Πολίτες, αυτοδιοίκηση, κόμματα

Η διαπίστωση ότι στην Ελλάδα η «κοινωνία των πολιτών*» είναι ισχνή και αδύναμη στηρίζεται σε ιστορικοπολιτικά δεδομένα που ανάγονται στην εποχή της διαμόρφωσης του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Με αφετηρία τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις για στοιχειώδη λειτουργία μιας κρατικής δομής στη νεαρή και χαώδη ανεξάρτητη Ελλάδα (Ι. Καποδίστριας, Χ. Τρικούπης, Όθωνας), η πορεία μορφοποίησης του κράτους επικαθορίστηκε από έντονα αυταρχικά/πατερναλιστικά χαρακτηριστικά. Στη συνέχεια, η δημιουργία και η εμπλοκή των νεότευκτων κομματικών σχηματισμών στο χυλώδες κρατικό μόρφωμα, παρήγαγε ένα συγκεντρωτικό, αυταρχικό μοντέλο που περιέσφιξε την κοινωνία καταπνίγοντας κάθε τάση για αποκέντρωση και αυτονομία.

Το ίδιο διάστημα, στα ανεπτυγμένα καπιταλιστικά ευρωπαϊκά κράτη, η κοινωνία των πολιτών ισχυροποιήθηκε και απέκτησε τη δυνατότητα να θέτει σοβαρά όρια στις επεμβάσεις του κράτους. Αυτό ισχύει μέχρι σήμερα. Γι’ αυτό, οι απόψεις που υποστηρίζουν ότι, επειδή, π.χ. στη Γερμανία, τα κόμματα κατεβαίνουν στις αυτοδιοικητικές εκλογές με απευθείας αντιπροσώπους τους, άρα και στην Ελλάδα δεν υπάρχει πρόβλημα να κάνουν το ίδιο, παραβλέπουν τις τελείως διαφορετικές ιστορικότητες, δομές και κουλτούρες και συγκρίνουν άκριτα ανόμοιες περιπτώσεις κοινωνιών.

Πιο πρόσφατα, στη μεταπολίτευση, οι κομματικοί σχηματισμοί ενισχυμένοι ως προς την οργάνωση και τη μαζικότητα κυριάρχησαν πλήρως επί της κοινωνίας με τη συμβολή «χαρισματικών» (αυταρχικών ή/και λαϊκιστών) ηγετών (Κ. Καραμανλής, ο πρεσβύτερος, Α. Παπανδρέου). Κι ενώ ο κεντρικός ρόλος τους στην κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι κομβικός και αναντικατάστατος (διακυβέρνηση, νομοθετικό έργο, σχεδιασμός πολιτικών), τα κόμματα -κυρίως αυτά της εξουσίας-, δεν περιορίστηκαν σ’ αυτόν αλλά διαπλέχτηκαν βαθμιαία με το κράτος «εις σάρκαν μίαν», αυτονομήθηκαν σταδιακά από την κοινωνία και, στη συνέχεια, έγιναν αυτοαναφορικά και αντίπαλά της. Η διείσδυσή τους σε όλους τους κοινωνικούς αρμούς υπήρξε συνθλιπτική: Εκτός από το Κράτος και τη διοίκηση, ο συνδικαλισμός, η αυτοδιοίκηση, οι σύλλογοι (τοπικοί, πολιτιστικοί, αθλητικοί, ακόμα και γονέων και κηδεμόνων!) αλώθηκαν και έγιναν “ιμάντες μεταβίβασης” κάθετων εντολών αντί να αποτελούν οριζόντια κοινωνικά δίκτυα προάσπισης των συμφερόντων της κοινωνίας των πολιτών. Ειδικότερα στην αυτοδιοίκηση, τα κόμματα συμπεπλεγμένα με το κράτος/διοίκηση ελέγχουν ασφυκτικά πόρους και αρμοδιότητες αλλά και και τους αυτοδιοικητικούς άρχοντες δια του “χρίσματος” των εκλεκτών και υποταγμένων τους.

Ωστόσο, η οικονομική ανάπτυξη και η κοινωνική διαφοροποίηση, συνδυασμένες με μιαν αυξανόμενη απογοήτευση των πολιτών από το κρατικοδιοικητικό και το πολιτικό σύστημα αντιπροσώπευσης, οδήγησαν, από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, στην ανάδυση ανεξάρτητων συλλογικοτήτων, που στις τοπικές κοινωνίες –αρχικά κυρίως των πόλεων- εκφράστηκαν μέσω κινήσεων και πρωτοβουλιών πολιτών σε επιμέρους θέματα (περιβάλλον, δικαιώματα, υπεράσπιση δημόσιων αγαθών κ.ά.) αλλά και μέσω αυτοδιοικητικών σχημάτων.

Σήμερα, οι ανεξάρτητες αυτοδιοικητικές φωνές και οι τοπικές πρωτοβουλίες βρίσκονται σε άνθηση. Η κατάργηση του αναχρονιστικού «χρίσματος» παντού, η απλή αναλογική και η (εθελούσια ή κατόπιν πίεσης) «παραίτηση» των κομμάτων από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της ΤΑ θα επιφέρει πολλαπλά οφέλη στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, ιδιαίτερα σε συνθήκες βαθιάς κρίσης της οικονομίας και της αντιπροσώπευσης:

- Θα ενισχύσει τη δημοκρατία, τη συμμετοχή, την υπευθυνότητα, την κοινωνική συνοχή και την τοπική ανάπτυξη επιτρέποντας την ελεύθερη επιλογή στην ανάδειξη των καλυτέρων.

- Θα αποκαταστήσει την επικίνδυνη για τη δημοκρατία αναξιοπιστία και απονομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος.

- Θα βελτιώσει τους χαμηλούς δείκτες διαφάνειας και χρηστής διαχείρισης του χρήματος των πολιτών.

Ο «Καλλικράτης» θα κριθεί με γνώμονα το αίτημα για ισχυρούς δήμους και περιφέρειες αλλά και με το κριτήριο της συμβολής του στον εκδημοκρατισμό της αυτοδιοίκησης και στην κατοχύρωση της συμμετοχής του πολίτη στις τοπικές αποφάσεις.

Αυτά τα αιτήματα, οφείλουν να αποτελέσουν πεδίο διεκδίκησης και σημαία της ανοιχτόμυαλης αριστεράς με τον σχεδιασμό μιας πολιτικής ευρύτατων τοπικών συνεργασιών και τη δημιουργία πλειοψηφικών ρευμάτων νίκης. Εκτός κι αν επιλέξει τον ανέξοδο καταγγελτικό λόγο, τον πολιτικό αναχωρητισμό και τον αυτοπεριορισμό της σε αδιόρατα αντισυστημικά στίγματα στον γαλαζοπράσινο χάρτη της χώρας τη βραδιά των εκλογικών αποτελεσμάτων.

Ν. Φωτίου, πανελλαδικό δίκτυο Ανεξάρτητων Αυτοδιοικητικών Κινήσεων

------

* Ως “κοινωνία των πολιτών” νοούνται εδώ “τα ενδιάμεσα (μεταξύ κράτους και λαού) κοινωνικά σώματα, τα οποία αποτελούνται από διάφορες ομάδες συμφερόντων, που εκπροσωπούν και τις ανώτερες και τις κατώτερες τάξεις καθώς και μη ταξικά συμφέροντα. Τέτοιες ομάδες έχουν τη δυνατότητα να θέτουν σοβαρά όρια στις επεμβάσεις και χειραγωγήσεις του κράτους συμβάλλοντας έτσι στην εδραίωση της αρχής της υπεροχής της κοινωνίας πολιτών απέναντι σ’ αυτούς που κατέχουν τα μέσα καταστολής και διοίκησης. Αναφορικά με τις ομάδες συμφερόντων που εκπροσωπούν την εργατική τάξη, μια τέτοια κατάσταση συνεπάγεται την ένταξή τους στη διευρυνόμενη πολιτική αρένα μ’ ένα λιγότερο κάθετο και περισσότερο αυτόνομο τρόπο”.

Ν. Μουζέλης, Κοινοβουλευτισμός και εκβιομηχάνιση στην ημι-περιφέρεια, Θεμέλιο, Αθήνα, 2005, σ. 138.