Αριστερά χωρίς αυταπάτες τον καιρό της παγκοσμιοποίησης

Ολοένα συχνότερα το τελευταίο διάστημα η Ελλάδα τροφοδοτεί τα πρωτοσέλιδα και την αρθρογραφία των μεγάλων εφημερίδων του πλανήτη -- μέχρι του σημείου να μας αποδίδεται τις προάλλες η πτώση στην Ουώλ Στρητ... Με το ένα σενάριο καταστροφής να διαδέχεται το άλλο, είχαμε την ευκαιρία να αντιληφθούμε «στο πετσί μας» πώς λειτουργούν οι παγκοσμιοποιημένες χρηματοπιστωτικές αγορές, ο καπιταλισμός τούτης της ιστορικής φάσης, όπου εντασσόμαστε, είτε μας αρέσει, είτε όχι. Μα γίνεται μια μικρή οικονομία, η οποία δεν αντιπροσωπεύει ούτε καν το 3% του πλούτου που παράγεται στην ευρωζώνη, να ρίχνει την ισοτιμία του ευρώ, να κλονίζει τη Νομισματική Ένωση, να επηρεάζει και πιο πέρα τα Χρηματιστήρια της Αμερικής και της Ασίας; Και θα πάψει τάχα να αποσταθεροποιεί την ευρωπαϊκή και τη διεθνή οικονομία, εφόσον μειώσει μισθούς και συντάξεις και αυξήσει φόρους, όπως της το υπαγορεύουν τώρα;

Όσο παράλογο και αν ακούγεται, και στα δύο ερωτήματα μπορεί να δοθεί καταφατική απάντηση στο σύστημα όπου ζούμε. Σχετίζεται με την υπερδιόγκωση των παγκόσμιων αγορών κεφαλαίου μετά το 1990, πολλαπλάσια από τον πραγματική οικονομία∙ με τα τεράστια κέρδη που αντλήθηκαν εκεί χωρίς καμία αντιστοιχία προς τα παραγόμενα αγαθά, μέσα από τη μεταπώληση ξανά και ξανά, ακριβότερα κάθε φορά, των ίδιων δανείων σε συσκευασία διαρκώς νέων «παραγώγων», όπως τα εφεύρισκαν τα ιδιοφυή «χρυσά αγόρια» των τραπεζών∙ με τις διογκούμενες έτσι «φούσκες» που έσπασαν κάποια στιγμή το Σεπτέμβριο του 2008 από τον πολύ αέρα, μηδενίζοντας εικονικές αξίες και οδηγώντας τραπεζικούς κολοσσούς στη χρεοκοπία, την πραγματική οικονομία σε πιστωτική ασφυξία, ύφεση και αυξανόμενη ανεργία∙ με την απόφαση των πολιτικών ηγεσιών του κόσμου τότε να διασώσουν το τραπεζικό σύστημα από την πλήρη κατάρρευση, να διαθέσουν για το σκοπό αυτό τεράστιους δημόσιους πόρους, προκειμένου να συγκρατήσουν την οικονομική ύφεση σε βάθος και σε διάρκεια∙ τέλος, τώρα που διαγράφεται κάποια αβέβαιη ανάκαμψη των οικονομιών ενώ τα κράτη έχουν ήδη επωμιστεί μεγάλα χρέη και εξακολουθούν να συντηρούν μεγάλα ελλείμματα, χρεώνονται άρα διαρκώς περισσότερο, με τις ίδιες κερδοσκοπικές πρακτικές να αναπτύσσονται και πάλι στις χρηματοπιστωτικές αγορές, πλήττοντας πλέον κατά πρώτο λόγο κρατικούς τίτλους – των ασθενέστερων όπως εμείς – μέσω αυτών νομίσματα όπως το ευρώ.

Οι ίδιοι τρεις διεθνείς οίκοι αξιολόγησης, Fitch, S&P και Moodyʼs, που το 2008 δεν έβλεπαν τις τραπεζικές χρεοκοπίες να έρχονται, καθορίζουν, βάζοντάς μας βαθμό ΑΑΒ ή ΒΑΑ, πόσο παραπάνω κοστίζει να δανειστούμε. Οι ίδιες μεγατράπεζες, JP Morgan, Goldman Sachs, Deutsche Bank, οι οποίες διασώθηκαν τότε με τα χρήματα των Αμερικανών ή των Γερμανών φορολογουμένων, φέρονται να κατέχουν μεγάλα πακέτα τίτλων του ελληνικού Δημοσίου και κινώντας τα στην αγορά να αυξομειώνουν τις αποδόσεις τους, τα διαβόητα spreads, ενώ hedge funds συνδεόμενα με τις τράπεζες κινούν αντίστοιχα τα CDS, παράγωγα που εφευρέθηκαν πριν από πέντε χρόνια για να ασφαλίζουν από τον κίνδυνο χρεοκοπίας. Ο οποίος κίνδυνος μέσα από τις κινήσεις αυτές αυξομειώνεται από στιγμή σε στιγμή, όπως τον προσλαμβάνουν υποτίθεται οι «αγορές» ως μεταφυσικά υποκείμενα, μεταβάλλοντας το κόστος δανεισμού για το Δημόσιο, για τις τράπεζες της χώρας, για ολόκληρη την ελληνική οικονομία. Και σαν ιός «μεταδίδεται» σε άλλες χώρες της Ευρωζώνης που αντιμετωπίζουν δυσκολίες, ώσπου εντέλει θέτει υπό αμφισβήτηση τη βιωσιμότητα της ίδιας της Νομισματικής Ένωσης.

Αυτό το παιχνίδι παρακολουθούμε λοιπόν τους τελευταίους μήνες. Αλλά αυτό είναι το σύστημα που ακόμα κυριαρχεί στην υφήλιο, παρά τη φοβερή κρίση που μεσολάβησε. Μια μεγάλη συζήτηση για τη μεταρρύθμισή του, για να τεθούν φραγμοί στην κερδοσκοπία και στην αυθαιρεσία των αγορών, έλεγχοι στη λειτουργία τους, έχει ανοίξει σε παγκόσμια κλίμακα, την «ελληνική κρίση του ευρώ» βλέπουν κάποιοι σχολιαστές σαν ευκαιρία να ενισχυθούν οι οικονομικές πολιτικές στην Ευρώπη. Αποφάσεις για ριζικές αλλαγές ωστόσο απέχουν ακόμα πολύ. Στο μεταξύ από αυτό το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα εξαρτιόμαστε για την αναχρηματοδότηση του υπέρογκου χρέους μας, για τη χρηματοδότηση της οικονομίας μας εν γένει. Αυταπάτη θα ήταν επομένως να υποθέταμε ότι μπορούμε να βγούμε από το σύστημα, ή να αψηφήσουμε τους καταναγκασμούς του, χωρίς να κατακρημνιστεί το βιοτικό επίπεδο της χώρας (το οποίο άλλωστε ανέβηκε θεαματικά μετά το 1995, επωφελούμενο από αυτό ακριβώς το σύστημα, έναν πρωτόγνωρα για μάς τότε χαμηλότοκο δανεισμό). Γιʼ αυτό και η συμμόρφωση στις ευρωπαϊκές επιταγές, το κυβερνητικό πρόγραμμα σταθερότητας, τα πρόσθετα μέτρα, εισοδηματική πολιτική, φορολογικό και ασφαλιστικό, φαντάζουν μονόδρομος, ενώ μάς επιτηρούν στενά πλέον μην τους κοροϊδέψουμε ξανά. Οπότε:

Tα περιθώρια άσκησης εθνικής πολιτικής

1. Τι περιθώρια υπάρχουν για να ασκηθεί εθνική πολιτική; Μεγάλα, οπωσδήποτε μεγαλύτερα από όσα αξιοποίησαν κυβερνήσεις, πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις τα προηγούμενα χρόνια, πριν να δεχτούμε τόση πίεση. Και τότε όπως και τώρα χρειαζόταν να ανακατανείμουμε τους διαθέσιμους πόρους και να κινητοποιήσουμε το παραγωγικό δυναμικό της χώρας θέτοντας ξεκάθαρες προτεραιότητες: βελτίωση της εκπαίδευσης, διεύρυνση της παραγωγικής βάσης και των κοινωνικών υπηρεσιών, προστασία του φυσικού πλούτου, άμβλυνση των ανισοτήτων. Ένα μέρος των πόρων πλέον θα αφαιρείται για να αποπληρωθεί το χρέος που συσσωρεύσαμε τις περασμένες δεκαετίες. Από την άλλη μεριά έχουμε όμως ακόμα τρία χρόνια να λαμβάνουμε από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία. Στην κοινωνία συγκρούονται προφανώς αντιτιθέμενα συμφέροντα, και ένα μεγάλο εμπόδιο τριάντα χρόνια τώρα ήταν ότι αντί τα βασικά συμφέροντα να αντιπαρατίθενται και να διαπραγματεύονται μεταξύ τους, κάθε κατηγορία συναλλασσόταν χωριστά με το κράτος, αναπαράγοντας πελατειακές σχέσεις, αντιπαραγωγικές δομές και ελλείμματα. Τώρα που το κομματικό κράτος δεν έχει πια να μοιράζει, ούτε πάνω, ούτε κάτω από το τραπέζι, θα μάθουμε τη συλλογική διαπραγμάτευση; Γιατί η ΑΔΕΔΥ, για παράδειγμα, να μην μπορεί να πάρει το συνολικό κονδύλι που είναι διαθέσιμο για μισθούς και να επεξεργασθεί μαζί με οργανώσεις της μια κατανομή του με κριτήρια έργου και δικαιοσύνης;

Τα όρια της οικονομικής φιλοσοφίας της Ε.Ε.

2. Η «στρατηγική της Λισαβώνας», που θα καθιστούσε το 2010 την Ευρώπη την πιο ανταγωνιστική περιοχή του κόσμου, ναυάγησε στην κρίση, αλλά και πριν προσέκρουε σε εθνικές αντιστάσεις. Ως συνέχειά της αναμένεται η νέα που εκπονείται για το 2020, συνισταμένη φιλελεύθερων και σοσιαλδημοκρατικών αντιλήψεων, διαφορετικών εθνικών παραδόσεων που συνυπάρχουν στην Ένωση. Μεγάλη αντίφαση παραμένει το ενιαίο νόμισμα χωρίς αντίστοιχο ομοσπονδιακό προϋπολογισμό, ενιαία φορολογία και δημοσιονομική πολιτική, η διατήρηση χωριστών πολιτικών σε κάθε χώρα που αγνοούν τις ανάγκες της Ένωσης συνολικά. Παράδειγμα, για να κλείσουν τα εξωτερικά τους ελλείμματα αυξάνοντας εξαγωγές και απασχόληση η Ελλάδα, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, θα έπρεπε η πλεονασματική Γερμανία να αυξήσει τη ζήτηση για τα προϊόντα τους, εξακολουθεί όμως να συμπιέζει μισθούς και εισοδήματα.

Μια αριστερή πολιτική στρατηγική για την οικονομία στην Ευρώπη

3. Μια αριστερή στρατηγική θα έπρεπε να εκκινήσει από την προσπάθεια κοινής οργάνωσης και διεκδίκησης των συμφερόντων των εργαζομένων σε όλη την Ευρώπη, από την ανάπτυξη της επικοινωνίας και αλληλεγγύης μεταξύ τους, από την καταπολέμηση των μεγάλων ανισοτήτων που συντηρούνται μέσα από τον κοινοτικό προϋπολογισμό, τις αγροτικές επιδοτήσεις κ.λπ. Το αντίθετο δηλαδή από το φάσμα του «πολωνού υδραυλικού» που προβαλλόταν ως απειλή στη Γαλλία, το αντίθετο από την ανοχή σε ενέργειες που βλάπτουν τους γείτονες, όπως το αγροτικό μπλόκο στα σύνορα με τη Βουλγαρία.

Η πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης, απάντηση στην κρίση;

4. Η κρίση ήρθε από το διεθνές τραπεζικό σύστημα, αμερικανικό και ευρωπαϊκό, και ολοκληρωμένη απάντηση μπορεί να δοθεί μόνο σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν φαίνεται ρεαλιστική μια θωράκιση της ευρωπαϊκής οικονομίας με κανόνες που δεν θα συμμερίζονταν άλλες περιοχές του πλανήτη. Ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ της πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης είναι όμως ο σημαντικός ρόλος που θα όφειλε να παίξει στην εγκαθίδρυση μιας παγκόσμιας διακυβέρνησης της οικονομίας.