νομαρχιακών, Περιφερειακών), ως κυρίαρχων αντιπροσωπευτικών οργάνων, που βουλεύονται και διευθύνουν τις τοπικές υποθέσεις. Ανάδειξή τους με απλή αναλογική, για δημοκρατικότερη εκπροσώπηση των κοινωνικών δυνάμεων, υπέρβαση του δημαρχοκεντρικού μοντέλου και ενθάρρυνση συμμετοχής των πολιτών στα όργανα λήψης των αποφάσεων. Η απλή αναλογική θα διευκόλυνε, με την ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών, τις αναγκαίες διεργασίες κοινωνικής συναίνεσης, την ανάληψη πολιτικής ευθύνης από διαφορετικές δυνάμεις με τη συμμετοχή τους στα αιρετά όργανα.
Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, δύο ήταν κυρίως τα κινήματα των πολιτών που πρωταγωνίστησαν, έπαιξαν και παίζουν υβριδικό ρόλο στην διαμόρφωση της νέας κοινωνικής συνείδησης.
Το οικολογικό, που με το σύνθημα «σκέψου οικουμενικά, δράσε τοπικά», επηρέασε το σύνολο της πολιτικής σκέψης και το κίνημα ενάντια στην νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, το αντι-global, που περνώντας διάφορα στάδια και φάσεις ωρίμανσης, έθεσε και θέτει την ανάγκη μιας εναλλακτικής παγκόσμιας πορείας, έχοντας υιοθέτηση το σύνθημα προτροπή του οικολογικού κινήματος.
Θα ρωτήσετε τι αφορούν μια συζήτηση μας για την διοικητική μεταρρύθμιση;
Ισχυρίζομαι ότι αυτήν ακριβώς αφορούν, γιατί οι όροι και οι προϋποθέσεις εφαρμογής μιας διοικητικής μεταρρύθμισης, διευκολύνουν ή αποθαρρύνουν την ενεργοποίηση των πολιτών και αντίστοιχα μια ισχυρή κοινωνία των πολιτών, με την πολύμορφη δράση και κινητοποίηση της μπορεί να καθορίσει σε σημαντικό βαθμό τους όρους μιας διοικητικής μεταρρύθμισης. Γιατί προφανώς μια ουσιαστική, δημοκρατική, διοικητική μεταρρύθμιση δεν είναι μόνο και κυρίως, συνενώσεις δήμων και κοινοτήτων, νομαρχιών και υπερνομαρχιών, ούτε βέβαια προσπάθειες αμφίβολης δημοσιονομικής εξυγίανσης. Είναι πρώτα απ΄ όλα όροι και προϋποθέσεις για ποιοτική ανάπτυξη, αειφορίας και κοινωνικής συνοχής, δημοκρατικό προγραμματισμό και εξορθολογισμό του επιχειρησιακού σχεδιασμού, βελτιστοποίηση της διοίκησης και της εξυπηρέτησης των πολιτών, δημοκρατικής εμβάθυνσης και συμμετοχής των πολιτών.
Είναι τέτοια η προτεινόμενη μεταρρύθμιση; εξαγγέλλεται από την κυβέρνηση δια διαρροών και υπαινιγμών χωρίς να κατατίθεται ακόμα υπεύθυνα και ολοκληρωμένα; Μάλλον όχι.
Εδώ τίθεται η ανάγκη κριτικής αποτίμησης της εμπλοκής των πολιτικών δυνάμεων με το ζήτημα, μια που ο ρόλος και η σημασία τους είναι καθοριστικές στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτικού συστήματος. Πως παρεμβαίνουν, τι προτείνουν, πόσο συνεπείς και ειλικρινείς είναι οι προθέσεις τους, ποια είναι τ΄ αποτελέσματα των πολιτικών τους.
Σε μια χώρα που χαρακτηρίζεται,
από το κενό «θεσμικής μνήμης», δεκάδες μεταρρυθμίσεων εξαγγέλλονται, υλοποιούνται χωρίς ποτέ να υπάρξει μια ουσιαστική, δημόσια αξιολόγηση και αποτίμηση.
Αλλά και την εξαιρετικά αποτελεσματική λειτουργία της «επιλεκτικής πολιτικής μνήμης»,
οι οιωνοί για το μέλλον της, αν δεν ανατραπεί αυτή η πραγματικότητα, δεν πρόκειται να είναι καθόλου καλοί .
Ας αποτιμήσουμε όμως την συμπεριφορά και την στάση των πολιτικών σχηματισμών μεχρι σήμερα.
Η ΝΔ, με τη χαρακτηριστική ευκολία των οβιδιακών μεταμορφώσεων (το έκανε με τις ταυτότητες, το έκανε με την δημιουργική λογιστική και όχι μόνο), από πολέμιος των συνενώσεων ντύθηκε στα ύστερα «μεταρρυθμιστικός σκαπανέας», ενώ βέβαια αύξησε πελατειακά τον αριθμό των ΟΤΑ, άμα τη αναλήψει. Ακροβάτησε στην ημιαιρετή περιφέρεια, αναμένεται με ενδιαφέρον η σημερινή στάση της στη νέα φάση ,του νέου αρχηγού από θέση αντιπολίτευσης
Το ΠΑΣΟΚ της ημιτελούς προσπάθειας, αφού φρόντισε, μονίμως ασυνεπές στις συνταγματικές και θεσμικές υποχρεώσεις του προς την ΤΑ, να σταθεί στο «μετέωρο βήμα του πελαργού» ανάμεσα στον πελατειακό συγκεντρωτισμό και την ανάγκη αποκέντρωσης, με προφανή τον κίνδυνο πέφτοντας, να καταρρεύσει και η πιο σημαντική διοικητική μεταρρυθμιστική τομή του, έρχεται με νέα «μεταρρυθμιστική πνοή». Σχεδόν βέβαιο ότι θα προχωρήσει, συνηγορούν, δημοσιονομικοί, επικοινωνιακοί και πολιτικοί λόγοι, ιδιαίτερα εν όψη εκλογικού νόμου μονοεδρικών.
Σήμερα, υποστηρίζει την αποκέντρωση με αυτοδιοίκηση, χωρίς να ορίζει με σαφήνεια την ανακατανομή πόρων και εξουσιών, ενώ οι προγραμματικές δηλώσεις του νέου ΥΠΕΣ κ.Ραγγούση και το προσχέδιο προυπολογισμού, προοιωνίζουν πάγωμα και περικοπές. Παραμένοντας πάντα υπέρ πλειοψηφικών εκλογικών συστημάτων και της διατήρησης του δημαρχοκεντρικού μοντέλου.
Το ΚΚΕ με σταθερή επιλογή, εκτός υπαρκτού σχεδιασμού της αυτοδιοίκησης, ομνύει στο συγκεντρωτικό κράτος «πατερούλη» αλλά και «πατέρα αφέντη» του υπαρκτού σοσιαλισμού, αρνητικό στην οποιαδήποτε μεταφορά κρατικής αρμοδιότητας, επιφυλακτικό στην αποκέντρωση γιατί, όπως ισχυρίζεται, υπάρχει ορατός κίνδυνος ιδιωτικοποίησης των πάντων.
Ο ΣΥΝ που και τότε υποστήριξε, όχι χωρίς εσωτερικές αντιθέσεις μεν αλλά σθεναρά όμως, την ανάγκη μεταρρύθμισης, την αποκέντρωση με αυτοδιοίκηση, τώρα δυστυχώς επιβεβαιώνεται στην κριτική που άσκησε κατά την ψήφιση του Ν.2539/97. Τότε και σήμερα πιστεύει ότι υπάρχει ανάγκη μιας συνολικής μεταρρύθμισης της ελληνικής πολιτείας, με επιτελικό κράτος, αιρετή περιφέρεια, ισχυρούς ΟΤΑ με εσωτερική δημοτική αποκέντρωση, με καθιέρωση της απλής αναλογικής, για το άνοιγμα στην κοινωνία, την καλλιέργεια αντίληψης κοινωνικής συνευθύνης και την δυνατότητα συμμετοχής της «κοινωνίας των πολιτών», των δρώντων τοπικών κοινωνικών συλλογικοτήτων.
Η συζήτηση για τη Διοικητική Μεταρρύθμιση έχει πλέον αρχίσει. Επισημοποιώντας τις πρώτες προσεγγίσεις της η Κυβέρνηση φαίνεται να προσανατολίζεται σε συνενώσεις Ο.Τ.Α. και αιρετό περιφερειακό συμβούλιο –μάλλον με άμεση εκλογή περιφερειάρχη- αλλά διατηρώντας τις Αναπτυξιακές (για τον έλεγχο του ΕΣΠΑ 2007-2013) κρατικές περιφέρειες.
Στην ευρωπαϊκή κατεύθυνση, για Ευρώπη των πόλεων και των περιφερειών, με κοινωνική και χωρική (εδαφική) συνοχή, που απαιτεί αιρετά περιφερειακά όργανα, αν προχωρήσει χωρίς ουσιαστικούς θεσμοθετημένους πόρους θα έχει απαντήσει με τη γνωστή ανατολίτικη κουτοπονηριά, θεσμοθετώντας τα αλλά και απονευρώνοντάς τα. Θα αφήνει ανοιχτό τον δρόμο για επιπλέον φορολόγηση και ενδεχόμενη ιδιωτικοποίηση, μέρους των υπηρεσιών.
Θα ναρκοθετήσει τους νέους θεσμούς αν δεν αποδώσει στους γεννήτορές τους, όλους τους υφιστάμενους θεσμοθετημένους πόρους και τα παρακρατηθέντα, αν δεν υπάρξει ολοκληρωμένο επιχειρησιακό σχέδιο υποστήριξης, που θα διορθώνει τις αστοχίες και τα ελλείμματα, του «Καποδίστρια» και του «Μπαλτατζή», σε υποδομές, εξοπλισμό, ανθρώπινο δυναμικό.
Αυτές άλλωστε είναι και οι στοιχειώδεις προϋποθέσεις για ένα γόνιμο διάλογο. Αλλιώς υπάρχει, κυρίως, δημοσιονομικό όφελος και η ανάγκη ένδυσης του μανδύα του «μεταρρυθμιστή», που οδηγεί τον κ. Πρωθυπουργό και την Κυβέρνησή του .
Οι ελλείψεις επιχειρησιακού σχεδιασμού και οικονομικής στήριξης θα οδηγήσουν σε αλλαγές ταμπελών και καβγάδες -χωρίς νόημα- για όρια, «πρωτεύουσες» και «έδρες» των νέων χωροεδαφικών ενοτήτων. Θα χάνεται άλλη μια ευκαιρία ουσιαστικής βελτίωσης και εκσυγχρονισμού των δημόσιων, υπηρεσιών και λειτουργικών διαδικασιών. Παράλληλα, η κυβέρνηση θα επιτυγχάνει άλλη μια νεοφιλελεύθερη «δημοσιονομική εξυγίανση», περικόπτοντας κοινωνικούς πόρους, όπως συνέβη και με τον «Καποδίστρια» (τουλάχιστον 5 δις€ από παρακρατήσεις 1828/89, ΕΠΤΑ και ΠΟΕ, μεταφερόμενες αρμοδιότητες )
Σαν Πολιτεία , χωρίς νέα κενά «θεσμικής μνήμης»,οφείλουμε να αποτιμήσουμε τον ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ-καθώς και τις ανεπάρκειες του ΜΠΑΛΤΑΤΖΗ -λαμβάνοντας υπόψη αντιφάσεις και δυσλειτουργίες του (μικροκομματικός σχεδιασμός, ανυπαρξία υποστήριξης εφαρμογής, έλλειψη πόρων κλπ.), τις τοπικιστικές εκρήξεις - παρά τη γενικά θετική αποδοχή του σήμερα - για να αποφύγουμε τα ίδια λάθη.
Από την μεριά μας, θεωρούμε ότι πρέπει να τελειώσει το σίριαλ των μαθητευόμενων μάγων και κοπτοραπτών. Είναι περισσότερο από αναγκαία η διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης πρότασης, που θα ενεργοποιήσει την «Κοινωνική Δυναμική», θα τεθεί σε ανοικτή συζήτηση και κοινωνική διαβούλευση στις ΤΕΔΚ και τους Δήμους, θα καταλήξει στα κοινά κριτήρια σχεδιασμού και εφαρμογής και μετά να νομοθετήσουμε.
Τα προαπαιτούμενα μιας ουσιαστικής συζήτησης, για να μην υπονομευθεί και απαξιωθεί η αναγκαία αυτή μεταρρύθμιση και έχουμε τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, είναι :
- Οικονομική επάρκεια: πρώτο βήμα η άμεση απόδοση των οφειλομένων στους υφιστάμενους αυτοδιοικητικούς θεσμούς.
- Ολοκληρωμένο επιχειρησιακό σχέδιο υποστήριξης και κάλυψης των βασικών ελλειμμάτων που κληροδοτούν οι σημερινοί (υποδομών-προσωπικού).
- Ουσιαστική διαβούλευση για την εφαρμογή κοινά αποδεκτών κριτηρίων, για τη διαμόρφωση των νέων χωροεδαφικών ενοτήτων. Οι μικροπολιτικές κουτοπονηριές στον «Καποδίστρια» αποδείχθη- καν άλλωστε πολύ μικρού ορίζοντα ως προς το ίδιον κομματικό όφελος.
- Σχέδιο ενσωμάτωσης στην περιφερειακή αυτοδιοίκηση όλων των αναπτυξιακών και κοινωνικών, κρατικών περιφερειακών λειτουργιών καθώς και τη διαχείριση των αντίστοιχων εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων.
Καθοριστικό σημείο για την τελική μας στάση ως Αυτοδιοικητική Αριστερά, αν βέβαια τηρηθούν τα προαπαιτούμενα, θα αποτελέσει το ζήτημα του εκλογικού νόμου, η κατάργηση του αντιδημοκρατικού 42% και η καθιέρωση της απλής αναλογικής, όχι μόνον ως στοιχείου εκλογικής δημοκρατίας και δικαιοσύνης αλλά κυρίως ως μοχλού διαμόρφωσης κουλτούρας συνθέσεων, μείωσης των ιδιοκτησιακών εξουσιαστικών φαινομένων, διασφάλισης ουσιαστικού δημοκρατικού ελέγχου και κινήτρων συμμετοχής και ενεργοποίησης των πολιτών.
Πώς στεκόμαστε όμως συνολικά εμείς, ως ΣΥΝ; έχοντας ξεκαθαρίσει ότι η δική μας προσέγγιση, ως ανανεωτική, ριζοσπαστική και οικολογική Αριστερά, εκκινεί από άλλες αφετηρίες και έχει άλλη τελική στόχευση, την «απονέκρωση του κράτους». Την άμεση, στο πλησιέστερο επίπεδο προς τον πολίτη, παροχή υψηλής ποιότητας δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών, με ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων που τους αφορούν. Όντας υπέρ, της αναγκαίας, ενιαίας και ολοκληρωμένης, Διοικητικής μεταρρύθμισης του πολιτικοδιοικητικού μας συστήματος- μιας ανατροπής του σημερινού υπερσυγκεντρωτικού, γραφειοκρατικού και πελατειακού μορφώματος, μίας μεταρρύθμισης που θα συναρθρώνεται με ένα εθνικό και περιφερειακό, αειφόρο χωροταξικό «σχεδιασμό», διασφαλίζοντας όρους βιώσιμης ανάπτυξης- όσον αφορά τους αυτοδιοικητικούς θεσμούς, οι βασικές προσεγγίσεις μας είναι ότι:
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση , πρέπει να εδράζεται σε τρεις θεμελιώδεις αρχές: - της Τοπικής Αυτονομίας
- της Εγγύτητας
- της Επικουρικότητας.
Η εφαρμογή τους θα οδηγούσε στο να διακρίνονται οι δημόσιες υποθέσεις σε τοπικής, περιφερειακής και κρατικής σημασίας, έτσι ώστε οι ανώτεροι να ασκούν μόνο τις αρμοδιότητες που οι πιο κάτω δεν μπορούν να ασκήσουν αποτελεσματικά.
Σε αυτή την κατεύθυνση απαιτούνται οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις:
1. Κεντρικό Κράτος -Στρατηγείο.
Ενισχύει τις επιτελικές δομές και λειτουργίες του, αποσυγκεντρώνει και αποκεντρώνει αρμοδιότητες και πόρους σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Στηρίζει σύμφωνα με τις Συνταγματικές επιταγές την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Τ.Α., στην εφαρμογή των εθνικών δημόσιων πολιτικών και τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων.
2. Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση
Το Σύνταγμα όρισε δύο βαθμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση -κέντρο σχεδιασμού και συντονισμού της περιφερειακής ανάπτυξης- με αιρετό Περιφερειακό Συμβούλιο και έμμεσα Περιφερειάρχη αποτελεί, θεσμικά και πολιτικά, θεμελιώδη προϋπόθεση για ισόρροπη, περιφερειακή και ενδοπεριφερειακή, ανάπτυξη.
Οι Νομαρχίες θα λειτουργήσουν ως αποκεντρωμένοι Περιφερειακοί θεσμοί, με αιρετά όργανα, πόρους και αρμοδιότητες.
3. Πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση -δύο διακριτών περιοχών:
Α. Οι Μητροπολιτικοί Δήμοι Αθήνας - Θεσσαλονίκης, όπου τίθεται η ανάγκη να υπάρξει μια αιρετή διοικητική βαθμίδα δεύτερου βαθμού (Μητροπολιτική Περιφέρεια) – πιθανή μελλοντική θέσπισή της π.χ. Πάτρα, Λάρισα, Ηράκλειο μπορεί να έχει χαρακτήρα ενός ενισχυμένου Μητροπολιτικού Συνδέσμου -- από την οποία λαμβάνονται οι αποφάσεις για ολόκληρη τη μητροπολιτική περιοχή και σε μέρος αρμοδιοτήτων πρώτου βαθμού.
Απαιτείται μια ενιαία αντιμετώπιση ιδιαίτερα στους τομείς:
α) Οικονομικής Ανάπτυξης, β) Χωρικού Σχεδιασμού, γ) Κοινωνικής Πολιτικής, δ) Περιβάλλοντος, ε) Μεταφορών, στ) Πολιτικής Προστασίας και Ασφάλειας,
Β. Οι Δήμοι της Περιφέρειας είναι αναγκαίο να συγκροτηθούν με άξονα πόλεις μικρού και μεσαίου μεγέθους, προκειμένου να εξασφαλίζουν βιωσιμότητα, δυνατότητα παροχής ικανοποιητικών υπηρεσιών και αναπτυξιακής παρέμβασης, ανταγωνιστικότητά, αξιοποίηση του ενδογενούς δυναμικού, προστασία του αστικού, αγροτικού και φυσικού περιβάλλοντος και τελικά τη συγκράτηση του πληθυσμού από την ισόρροπη ανάπτυξη. Προϋπόθεση βέβαια η δημοτική δημοκρατία με εσωτερική αποκέντρωση, θεσμούς, πόρους και αρμοδιότητες που θα διασφαλίζουν τη συμμετοχή και των πιο μικρών κοινοτήτων. Οι νησιωτικοί δήμοι, των συμπλεγμάτων, αυτοτελείς ΟΤΑ με ισχυρές εξουσίες, ακόμη και κρατικού χαρακτήρα
4. Η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών πιέσεων, του κοινωνικού αποκλεισμού, της αύξησης της απασχόλησης, της επιτάχυνσης της ανάπτυξης προϋποθέτουν σημαντικές επενδύσεις σε εξοπλισμό και κοινωνικές δομές, που δεν μπορούν να διατεθούν από την αγορά αλλά απαιτούν σημαντικούς πόρους του δημοσίου.
Απαιτείται λοιπόν συνολική μεταρρύθμιση και εκδημοκρατισμός του φορολογικού συστήματος, χωρίς επιβολή νέων φόρων στους πολίτες, με αναδιανομή του φορολογικού προϊόντος και των επενδυτικών προγραμμάτων, ανακατανομή των πόρων Κεντρικής εξουσίας - Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με πόρους εξισορρόπησης και εθνικής αλληλεγγύης για τους αδύναμους Ο.Τ.Α., κατανομή με διαφάνεια και αντικειμενικά κριτήρια.Η Αυτοδιοίκηση πρέπει να αποκτήσει επάρκεια πόρων αλλά και δημοσιονομική αυτοτέλεια, με δυνατότητα άσκησης πολιτικής π.χ. πράσινη φορολογία σε κερδοσκοπικές χρήσεις και λειτουργίες, στο πλαίσιο ενός ενιαίου δημοσιονομικού συστήματος.
5. Βασική αρχή για τη λειτουργία των αποκεντρωμένων θεσμών Αυτοδιοίκησης με διαφάνεια και κοινωνικό έλεγχο είναι, παράλληλα με τη θεσμοθέτηση μορφών συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στα κέντρα λήψης των αποφάσεων (πχ συμμετοχικός προϋπολογισμός, τοπικά δημοψηφίσματα) και η ουσιαστική πολιτική λειτουργία και αναβάθμιση του ρόλου των Συμβουλίων (Τοπικών, Διαμερισματικών, Δημοτικών, Νομαρχιακών, Περιφερειακών), ως κυρίαρχων αντιπροσωπευτικών οργάνων, που βουλεύονται και διευθύνουν τις τοπικές υποθέσεις. Ανάδειξή τους με απλή αναλογική, για δημοκρατικότερη εκπροσώπηση των κοινωνικών δυνάμεων, υπέρβαση του δημαρχοκεντρικού μοντέλου και ενθάρρυνση συμμετοχής των πολιτών στα όργανα λήψης των αποφάσεων. Η απλή αναλογική θα διευκόλυνε, με την ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών, τις αναγκαίες διεργασίες κοινωνικής συναίνεσης, την ανάληψη πολιτικής ευθύνης από διαφορετικές δυνάμεις με τη συμμετοχή τους στα αιρετά όργανα.
