Ευκαιρία η κρίση;

Μια παρότρυνση που επαναλαμβάνεται συχνά αυτό το δύσκολο τελευταίο δεκαοκτάμηνο είναι: «Να δούμε την κρίση ως ευκαιρία». Ευκαιρία ήταν πρώτα η παγκόσμια κρίση, η βαθύτερη που γνώρισαν οι παρούσες γενιές. Ήταν μια ευκαιρία, διακηρυσσόταν πέρυσι, για να τεθεί σε νέες βάσεις το χρηματοπιστωτικό σύστημα, να υπόκειται σε ενιαίους κανόνες και αυστηρή υπερεθνική εποπτεία, ώστε να υπηρετεί την πραγματική οικονομία, την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, αποκλείοντας καταστροφές σαν αυτές που πληρώνουν τα αυξανόμενα εκατομμύρια των ανέργων. Οι ηχηρές υποσχέσεις των ηγετών του G-20 όμως μάλλον ξεθύμαναν, οι τόνοι χαμήλωσαν και, καθώς ξεκίνησε δειλά κάποια ανάκαμψη που αναζωπυρώνει τις αντιθέσεις συμφερόντων, η συνεννόηση μεταξύ τους φθίνει.

Αφού έλαβε γενναία δημόσια βοήθεια, το τραπεζικό σύστημα συνέρχεται, γράφει και πάλι κέρδη, τα χρηματιστήρια ανεβαίνουν, χωρίς ουσιαστικές αλλαγές στις παλιές πρακτικές. Τώρα ευάλωτα είναι τα κράτη, που πληρώνοντας για τη διάσωση των τραπεζών και για τη στήριξη των οικονομιών τους στην ύφεση, διόγκωσαν ελλείμματα και χρέη, εξαρτώνται πια πολύ περισσότερο από τον δανεισμό, από τις αγορές δηλαδή που γέννησαν τη χρηματοπιστωτική κρίση. Οπότε την κρίση εκείνη κινδυνεύει να διαδεχθεί μια κρίση δημοσίων χρεών, πολλές κυβερνήσεις πιέζονται να ασκήσουν συσταλτικές δημοσιονομικές πολιτικές καταδικάζοντας τις κοινωνίες τους σε χαμηλή μεγέθυνση και μεγάλη ανεργία για χρόνια. Όσο δεν δημιουργούνται νέοι θεσμοί και εργαλεία, όσο οι όροι χρηματοδότησης αφήνονται στις αγορές, η μεγάλη ευκαιρία που παρουσιάστηκε πέρυσι σε παγκόσμιο επίπεδο απομακρύνεται.

Η πρώτη χώρα που δοκιμάζεται από κρίση δημοσίου χρέους συνέβη να είναι η δική μας, όταν με τη διεθνή επιδείνωση οδηγήθηκαν σε έκρηξη οι σοβαρές εγχώριες οικονομικές ανισορροπίες. Προέκυψε έτσι η «ελληνική κρίση του ευρώ», που θεωρήθηκε απειλή για την ευρωζώνη στο σύνολό της, από πολλούς όμως και ευκαιρία για να ενισχυθεί η οικονομική κυβέρνηση, η ενιαία νομισματική πολιτική να συμπληρωθεί με δημοσιονομική πολιτική ή, τουλάχιστον για την ώρα, με καλά συντονισμένες οικονομικές πολιτικές στις χώρες που μοιράζονται το κοινό νόμισμα. Το δράμα που ζει η Ελλάδα αυτές τις μέρες είναι οι κυβερνητικές διαφωνίες στην ευρωζώνη που αποτρέπουν τη διαμόρφωση ενιαίας πολιτικής βούλησης για να διασφαλισθεί η αναχρηματοδότηση του χρέους της χώρας σε λογικό κόστος. Με τα επιτόκια που αξιώνουν οι αγορές, δισεκατομμύρια που εξοικονομούνται από περικοπές μισθών και αυξήσεις φόρων, τα μέτρα σκληρής λιτότητας που επιβλήθηκαν, χάνονται σε υπερβολικούς τόκους. Είναι εντελώς παράλογο, όχι από τη δική μας σκοπιά μόνο αλλά και από ευρωπαϊκή, όπως έδειξε να πιστεύει ο επίτροπος Όλι Ρεν.

Υπάρχει ακόμα η ελπίδα οι διαφωνίες να ξεπεραστούν την επόμενη εβδομάδα στη Σύνοδο Κορυφής. Αν όμως αυτό δεν συμβεί, το δράμα δεν περιορίζεται στις δικές μας εθνικές διαστάσεις, αφορά ολόκληρη την ευρωζώνη. Διότι η ελληνική κρίση κινδυνεύει να μεταδοθεί στις άλλες ασθενέστερες οικονομίες, ωθώντας σε γενικευμένη άνοδο τις αποδόσεις των κρατικών ομολόγων και επαναβυθίζοντάς τες στην ύφεση. Και από εκεί θα περάσει στις ισχυρότερες. Η σταθερότητα του ευρώ, προς δόξαν της οποίας η γερμανική κυβέρνηση και οι σύμμαχοί της αρνούνται την πρακτική στήριξη της Ελλάδας, θα κλονιστεί μονιμότερα. Δεν είναι φανερό ότι αν δινόταν αμέσως αυτή η πρακτική στήριξη, με όποιους όρους κρίνονταν σκόπιμοι για να διασφαλιστεί η συνέχεια στη δημοσιονομική εξυγίανση, η εμπιστοσύνη στο ευρώ θα ενισχυόταν, οι κερδοσκόποι θα έκαιγαν τα δάχτυλά τους και τα μεγάλα spreads θα αποθαρρύνονταν; Αν η ελληνική κυβέρνηση αναγκαστεί τελικά να καταφύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το ρήγμα θα βαθύνει. Αυτό ίσως να μην ανησυχεί πολιτικούς σαν τον Γερμανό υπουργό Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, που με την πρότασή του για ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο αναζητεί τρόπους να μπορούν τελικά να αποπέμπονται χώρες από την ευρωζώνη. Όμως το ευρώ δεν είναι μόνο μια οικονομική συμφωνία, είναι η πολιτική καρδιά της Ένωσης, λέει ο Όλι Ρεν. Το ερώτημα που θέτει ο καθηγητής Πολ ντε Γκράουβε είναι αν θα προχωρήσει μια μεταρρύθμιση που να αποτυπώνει ότι οι χώρες-μέλη της ευρωζώνης παίρνουν στα σοβαρά την επιθυμία τους να τη διαφυλάξουν. Χωρίς αυτήν η ευρωζώνη δεν έχει μέλλον, καταλήγει.

Τέλος, σαν ευκαιρία βλέπουν ορισμένοι και την ελληνική κρίση: Ευκαιρία για να αλλάξουμε ριζικά την οικονομία και το κράτος, καταλαβαίνοντας ότι όπως ήταν έως τώρα δεν πάει άλλο. Αλλά εδώ, που τα πράγματα είναι χειροπιαστά, καταλαβαίνουμε καλύτερα την ανάγκη πολιτικής βούλησης. Ένα βήμα, όχι πολύ μεγάλο, ούτε ολοκληρωμένο, είναι το φορολογικό νομοσχέδιο που προωθείται αυτές τις μέρες. Είναι υπόθεση των ΔΟΥ κ.λπ., αλλά και των πολιτών της χώρας. Θέλουμε να αποδώσει;