Κατεπείγουσα δημοκρατία

Εάν οι 100 πρώτες μέρες της νέας διακυβέρνησης σημαδεύτηκαν από τη νομοθετική αδράνεια, την έκτοτε δικαιοπαραγωγική λειτουργία χαρακτήρισε η καταχρηστική προσφυγή στην έκτακτη και εξαιρετική κοινοβουλευτική διαδικασία. Η εκτελεστική εξουσία, στη θέση της θρυλούμενης δημόσιας διαβούλευσης και της ισχυροποίησης της δημοκρατικής νομιμοποίησης, συστηματικά επέλεξε την παράκαμψη της τακτικής διαδικασίας συζήτησης και ψήφισης των νομοθετημάτων στο κοινοβούλιο, δια της οδού των κατεπειγόντων νομοσχεδίων.

Η κατεπείγουσα νομοθετική διαδικασία, καθιερωμένη αρχικά στον Κανονισμό της Βουλής του 1865, προβλέπει συντετμημένους χρόνους επεξεργασίας, συζήτησης και ψήφισης εκείνων των νομοσχεδίων τα οποία χαρακτηρίζονται από την κυβέρνηση ως κατεπείγοντα. Τα κατεπείγοντα νομοσχέδια ψηφίζονται υποχρεωτικά σε μια συνεδρίαση που διαρκεί κατ’ ανώτατο όριο δέκα ώρες, στην οποία περιορισμένος αριθμός μελών του κοινοβουλίου έχει δικαίωμα να λάβει τον λόγο για περιορισμένο χρόνο. Είναι εύλογο ότι η επαναλαμβανόμενη προσφυγή στη διαδικασία του κατεπείγοντος και η καταστρατήγηση τόσο της σχετικής συνταγματικής διάταξης, που την προβλέπει ως εξαιρετική διαδικασία, όσο και της συνταγματικής αρχής, που επιτάσσει τη διαδικαστική ισότητα πλειοψηφίας και μειοψηφίας κατά τη νομοπαραγωγική διαδικασία, υποβαθμίζει το -ούτως ή άλλως αποδυναμωμένο από το Σύνταγμα του 1975 και τον εκλογικευμένο κοινοβουλευτισμό (parlementarisme rationalisé)- νομοθετικό σώμα, επ’ ωφελεία μιας ενισχυμένης και πλέον αυτόνομης εκτελεστικής εξουσίας.

Το ιστορικό των κοινοβουλευτικών πεπραγμένων της τρέχουσας βουλευτικής περιόδου είναι άκρως κατατοπιστικό. Με τη διαδικασία του κατεπείγοντος εισάγεται προς συζήτηση το νομοσχέδιο για την αύξηση του ειδικού φόρου κατανάλωσης στα καύσιμα και ακολουθούν τα επείγοντα οικονομικά μέτρα για την αντιμετώπιση της δημοσιονομικής κρίσης. Μια εβδομάδα μετά, η υπουργός Οικονομίας επιχειρεί να εφαρμόσει τις διατάξεις περί κατεπείγοντος σε νομοθετική πρόταση για την τιμολόγηση των φαρμάκων, υποχρεώνεται όμως σε αναδίπλωση κατόπιν αντιδράσεων βουλευτών προερχόμενων και από τον χώρο της συμπολίτευσης. Το ίδιο διάστημα, ο υπουργός Εσωτερικών επιχειρεί να εισαγάγει στην αρμόδια επιτροπή το νομοσχέδιο περί τρόπου επιλογής προϊσταμένων του Δημοσίου με την ίδια εξαιρετική διαδικασία, επικαλούμενος λόγους «δημοσίου συμφέροντος, σε μια εξαιρετικά δύσκολη και κρίσιμη συγκυρία για την πατρίδα στο σύνολό της». Οι αντιδράσεις τον υποχρεώνουν να εγκαταλείψει την ταχεία διαδικασία, χωρίς ωστόσο να τηρήσει, κατόπιν ερμηνευτικής ακροβασίας, τις κείμενες διατάξεις και προθεσμίες. Τέλος, στο νομοσχέδιο υπό τον τίτλο «εγγυήσεις για την εργασιακή ασφάλεια», η κυβέρνηση προωθεί προς έγκριση πέντε τροπολογίες για ζητήματα που όφειλαν να αποτελούν αντικείμενο ξεχωριστής ρύθμισης.

Κι ενώ το εθνικό κοινοβούλιο νομοθετούσε εσπευσμένα και εξαιρετικά, ο πρόεδρος της Βουλής ανακοίνωνε την πρόθεση τροποποίησης του Κανονισμού «στην κατεύθυνση της ουσιαστικής αναβάθμισης της νομοθετικής παραγωγής και της επανάκτησης της εμπιστοσύνης των πολιτών στους κοινοβουλευτικούς θεσμούς»: Αρχή του μη αιφνιδιασμού, κατάργηση των τροπολογιών της νύχτας, αποφυγή κατάχρησης διατάξεων που επιτρέπουν έκτακτα μέσα νομοθετικής παραγωγής, δημόσια διαβούλευση και διπλή ανάγνωση νομοσχεδίων. Ρυθμίσεις οπωσδήποτε θετικές για τη θεσμική θωράκιση της κοινοβουλευτικής λειτουργίας, που όμως θα μπορούσε να έχει ήδη εφαρμόσει η κυβερνώσα πλειοψηφία, συνεπής στη συνταγματικής περιωπής ρήτρα της ελεύθερης και δημοκρατικής λειτουργίας της Βουλής. Πολύ περισσότερο αφού την πρόθεση αυτή είχε ανακοινώσει ο ίδιος ο πρωθυπουργός, εν είδει modus operandi για τους υπουργούς, ήδη κατά την πρώτη μετεκλογική του ομιλία ενώπιον της κοινοβουλευτικής του ομάδας. Η κρατική εξουσία, εξάλλου, οριοθετείται στο πλαίσιο ενός κράτους δικαίου από κανόνες που υποχρεούται να σέβεται και να τηρεί.

Σήμερα τα νέα οικονομικά μέτρα αποφασίζονται στη Βουλή με τη διαδικασία του κατεπείγοντος, χωρίς την απαιτούμενη διαβούλευση και συζήτηση. Η επίκληση του δημοσίου συμφέροντος αποτέλεσε το κυριότερο άλλοθι της κυβέρνησης προκειμένου να αποφύγει τον δημοκρατικό έλεγχο ενώπιον του κοινοβουλευτικού σώματος και τίποτα δεν εξασφαλίζει ότι δεν θα εξακολουθήσει να το πράττει. Η ποιότητα του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, η άσκηση των αρμοδιοτήτων του αντιπροσωπευτικού σώματος, ο σχηματισμός των πολιτικών αποφάσεων στη Βουλή μέσα από την ανεμπόδιστη διεξαγωγή πολιτικού διαλόγου και την αντιπαράθεση των πολιτικών κομμάτων, η διασφάλιση των δικαιωμάτων της μειοψηφίας στην κοινοβουλευτική διαδικασία και η κατοχύρωση της συνταγματικοπολιτικής θέση της αντιπολίτευσης, με μια φράση η οργάνωση και εμβάθυνση της λειτουργίας της δημοκρατίας είναι ζητήματα που δεν μπορούμε να υποτιμούμε, ειδικά στη σημερινή συγκυρία. Η νεότερη ευρωπαϊκή συνταγματική ιστορία, χωρίς υπεραπλουστευτικές αναγωγές και ευθύγραμμες συγκρίσεις, έχει να μας δώσει ουκ ολίγα παραδείγματα από εξαιρετικές καταστάσεις και άλλα τόσα από «κατεπείγουσες» κοινοβουλευτικές αμαρτίες.

* Η Χρυσούλα Αντωνίου είναι νομικός.