Ο Καλός Στρατιώτης Σβέικ σε μία Επερώτηση
Σωτήρης Λεβέντης, Δημοσιευμένο: 2010-03-02
Τις τελευταίες μέρες, σε συζήτηση Επερώτησης στη Βουλή, ο Κοινοβουλευτικός Εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ Π. Ευθυμίου, ένας ιδιαίτερα μορφωμένος πολιτικός, χρησιμοποίησε ένα ευφυές ρητορικό σχήμα: αναφέρθηκε σε λογοτεχνικούς χαρακτήρες που αντιπροσωπεύουν τον απλό λαό μιας χώρας. Μνημόνευσε τον Πλάτωνα Καρατάγιεφ του Τολστόι, τον Σβέικ του Χάσεκ, τον Βούλγαρο Μπάι Γκάνι και τον Αλέξη Ζορμπά.
Είναι γεγονός πως όλοι όσοι ανέφερε είναι εκπρόσωποι της κοινής λογικής και καλοί χρήστες του χιούμορ. Συνεχίζοντας ο κ. Ευθυμίου το ρητορικό σχήμα του, τους συνέκρινε με τον πατέρα ενός φίλου του από το Μεσολόγγι, που έγραψε στο επιτύμβιό του: “Έζησα πολλά και δύσκολα χρόνια, έζησα σαν άνθρωπος μετά το 1981, με το ΠΑΣΟΚ και τον Ανδρέα Παπανδρέου”.
Δεν νομίζω πως ο Ζορμπάς ή ο Καρατάγιεφ θα επέλεγαν να γράψουν κάτι αντίστοιχο στον τάφο τους. Σίγουρα πάντως δεν θα το ήθελε ο Σβέικ, και πολύ περισσότερο ο δημιουργός του, ο Γιάροσλαβ Χάσεκ. Για έναν και βασικό λόγο: ο Σβέικ, αν και ο ίδιος δεν είναι αναρχικός, εν αντιθέσει με τον αναρχοκομμουνιστή δημιουργό του, υπάρχει για να ξεμπροστιάζει και να διαπομπεύει κάθε μορφής εξουσία και τη ρητορεία που χρησιμοποιεί.
Ο Σβέικ είναι τόσο πολύπλοκος όσο ο Άμλετ. Το ερωτηματικό γύρω από τον Άμλετ, αν είναι τρελός στα ψέματα ή πραγματικά, μετατρέπεται στον Σβέικ στο αν ο Σβέικ είναι πανηλίθιος ή παμπόνηρος. Σε πλήρη αντίθεση με τον Καρατάγιεφ, όχι μόνο δεν έχει διάθεση να πολεμήσει, αλλά προτίθεται να πυροβολεί στον αέρα, αρνούμενος να συμμετάσχει στο σφαγείο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι Τσέχος, και δεν έχει καμία διάθεση να χύσει το αίμα του για την Αυστρία (“ένα κράτος τόσο βλακώδες που δεν θα έπρεπε να υπάρχει στο χάρτη”, σύμφωνα με όσα λέει ο ίδιος σε κατ’ ιδίαν συζήτηση με έναν συνάδελφό του).
Οι ίδιοι οι Τσέχοι ποτέ δεν ένοιωσαν άνετα με την ταύτισή τους με τον Σβέικ. Και σίγουρα δεν θα μπορούσε να είναι εμβληματική φιγούρα για κανέναν λαό: η δουλειά του είναι να πουλάει σκυλιά, “κακάσχημα, μπάσταρδα τέρατα, που πλαστογραφούσε τη γενεαλογία τους” (προκειμένου να τα παρουσιάσει ως ράτσας). Συνήθως τον συναντά κανείς σε παμπ, όπου πίνει μυθικές ποσότητες αλκοόλ, να διηγείται απίστευτες, σχοινοτενείς ιστορίες που, με φαινομενικά αθώο τρόπο, υποσκάπτουν οποιονδήποτε έχει εξουσία, από Βασιλιάδες, Πρωθυπουργούς και Στρατηγούς, μέχρι δεκανείς, παπάδες και αστυνομικούς.
Μπορεί κάλλιστα να φανταστεί κανείς τον Σβέικ να σχολιάζει την προσωπική ζωή του Ανδρέα Παπανδρέου, ιδίως προς το τέλος του βίου του. Μπορεί ακόμα να τον φανταστεί να ειρωνεύεται την τάση πολλών μελών του ΠΑΣΟΚ να επικαλούνται ακόμα τον Ανδρέα Παπανδρέου. Σίγουρα θα είχε πολλά να πει για τη σημερινή οικονομική κρίση και για το πού πήγαν όλα τα λεφτά, με πολύ τολμηρό όσο και αστείο τρόπο. Η φρασεολογία του εξάλλου πιο πολύ μοιάζει με αυτήν των συνθημάτων που χρησιμοποιούν οι αναρχικοί σε πορείες.
Μάλλον λοιπόν θα ένοιωθε άσχημα αν άκουγε το όνομά του ανακατωμένο σε μία κοινοβουλευτική συζήτηση, ιδίως από τον εκπρόσωπο ενός κόμματος που κυβερνά, όποιο κι αν είναι αυτό.
Είναι γεγονός πως όλοι όσοι ανέφερε είναι εκπρόσωποι της κοινής λογικής και καλοί χρήστες του χιούμορ. Συνεχίζοντας ο κ. Ευθυμίου το ρητορικό σχήμα του, τους συνέκρινε με τον πατέρα ενός φίλου του από το Μεσολόγγι, που έγραψε στο επιτύμβιό του: “Έζησα πολλά και δύσκολα χρόνια, έζησα σαν άνθρωπος μετά το 1981, με το ΠΑΣΟΚ και τον Ανδρέα Παπανδρέου”.
Δεν νομίζω πως ο Ζορμπάς ή ο Καρατάγιεφ θα επέλεγαν να γράψουν κάτι αντίστοιχο στον τάφο τους. Σίγουρα πάντως δεν θα το ήθελε ο Σβέικ, και πολύ περισσότερο ο δημιουργός του, ο Γιάροσλαβ Χάσεκ. Για έναν και βασικό λόγο: ο Σβέικ, αν και ο ίδιος δεν είναι αναρχικός, εν αντιθέσει με τον αναρχοκομμουνιστή δημιουργό του, υπάρχει για να ξεμπροστιάζει και να διαπομπεύει κάθε μορφής εξουσία και τη ρητορεία που χρησιμοποιεί.
Ο Σβέικ είναι τόσο πολύπλοκος όσο ο Άμλετ. Το ερωτηματικό γύρω από τον Άμλετ, αν είναι τρελός στα ψέματα ή πραγματικά, μετατρέπεται στον Σβέικ στο αν ο Σβέικ είναι πανηλίθιος ή παμπόνηρος. Σε πλήρη αντίθεση με τον Καρατάγιεφ, όχι μόνο δεν έχει διάθεση να πολεμήσει, αλλά προτίθεται να πυροβολεί στον αέρα, αρνούμενος να συμμετάσχει στο σφαγείο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι Τσέχος, και δεν έχει καμία διάθεση να χύσει το αίμα του για την Αυστρία (“ένα κράτος τόσο βλακώδες που δεν θα έπρεπε να υπάρχει στο χάρτη”, σύμφωνα με όσα λέει ο ίδιος σε κατ’ ιδίαν συζήτηση με έναν συνάδελφό του).
Οι ίδιοι οι Τσέχοι ποτέ δεν ένοιωσαν άνετα με την ταύτισή τους με τον Σβέικ. Και σίγουρα δεν θα μπορούσε να είναι εμβληματική φιγούρα για κανέναν λαό: η δουλειά του είναι να πουλάει σκυλιά, “κακάσχημα, μπάσταρδα τέρατα, που πλαστογραφούσε τη γενεαλογία τους” (προκειμένου να τα παρουσιάσει ως ράτσας). Συνήθως τον συναντά κανείς σε παμπ, όπου πίνει μυθικές ποσότητες αλκοόλ, να διηγείται απίστευτες, σχοινοτενείς ιστορίες που, με φαινομενικά αθώο τρόπο, υποσκάπτουν οποιονδήποτε έχει εξουσία, από Βασιλιάδες, Πρωθυπουργούς και Στρατηγούς, μέχρι δεκανείς, παπάδες και αστυνομικούς.
Μπορεί κάλλιστα να φανταστεί κανείς τον Σβέικ να σχολιάζει την προσωπική ζωή του Ανδρέα Παπανδρέου, ιδίως προς το τέλος του βίου του. Μπορεί ακόμα να τον φανταστεί να ειρωνεύεται την τάση πολλών μελών του ΠΑΣΟΚ να επικαλούνται ακόμα τον Ανδρέα Παπανδρέου. Σίγουρα θα είχε πολλά να πει για τη σημερινή οικονομική κρίση και για το πού πήγαν όλα τα λεφτά, με πολύ τολμηρό όσο και αστείο τρόπο. Η φρασεολογία του εξάλλου πιο πολύ μοιάζει με αυτήν των συνθημάτων που χρησιμοποιούν οι αναρχικοί σε πορείες.
Μάλλον λοιπόν θα ένοιωθε άσχημα αν άκουγε το όνομά του ανακατωμένο σε μία κοινοβουλευτική συζήτηση, ιδίως από τον εκπρόσωπο ενός κόμματος που κυβερνά, όποιο κι αν είναι αυτό.
