Δέκα θέσεις για την αναβάθμιση της έρευνας
Δημήτρης Λουκάς, Αυγή, Δημοσιευμένο: 2005-02-13
Σύντομη αναδρομή
Έχουν παρέλθει έντεκα μήνες από την ανάληψη της εξουσίας από τη Νέα Δημοκρατία και μόλις την παρελθούσα εβδομάδα η κυβέρνηση έδωσε στη δημοσιότητα τα πρώτα ψήγματα πολιτικής στον τομέα της έρευνας και τεχνολογίας (Ε&Τ), δημοσιεύοντας ένα "πόνημα" στρατηγικής πολιτικής^1^ με τον τίτλο Στρατηγική της Λισσαβώνας. Πρόκειται για ένα συμπίλημα διαφόρων εκθέσεων όπου ως μόνη πρόταση για την υλοποίηση των στόχων παρουσιάζεται η απελευθέρωση των αγορών και η απόσυρση του κράτους από οικονομικές δραστηριότητες που ανήκουν στους ιδιώτες.
Ίδια εικόνα και κατά τη διάρκεια του συμποσίου Ε&Τ που διοργάνωσε στις 27-28 Ιανουαρίου η Ένωση Ελλήνων Ερευνητών. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Ανάπτυξης (Υπ.Αν.) προκειμένου να μας πείσει περί του αντιθέτου, δεν υφίσταται κυβερνητικό σχέδιο για την Ε&Τ. Η κυβέρνηση περιορίζεται σε μια προσέγγιση ηθικολογικού τύπου, η οποία διυλίζει τον κώνωπα, προκειμένου να ισχυροποιήσει μιαν αντίληψη που λέει ότι τίποτε δεν δούλευε σε αυτόν τον τόπο μέχρι τις 7 Μαρτίου 2004. Αλλά γιατί η κυβέρνηση να ανησυχεί όταν ο ίδιος ο γενικός γραμματέας του ΠΑΣΟΚ δεν αποτόλμησε την ελάχιστη κριτική κατά την ομιλία του στο συμπόσιο;
Αλλά ας κάνουμε έναν σύντομο απολογισμό των έντεκα μηνών :
Χωρίς ιδιαίτερη περίσκεψη η κυβέρνηση ενέταξε το ερευνητικό σύστημα της χώρας στην προσκρούστια κλίνη του γνωστού νόμου Παυλόπουλου.
1. Με βάση αυτή τη ρύθμιση καθαίρεσε τους διευθυντές των ερευνητικών κέντρων και νομιμοποίησε έναν τρόπο αντιμετώπισής τους που αφίσταται από τις ακαδημαϊκές θεωρήσεις, αφού η κάθε επερχόμενη κυβέρνηση νομιμοποιείται να πράξει το ίδιο. Επαναπροκήρυξε τις θέσεις με τα ίδια θεσμικά εργαλεία που καταγγέλλει ότι "μπάζουν από παντού", καθιστώντας τους νέους διευθυντές πάγια θεσμική συνιστώσα για την προσεχή πενταετία.
2. Συρρίκνωσε την επαγγελθείσα στο προεκλογικό πρόγραμμα της Ν.Δ. και τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης δημιουργία ενός μεγάλου Εθνικού Συμβουλίου Ε&Τ σε μια απλή ανασύνθεση του υφισταμένου συμβουλίου.
3. Ως πρώτο βήμα αναβάθμισης της ερευνητικής κοινότητας θεώρησε την μηδενική σχεδόν συμμετοχή της ερευνητικής κοινότητας στη νέα σύνθεση του Εθνικού Συμβουλίου Ε&Τ.
4. Είχε υποσχεθεί ότι θα καταθέσει προς συζήτηση το σχέδιο θέσεών της για την αναδιάρθρωση του θεσμικού πλαισίου μέχρι τέλος Οκτωβρίου 2004 και μετέθεσε αυτή τι στιγμή στον Ιούνιο 2005.
5. Αυτό όμως το οποίο αγγίζει τα όρια του αστείου είναι ότι, υποδηλώνοντας και μια μερική άγνοια του χώρου, η πολιτική ηγεσία του Υπ.Αν. δεν χάνει ευκαιρία να τονίζει ότι τα ερευνητικά κέντρα θα αξιολογηθούν και οι αξιολογήσεις θα προχωρήσουν θέλουν δεν θέλουν οι ενδιαφερόμενοι.
Ειδικά στο τελευταίο σημείο η κυβέρνηση διαπράττει ένα σφάλμα τακτικής. Διότι ευρισκομένη σε αμηχανία για τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η αξιολόγηση των πανεπιστημίων, απευθύνει την απειλή σε μια κοινότητα για την οποία η αξιολόγηση αποτελεί το οξυγόνο τα ίδιας της επαγγελματικής της ύπαρξης. Της διαφεύγει όμως το γεγονός ότι το ερευνητικό σύστημα της χώρας δεν προέκυψε από παρθενογένεση αλλά από μία επίπονη ιστορική διαδρομή σαράντα και πλέον ετών. Ισχυρίζομαι ότι δύσκολα μπορούμε να εντοπίσουμε στη δομή του ελληνικού κράτους συστήματα που να έχουν υποστεί κατά την παρελθούσα εικοσαετία αντίστοιχες διαδικασίες αξιολόγησης. Τα πάντα από το μηδέν με την ψήφιση του ν. 1514/85 και σε ό,τι αφορά τις δομές και σε ό,τι αφορά τους ερευνητές. Έχουμε παρόντες ανθρώπους οι οποίοι στην ηλικία των 50 ετών τότε, και ερχόμενοι από καθηγητικές θέσεις στις ΗΠΑ, αξιολογήθηκαν από μηδενική βάση. Νέες αξιολογήσεις το 1995 από διεθνείς επιτροπές. Και ακολουθούν οι αξιολογήσεις του 2000, τη διαφάνεια και την εγκυρότητα των οποίων είναι δύσκολο να αμφισβητήσει κανείς στα σοβαρά. Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι όλα έγινα με άψογο τρόπο, κανείς δεν υποστήριξε ότι δεν υπάρχουν προβλήματα, κανείς δεν έχει αντίρρηση στην βελτίωση των διαδικασιών αξιολόγησης. Αλλά από αυτό το σημείο μέχρι να οδηγηθούμε στην πλήρη αντιστροφή των πραγμάτων υπάρχει τεράστια απόσταση. Η κυβέρνηση χάνει έτσι μια ευκαιρία να αναδείξει την πλούσια παράδοση αξιολόγησης των ερευνητικών κέντρων προκειμένου να τη διευρύνει και σε άλλους τομείς της ελληνικής κοινωνίας.
Δέκα σκέψεις για την αναβάθμιση του ερευνητικού συστήματος
1. Δέκα μήνες μετά την ανάληψη της εξουσίας, η νέα κυβέρνηση δεν έχει ξεδιπλώσει ακόμα το σχέδιό της για το ερευνητικό σύστημα της χώρας. Η αποδοχή των θεσμικών ρυθμίσεων του 1985 (ν. 1514/85) ως αφετηρία για περαιτέρω βελτιώσεις του συστήματος αποτελεί κατά την άποψή μου θετική προσέγγιση και οφείλουμε όλοι να προβληματιστούμε βαθύτατα για τις μεταρρυθμίσεις που είναι αναγκαίες προκειμένου η χώρα μας να διεκδικήσει ένα αξιοπρεπές μερίδιο στην παραγωγή και αξιοποίηση νέων γνώσεων.
2. Τούτων δοθέντων, θα αποτελούσε θετική εξέλιξη η ταυτόχρονη ικανοποίηση των ακόλουθων δύο συνθηκών: από τη μια πλευρά η επιστημονική κοινότητα να στοχαστεί με τόλμη τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και από την άλλη η πολιτεία να εγγυηθεί με υπευθυνότητα την υλοποίησή της.
3. Ισχυρίζομαι ότι από την πλευρά των ερευνητών έχουμε δώσει δείγματα τολμηρών προβληματισμών, αλλά νέα ισχυρή ώθηση είναι δυνατόν να δοθεί μόνο στο πλαίσιο μιας ενιαίας θεώρησης και προοπτικής σύγκλισης του συστήματος ΑΕΙ - ΤΕΙ - Ερευνητικά Κέντρα. Καταλυτικά προς την κατεύθυνση αυτή θα λειτουργούσε μια κίνηση πολιτικού βολονταρισμού με τη δημιουργία ενός "μεγάλου υπουργείου" που θα αναλάμβανε την εποπτεία της ανώτατης εκπαίδευσης, της έρευνας και της τεχνολογίας, προκειμένου να μετασχηματίσει τις κατακτήσεις της ερευνητικής διαδικασίας σε κοινωνικές, πολιτιστικές και οικονομικές απολαβές.
4. Είναι αδύνατο να δοθεί νέα πνοή στην έρευνα αν δεν λάβει χώρα μια νέα ανάταση στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η μαζική είσοδος σπουδαστών στα ΑΕΙ-ΤΕΙ την τελευταία δεκαετία καθιστά αναγκαία την ανάδειξη της συνιστώσας "ερευνητικό" στο ακρωνύμιο ΔΕΠ (Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό) και την καθιέρωση ενός συστήματος αξιολόγησης στη ανώτατη εκπαίδευση. Αξιολόγηση η οποία στον χώρο των Ερευνητικών Κέντρων θεωρείται αυτονόητη αλλά στον χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι ζητούμενο που δεν μπορεί ωστόσο παρά να αποτελέσει αντικείμενο συναίνεσης και όχι επιβολής. Γιατί μόνο κερδίζοντας την εμπιστοσύνη τους και διασφαλίζοντας τη συναίνεσή τους μπορείς να κινητοποιήσεις ανθρώπους που έχουν περιηγηθεί ανά τον κόσμο, προκειμένου να είναι σε επαφή με τις πλέον προωθημένες εξελίξεις της επιστήμης, έχουν αποκτήσει μόνιμη εργασία στην ηλικία των 40 ετών και εργάζονται 60-70 ώρες την εβδομάδα.
5. Τα στοιχεία του ερευνητικού πνεύματος και της καινοτομίας διαχέονται σήμερα, ως απαιτούμενα προσόντα, σε πλήθος ειδικοτήτων. Τούτο σημαίνει ότι προκειμένου να δοθούν ίσες ευκαιρίες σε όλους τους πολίτες οφείλουμε να προχωρήσουμε σε μία συνεχή και συστηματική αναδιάρθρωση των δομών του ερευνητικού και εκπαιδευτικού συστήματος με στόχο τη βελτίωση των ποιοτικών ικανοτήτων και του επιπέδου ζωής των Ελλήνων.
6. Η προσπάθεια αυτή νοείται σήμερα ως τμήμα της ευρύτερης ευρωπαϊκής προσπάθειας να υλοποιήσει τους στόχους της Λισσαβώνας και να αυξήσει τις δαπάνες για έρευνα και τεχνολογία στο 3% μέχρι το 2010. Στο πλαίσιο της δημιουργίας του ενιαίου χώρου έρευνας, τεχνολογίας και εκπαίδευσης θα ήταν σημαντική η δημιουργία ενός ανώτατου ευρωπαϊκού συμβουλίου εκπαίδευσης, έρευνας και τεχνολογίας.
7. Η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στις δαπάνες έρευνας και τεχνολογίας είναι εξαιρετικά χαμηλή, παρά τις συστηματικές ενισχύσεις που έλαβε ο ιδιωτικός τομέας την παρελθούσα δεκαετία και μάλιστα με ελαστικές μεθόδους αξιολόγησης των ερευνητικών επενδύσεων. Σε μία φάση ταχύτατων επιστημονικών εξελίξεων σε νέους τομείς οφείλουμε να επεξεργαστούμε ένα αποτελεσματικό πλαίσιο ενίσχυσης των καινοτόμων μικρομεσαίων επιχειρήσεων
8. Ποτέ μια μεγάλη επιστημονική ανακάλυψη δεν επιτεύχθηκε κατά παραγγελία και αυτό δεν είναι τυχαίο. Οι ανακαλύψεις είναι πάντα αποτέλεσμα διανοητικής ανησυχίας και δημιουργικού πνεύματος σύγκρισης πειραματικών αποτελεσμάτων με θεωρητικά μοντέλα. Για τούτο, μόνο η προάσπιση του αυτόνομου πνεύματος και η ενίσχυση της βασικής έρευνας μπορεί να αποτελέσει εγγύηση για μακροπρόθεσμες αποδόσεις.
9. Η γνώση αποτελεί δημόσιο κοινωνικό αγαθό και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. Η ερευνητική διαδικασία αποτελεί τον μηχανισμό με τον οποίο μπορούμε να αποκτήσουμε μια πληρέστερη γνώση του κόσμου που μας περιβάλλει, της κοινωνίας και του ανθρώπου. Και οφείλουμε να βελτιώσουμε τις διόδους μέσω των οποίων καθιστούμε τις κατακτήσεις της κτήμα ολόκληρης της κοινωνίας.
10. Για να γίνουν όλα αυτά οφείλουμε να αναβαθμίσουμε τη θέση του ερευνητή και να του δώσουμε τη θέση που του αξίζει σε μια κοινωνία που σήμερα χαρακτηρίζεται ως κοινωνία της γνώσης. Ζούμε σε μια εποχή που τη χαρακτηρίζει ένας εκρηκτικός ρυθμός μετάθεσης του κέντρου βάρους της εργασίας από τους μυώνες στους νευρώνες. Τα στοιχεία του ερευνητικού πνεύματος και της καινοτομίας, γνωρίσματα μέχρι πρότινος του ακαδημαϊκού χώρου και της βιομηχανίας, διαχέονται, ως απαιτούμενα προσόντα, σε ένα πλήθος ειδικοτήτων. Και αυτό σημαίνει ότι η κοινωνία μας έχει ανάγκη από ένα μεγάλο μεταρρυθμιστικό σχέδιο που αφορά την ανάπτυξη ενός μορφωτικού διαλόγου που θα στοχεύει στην επανατοποθέτηση του ελληνικού κράτους, της ελληνικής κοινωνίας και κουλτούρας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι. Αυτό αφορά κυρίως τις μελλοντικές γενιές και είναι δική μας ευθύνη να συγκροτήσουμε μια στρατηγική αξιοποίησης του νέου ερευνητικού δυναμικού. Εκεί θα κριθούμε όλοι, γιατί σε δέκα χρόνια κανείς δεν θα θυμάται τις όποιες μικρές η μεγαλύτερες αψιμαχίες έχουμε κάτω από την κοινή μας έγνοια να πάμε τα πράγματα λιγάκι πιο μπροστά από εκεί που τα βρήκαμε.
1. http://www.ypan.gr/index_c_cms.htm, "Στρατηγική Λισαβώνας. Στόχοι και πορεία επίτευξής τους".
Ο Δημήτρης Λουκάς είναι ερευνητής στο Ε.ΚΕ.Φ.Ε. Δημόκριτος
Έχουν παρέλθει έντεκα μήνες από την ανάληψη της εξουσίας από τη Νέα Δημοκρατία και μόλις την παρελθούσα εβδομάδα η κυβέρνηση έδωσε στη δημοσιότητα τα πρώτα ψήγματα πολιτικής στον τομέα της έρευνας και τεχνολογίας (Ε&Τ), δημοσιεύοντας ένα "πόνημα" στρατηγικής πολιτικής^1^ με τον τίτλο Στρατηγική της Λισσαβώνας. Πρόκειται για ένα συμπίλημα διαφόρων εκθέσεων όπου ως μόνη πρόταση για την υλοποίηση των στόχων παρουσιάζεται η απελευθέρωση των αγορών και η απόσυρση του κράτους από οικονομικές δραστηριότητες που ανήκουν στους ιδιώτες.
Ίδια εικόνα και κατά τη διάρκεια του συμποσίου Ε&Τ που διοργάνωσε στις 27-28 Ιανουαρίου η Ένωση Ελλήνων Ερευνητών. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Ανάπτυξης (Υπ.Αν.) προκειμένου να μας πείσει περί του αντιθέτου, δεν υφίσταται κυβερνητικό σχέδιο για την Ε&Τ. Η κυβέρνηση περιορίζεται σε μια προσέγγιση ηθικολογικού τύπου, η οποία διυλίζει τον κώνωπα, προκειμένου να ισχυροποιήσει μιαν αντίληψη που λέει ότι τίποτε δεν δούλευε σε αυτόν τον τόπο μέχρι τις 7 Μαρτίου 2004. Αλλά γιατί η κυβέρνηση να ανησυχεί όταν ο ίδιος ο γενικός γραμματέας του ΠΑΣΟΚ δεν αποτόλμησε την ελάχιστη κριτική κατά την ομιλία του στο συμπόσιο;
Αλλά ας κάνουμε έναν σύντομο απολογισμό των έντεκα μηνών :
Χωρίς ιδιαίτερη περίσκεψη η κυβέρνηση ενέταξε το ερευνητικό σύστημα της χώρας στην προσκρούστια κλίνη του γνωστού νόμου Παυλόπουλου.
1. Με βάση αυτή τη ρύθμιση καθαίρεσε τους διευθυντές των ερευνητικών κέντρων και νομιμοποίησε έναν τρόπο αντιμετώπισής τους που αφίσταται από τις ακαδημαϊκές θεωρήσεις, αφού η κάθε επερχόμενη κυβέρνηση νομιμοποιείται να πράξει το ίδιο. Επαναπροκήρυξε τις θέσεις με τα ίδια θεσμικά εργαλεία που καταγγέλλει ότι "μπάζουν από παντού", καθιστώντας τους νέους διευθυντές πάγια θεσμική συνιστώσα για την προσεχή πενταετία.
2. Συρρίκνωσε την επαγγελθείσα στο προεκλογικό πρόγραμμα της Ν.Δ. και τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης δημιουργία ενός μεγάλου Εθνικού Συμβουλίου Ε&Τ σε μια απλή ανασύνθεση του υφισταμένου συμβουλίου.
3. Ως πρώτο βήμα αναβάθμισης της ερευνητικής κοινότητας θεώρησε την μηδενική σχεδόν συμμετοχή της ερευνητικής κοινότητας στη νέα σύνθεση του Εθνικού Συμβουλίου Ε&Τ.
4. Είχε υποσχεθεί ότι θα καταθέσει προς συζήτηση το σχέδιο θέσεών της για την αναδιάρθρωση του θεσμικού πλαισίου μέχρι τέλος Οκτωβρίου 2004 και μετέθεσε αυτή τι στιγμή στον Ιούνιο 2005.
5. Αυτό όμως το οποίο αγγίζει τα όρια του αστείου είναι ότι, υποδηλώνοντας και μια μερική άγνοια του χώρου, η πολιτική ηγεσία του Υπ.Αν. δεν χάνει ευκαιρία να τονίζει ότι τα ερευνητικά κέντρα θα αξιολογηθούν και οι αξιολογήσεις θα προχωρήσουν θέλουν δεν θέλουν οι ενδιαφερόμενοι.
Ειδικά στο τελευταίο σημείο η κυβέρνηση διαπράττει ένα σφάλμα τακτικής. Διότι ευρισκομένη σε αμηχανία για τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η αξιολόγηση των πανεπιστημίων, απευθύνει την απειλή σε μια κοινότητα για την οποία η αξιολόγηση αποτελεί το οξυγόνο τα ίδιας της επαγγελματικής της ύπαρξης. Της διαφεύγει όμως το γεγονός ότι το ερευνητικό σύστημα της χώρας δεν προέκυψε από παρθενογένεση αλλά από μία επίπονη ιστορική διαδρομή σαράντα και πλέον ετών. Ισχυρίζομαι ότι δύσκολα μπορούμε να εντοπίσουμε στη δομή του ελληνικού κράτους συστήματα που να έχουν υποστεί κατά την παρελθούσα εικοσαετία αντίστοιχες διαδικασίες αξιολόγησης. Τα πάντα από το μηδέν με την ψήφιση του ν. 1514/85 και σε ό,τι αφορά τις δομές και σε ό,τι αφορά τους ερευνητές. Έχουμε παρόντες ανθρώπους οι οποίοι στην ηλικία των 50 ετών τότε, και ερχόμενοι από καθηγητικές θέσεις στις ΗΠΑ, αξιολογήθηκαν από μηδενική βάση. Νέες αξιολογήσεις το 1995 από διεθνείς επιτροπές. Και ακολουθούν οι αξιολογήσεις του 2000, τη διαφάνεια και την εγκυρότητα των οποίων είναι δύσκολο να αμφισβητήσει κανείς στα σοβαρά. Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι όλα έγινα με άψογο τρόπο, κανείς δεν υποστήριξε ότι δεν υπάρχουν προβλήματα, κανείς δεν έχει αντίρρηση στην βελτίωση των διαδικασιών αξιολόγησης. Αλλά από αυτό το σημείο μέχρι να οδηγηθούμε στην πλήρη αντιστροφή των πραγμάτων υπάρχει τεράστια απόσταση. Η κυβέρνηση χάνει έτσι μια ευκαιρία να αναδείξει την πλούσια παράδοση αξιολόγησης των ερευνητικών κέντρων προκειμένου να τη διευρύνει και σε άλλους τομείς της ελληνικής κοινωνίας.
Δέκα σκέψεις για την αναβάθμιση του ερευνητικού συστήματος
1. Δέκα μήνες μετά την ανάληψη της εξουσίας, η νέα κυβέρνηση δεν έχει ξεδιπλώσει ακόμα το σχέδιό της για το ερευνητικό σύστημα της χώρας. Η αποδοχή των θεσμικών ρυθμίσεων του 1985 (ν. 1514/85) ως αφετηρία για περαιτέρω βελτιώσεις του συστήματος αποτελεί κατά την άποψή μου θετική προσέγγιση και οφείλουμε όλοι να προβληματιστούμε βαθύτατα για τις μεταρρυθμίσεις που είναι αναγκαίες προκειμένου η χώρα μας να διεκδικήσει ένα αξιοπρεπές μερίδιο στην παραγωγή και αξιοποίηση νέων γνώσεων.
2. Τούτων δοθέντων, θα αποτελούσε θετική εξέλιξη η ταυτόχρονη ικανοποίηση των ακόλουθων δύο συνθηκών: από τη μια πλευρά η επιστημονική κοινότητα να στοχαστεί με τόλμη τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και από την άλλη η πολιτεία να εγγυηθεί με υπευθυνότητα την υλοποίησή της.
3. Ισχυρίζομαι ότι από την πλευρά των ερευνητών έχουμε δώσει δείγματα τολμηρών προβληματισμών, αλλά νέα ισχυρή ώθηση είναι δυνατόν να δοθεί μόνο στο πλαίσιο μιας ενιαίας θεώρησης και προοπτικής σύγκλισης του συστήματος ΑΕΙ - ΤΕΙ - Ερευνητικά Κέντρα. Καταλυτικά προς την κατεύθυνση αυτή θα λειτουργούσε μια κίνηση πολιτικού βολονταρισμού με τη δημιουργία ενός "μεγάλου υπουργείου" που θα αναλάμβανε την εποπτεία της ανώτατης εκπαίδευσης, της έρευνας και της τεχνολογίας, προκειμένου να μετασχηματίσει τις κατακτήσεις της ερευνητικής διαδικασίας σε κοινωνικές, πολιτιστικές και οικονομικές απολαβές.
4. Είναι αδύνατο να δοθεί νέα πνοή στην έρευνα αν δεν λάβει χώρα μια νέα ανάταση στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η μαζική είσοδος σπουδαστών στα ΑΕΙ-ΤΕΙ την τελευταία δεκαετία καθιστά αναγκαία την ανάδειξη της συνιστώσας "ερευνητικό" στο ακρωνύμιο ΔΕΠ (Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό) και την καθιέρωση ενός συστήματος αξιολόγησης στη ανώτατη εκπαίδευση. Αξιολόγηση η οποία στον χώρο των Ερευνητικών Κέντρων θεωρείται αυτονόητη αλλά στον χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι ζητούμενο που δεν μπορεί ωστόσο παρά να αποτελέσει αντικείμενο συναίνεσης και όχι επιβολής. Γιατί μόνο κερδίζοντας την εμπιστοσύνη τους και διασφαλίζοντας τη συναίνεσή τους μπορείς να κινητοποιήσεις ανθρώπους που έχουν περιηγηθεί ανά τον κόσμο, προκειμένου να είναι σε επαφή με τις πλέον προωθημένες εξελίξεις της επιστήμης, έχουν αποκτήσει μόνιμη εργασία στην ηλικία των 40 ετών και εργάζονται 60-70 ώρες την εβδομάδα.
5. Τα στοιχεία του ερευνητικού πνεύματος και της καινοτομίας διαχέονται σήμερα, ως απαιτούμενα προσόντα, σε πλήθος ειδικοτήτων. Τούτο σημαίνει ότι προκειμένου να δοθούν ίσες ευκαιρίες σε όλους τους πολίτες οφείλουμε να προχωρήσουμε σε μία συνεχή και συστηματική αναδιάρθρωση των δομών του ερευνητικού και εκπαιδευτικού συστήματος με στόχο τη βελτίωση των ποιοτικών ικανοτήτων και του επιπέδου ζωής των Ελλήνων.
6. Η προσπάθεια αυτή νοείται σήμερα ως τμήμα της ευρύτερης ευρωπαϊκής προσπάθειας να υλοποιήσει τους στόχους της Λισσαβώνας και να αυξήσει τις δαπάνες για έρευνα και τεχνολογία στο 3% μέχρι το 2010. Στο πλαίσιο της δημιουργίας του ενιαίου χώρου έρευνας, τεχνολογίας και εκπαίδευσης θα ήταν σημαντική η δημιουργία ενός ανώτατου ευρωπαϊκού συμβουλίου εκπαίδευσης, έρευνας και τεχνολογίας.
7. Η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στις δαπάνες έρευνας και τεχνολογίας είναι εξαιρετικά χαμηλή, παρά τις συστηματικές ενισχύσεις που έλαβε ο ιδιωτικός τομέας την παρελθούσα δεκαετία και μάλιστα με ελαστικές μεθόδους αξιολόγησης των ερευνητικών επενδύσεων. Σε μία φάση ταχύτατων επιστημονικών εξελίξεων σε νέους τομείς οφείλουμε να επεξεργαστούμε ένα αποτελεσματικό πλαίσιο ενίσχυσης των καινοτόμων μικρομεσαίων επιχειρήσεων
8. Ποτέ μια μεγάλη επιστημονική ανακάλυψη δεν επιτεύχθηκε κατά παραγγελία και αυτό δεν είναι τυχαίο. Οι ανακαλύψεις είναι πάντα αποτέλεσμα διανοητικής ανησυχίας και δημιουργικού πνεύματος σύγκρισης πειραματικών αποτελεσμάτων με θεωρητικά μοντέλα. Για τούτο, μόνο η προάσπιση του αυτόνομου πνεύματος και η ενίσχυση της βασικής έρευνας μπορεί να αποτελέσει εγγύηση για μακροπρόθεσμες αποδόσεις.
9. Η γνώση αποτελεί δημόσιο κοινωνικό αγαθό και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. Η ερευνητική διαδικασία αποτελεί τον μηχανισμό με τον οποίο μπορούμε να αποκτήσουμε μια πληρέστερη γνώση του κόσμου που μας περιβάλλει, της κοινωνίας και του ανθρώπου. Και οφείλουμε να βελτιώσουμε τις διόδους μέσω των οποίων καθιστούμε τις κατακτήσεις της κτήμα ολόκληρης της κοινωνίας.
10. Για να γίνουν όλα αυτά οφείλουμε να αναβαθμίσουμε τη θέση του ερευνητή και να του δώσουμε τη θέση που του αξίζει σε μια κοινωνία που σήμερα χαρακτηρίζεται ως κοινωνία της γνώσης. Ζούμε σε μια εποχή που τη χαρακτηρίζει ένας εκρηκτικός ρυθμός μετάθεσης του κέντρου βάρους της εργασίας από τους μυώνες στους νευρώνες. Τα στοιχεία του ερευνητικού πνεύματος και της καινοτομίας, γνωρίσματα μέχρι πρότινος του ακαδημαϊκού χώρου και της βιομηχανίας, διαχέονται, ως απαιτούμενα προσόντα, σε ένα πλήθος ειδικοτήτων. Και αυτό σημαίνει ότι η κοινωνία μας έχει ανάγκη από ένα μεγάλο μεταρρυθμιστικό σχέδιο που αφορά την ανάπτυξη ενός μορφωτικού διαλόγου που θα στοχεύει στην επανατοποθέτηση του ελληνικού κράτους, της ελληνικής κοινωνίας και κουλτούρας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι. Αυτό αφορά κυρίως τις μελλοντικές γενιές και είναι δική μας ευθύνη να συγκροτήσουμε μια στρατηγική αξιοποίησης του νέου ερευνητικού δυναμικού. Εκεί θα κριθούμε όλοι, γιατί σε δέκα χρόνια κανείς δεν θα θυμάται τις όποιες μικρές η μεγαλύτερες αψιμαχίες έχουμε κάτω από την κοινή μας έγνοια να πάμε τα πράγματα λιγάκι πιο μπροστά από εκεί που τα βρήκαμε.
1. http://www.ypan.gr/index_c_cms.htm, "Στρατηγική Λισαβώνας. Στόχοι και πορεία επίτευξής τους".
Ο Δημήτρης Λουκάς είναι ερευνητής στο Ε.ΚΕ.Φ.Ε. Δημόκριτος
