Μπορούν οι ΜΚΟ να γίνουν παραδειγματα για τα κόμματα;
Νικήτας Λιοναράκης, Κόσμος του Επενδυτή, Δημοσιευμένο: 2005-02-26
Πριν απαντηθεί το ερώτημα θα πρέπει να απαντηθεί μία προκαταβολική ένσταση. Έχουν σχέση τα κόμματα με τις ΜΚΟ;
Πολλοί πιστεύουν πως όχι. Η άποψη αυτή βολεύει. Εάν υπάρχει μόνο ένα εργαλείο άσκησης πολιτικής – η έννοια «κόμμα»- τότε υπάρχει και ένα βολικό μονοπώλιο. Ό,τι και αν συμβεί, τα «πρόβατα πάλι θα γυρίσουν στο μαντρί». Διότι, «ένα είναι το μαντρί»! Η έννοια «κόμμα»!
Η πραγματικότητα διαφέρει. Πολλά από τα πλέον ριζοσπαστικά μυαλά δεν βρίσκονται πλέον σε κόμματα. Βρίσκονται σε ΜΚΟ. Και ενώ οι πολίτες εγκαταλείπουν μαζικά τα κόμματα, ο αριθμός των ΜΚΟ και των μελών τους πολλαπλασιάζονται. Παράγουν πολιτικές και νέες ιδέες. Τα μη κρατικά υποκείμενα, όπως είναι σωστότερα να ονομάζουμε τις ΜΚΟ, είναι πολιτικοί οργανισμοί, λειτουργούν παράλληλα και διεκδικούν τον ίδιο «δημόσιο χώρο» που, επί διακόσια χρόνια, μονοπωλούσαν τα κόμματα.
Το 2005 είναι σημαντικό για το μέλλον των κομμάτων. Ο Συνασπισμός και το ΚΚΕ έκαναν τα συνέδριά τους, το ΠΑΣΟΚ ακολουθεί με μεγάλες φιλοδοξίες για καινούργιες μορφές «συμμετοχικής δημοκρατίας» και η ΝΔ αναδιαρθρώνεται για να μπορέσει να κυβερνήσει. Έχουν άραγε κάτι να διδαχθούν από τις ΜΚΟ; Μπορούν να ανανεωθούν μέσω πρακτικών που υλοποιούν ήδη οι ΜΚΟ; Η απάντηση είναι ναι! Για να τεκμηριώσω τον ισχυρισμό θα επικαλεστώ μόνο μία. Την Greenpeace.
Α. Θα φαινόταν αστείο να κατηγορήσει κανείς την Greenpeace, ως μη διεθνή οργάνωση! Είναι, μάλλον, το υπόδειγμα της διεθνοποίησης. Και όμως. Το Global Programme, που υιοθέτησε πέρσι, κάνει αυτοκριτική και αποδέχεται, ότι ακόμα και ένα τέτοιο υπόδειγμα διεθνοποιημένης ΜΚΟ, απέχει πολύ από τις ανάγκες του παγκοσμιοποιημένου πλανήτη μας! Υιοθέτησε, λοιπόν, την πλέον ριζοσπαστική θεώρηση του κόσμου. Αυτή που καταθέτουν όλοι οι μη δυτικοί «που έμειναν και μένουν αποκλεισμένοι από την ιστορία». Όπως διατυπώνεται στην επιστήμη (Εντ. Σαϊτ) και στα πεδία που πράγματι διεξάγεται «μάχη ιδεών» (χώρος ΜΚΟ, Παράλληλα Φόρα στις Παγκόσμιες Διασκέψεις του ΟΗΕ, Πόρτο Αλέγκρε). Αποδέχθηκε ότι η ευρωκεντρική οπτική και ο αναπτυγμένος κόσμος είναι ένα μόνο τμήμα του πολύπλοκου κόσμου μας και δεσμεύτηκε να παγκοσμιοποιηθεί περαιτέρω εγκαταλείποντας την δυτική οπτική της. Η θεώρηση αυτή δεν βρίσκεται καν στις ορατές προτεραιότητες των κομμάτων (βλ. υπόθεση δασμών και επιδοτήσεων στο βαμβάκι που οδηγούν στην πενία τους φτωχούς της γης).
Β. Τα κόμματα μπορούν να διδαχτούν πολλά από την «μη κρίση» της συμμετοχής σε ΜΚΟ. Την ώρα, δηλαδή, που τα κόμματα χάνουν μέλη και ελάχιστοι εμπνέονται από τη δράση τους, η Greenpeace πείθει, εμπνέει και αυξάνει συνεχώς τα μέλη της! Ο αριθμός των τακτικών μελών-υποστηρικτών της στην Ελλάδα, φθάνει τις 17.000! Οι έκτακτοι υποστηρικτές της, είναι ακόμα περισσότεροι! Και μπορεί να κινητοποιήσει χιλιάδες άλλους, στις καμπάνιες της (βλ. μεταλλαγμένα)! Από τα μέλη ελάχιστα εγκαταλείπουν την οργάνωση και ελάχιστοι αισθάνονται, ότι η συμμετοχή τους δεν έχει νόημα. Η αιτία θα πρέπει να αναζητηθεί σε αυτόν ακριβώς τον όρο. Στο «νόημα». Οι πολίτες θεωρούν πως η συμμετοχή τους στα κόμματα «δεν έχει νόημα», ενώ η αντίστοιχη στην Greenpeace (και σε άλλες ΜΚΟ) «έχει νόημα».
- Έχει σαφή, συνεπή ιδεολογία και στόχους που αφορούν όλο τον κόσμο. - Αποτελεσματικότητα στη δράση και απλή διαδικασία σύμπλευσης στον αγώνα που κάνει.
Γ. Τα κόμματα μπορούν να διδαχτούν κυρίως από το οργανωτικό μοντέλο της. Η Greenpeace δεν ψάχνει για μέλη που θα τα παρουσιάζει «ως ένδειξη ισχύος» ή για να «φέρουν ψήφους». Δεν είναι -και δεν θέλει να γίνει- «μαζική οργάνωση». Η συμμετοχή στην Greenpeace είναι διαφοροποιημένη και εξατομικευμένη. Θέλει τόσα και τέτοια μέλη που να την κάνουν ικανή να πετυχαίνει τους σκοπούς της.
Μέλη -με διαφοροποιημένο ρόλο- είναι οι εκλέκτορες της νομικής συλλογικότητας και η διοίκηση που εκλέγουν. Το ίδιο και τα στελέχη του Γραφείου. Το ίδιο και οι ακτιβιστές στις «actions» (ο όρος αποτελεί την πεμπτουσία της Greenpeace και η ίδια τον ερμηνεύει ως «δυναμικές διαμαρτυρίες»). Το ίδιο και οι νέοι με τα πορτοκαλί σακάκια στους δρόμους. Το ίδιο και οι τακτικοί υποστηρικτές στις καμπάνιες. Ακόμα πιο διαφοροποιημένα μέλη είναι οι έκτακτοι υποστηρικτές (αυτοί που διαλέγουν την εκστρατεία που τους ενδιαφέρει και πέραν τούτου ουδέν). Διαφοροποιημένα μέλη και οι περιστασιακοί ή μόνιμοι εθελοντές.
Δ. Τα κόμματα εξακολουθούν να προσδιορίζουν εαυτά με βάση παραδοσιακά κλισέ. Η Greenpeace (όπως και κάθε σύγχρονος άνθρωπος) δεν είναι εύκολο να καταταγεί με βάση τις παλιές ιδεολογίες. Αδυνατώ να απαντήσω εάν είναι δεξιά ή αριστερή; Σίγουρα πάντως δεν προσβλέπει προς τον σοσιαλισμό. Ούτε συντάσσεται με τον νεοφιλελευθερισμό. Δεν ψηφίζει ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, Συν ή ΚΚΕ. Δεν είναι «κατά των επιχειρήσεων» (τους προτρέπει για μεγαλύτερη «κοινωνική ευθύνη»), ούτε «κατά της παγκοσμιοποίησης». Συνεργάζεται με κάθε κυβέρνηση, αλλά δεν στηρίζει καμία. Δεν διεκδικεί δε εξουσία. Διότι έχει ….. την μεγαλύτερη! Να λύνει τα προβλήματα του περιβάλλοντος!
Και η ιδεολογία της; Σαφέστατη στα θέματα περιβάλλοντος, στο «όχι εθνικισμός», υπέρ «παγκόσμιων απαντήσεων και διεθνών λύσεων», στην ανεξαρτησία από πολιτικές, θρησκευτικές, οικονομικές ιδεολογίες (not linked with ideologies),
Ε. Χρήσιμο είναι να προσέξουν και μία ακόμα νέα αρχή της Greenpeace. Το mass-networking. Αφού δεν διεκδικεί την εξουσία, δεν έχει νόημα το κυνήγι της ισχύος. Παράλληλα δεν επιδιώκει να κυριαρχήσει μεταξύ των ΜΚΟ. Γιαυτό δεν στοχεύει σε πάγιες συνενώσεις ισχύος (σαν τις επιχειρήσεις), ούτε σε πάγιες δευτεροβάθμιες συνεργασίες με άλλες ΜΚΟ. Δεν πάσχει, όμως, ούτε από αγοραφοβία. Επιδιώκει δικτυώσεις και ad hoc εναλλασσόμενες συνεργασίες. Με άλλες ΜΚΟ, τοπικές ομάδες, με μεμονωμένες προσωπικότητες. Τo mass networking αποτελεί την μοναδική συνταγή αποτελεσματικής πολιτικής συνεργασίας (όχι μόνο για ΜΚΟ) σε συνθήκες κοινωνικής πολυπλοκότητας!
ΣΤ. Η Greenpeace δεν κολλάει αφίσες, δεν κάνει ομιλίες στα μέλη. Κάνει actions (δράσεις) και καμπάνιες. Ο λόγος ύπαρξης μίας ΜΚΟ, δεν είναι η αναπαραγωγή της. Είναι να λύνει προβλήματα. Και τα προβλήματα δεν λύνονται με μόνη την επεξεργασία θέσεων. Ούτε με τη ζύμωση μεταξύ των μελών. Ούτε, φυσικά, με την άσκηση αντιπολίτευσης ή με την αναμονή κατάληψης της εξουσίας. Άρα οι actions αποτελούν την αυτονόητη κατάληξη κάθε πολιτικής. Και αντίστροφα. Καμία πολιτική δεν έχει νόημα, εάν δεν καταλήξει σε actions.
* Ο Νικήτας Λιοναράκης, είναι αντιπρόεδρος της GREENPEACE
Πολλοί πιστεύουν πως όχι. Η άποψη αυτή βολεύει. Εάν υπάρχει μόνο ένα εργαλείο άσκησης πολιτικής – η έννοια «κόμμα»- τότε υπάρχει και ένα βολικό μονοπώλιο. Ό,τι και αν συμβεί, τα «πρόβατα πάλι θα γυρίσουν στο μαντρί». Διότι, «ένα είναι το μαντρί»! Η έννοια «κόμμα»!
Η πραγματικότητα διαφέρει. Πολλά από τα πλέον ριζοσπαστικά μυαλά δεν βρίσκονται πλέον σε κόμματα. Βρίσκονται σε ΜΚΟ. Και ενώ οι πολίτες εγκαταλείπουν μαζικά τα κόμματα, ο αριθμός των ΜΚΟ και των μελών τους πολλαπλασιάζονται. Παράγουν πολιτικές και νέες ιδέες. Τα μη κρατικά υποκείμενα, όπως είναι σωστότερα να ονομάζουμε τις ΜΚΟ, είναι πολιτικοί οργανισμοί, λειτουργούν παράλληλα και διεκδικούν τον ίδιο «δημόσιο χώρο» που, επί διακόσια χρόνια, μονοπωλούσαν τα κόμματα.
Το 2005 είναι σημαντικό για το μέλλον των κομμάτων. Ο Συνασπισμός και το ΚΚΕ έκαναν τα συνέδριά τους, το ΠΑΣΟΚ ακολουθεί με μεγάλες φιλοδοξίες για καινούργιες μορφές «συμμετοχικής δημοκρατίας» και η ΝΔ αναδιαρθρώνεται για να μπορέσει να κυβερνήσει. Έχουν άραγε κάτι να διδαχθούν από τις ΜΚΟ; Μπορούν να ανανεωθούν μέσω πρακτικών που υλοποιούν ήδη οι ΜΚΟ; Η απάντηση είναι ναι! Για να τεκμηριώσω τον ισχυρισμό θα επικαλεστώ μόνο μία. Την Greenpeace.
Α. Θα φαινόταν αστείο να κατηγορήσει κανείς την Greenpeace, ως μη διεθνή οργάνωση! Είναι, μάλλον, το υπόδειγμα της διεθνοποίησης. Και όμως. Το Global Programme, που υιοθέτησε πέρσι, κάνει αυτοκριτική και αποδέχεται, ότι ακόμα και ένα τέτοιο υπόδειγμα διεθνοποιημένης ΜΚΟ, απέχει πολύ από τις ανάγκες του παγκοσμιοποιημένου πλανήτη μας! Υιοθέτησε, λοιπόν, την πλέον ριζοσπαστική θεώρηση του κόσμου. Αυτή που καταθέτουν όλοι οι μη δυτικοί «που έμειναν και μένουν αποκλεισμένοι από την ιστορία». Όπως διατυπώνεται στην επιστήμη (Εντ. Σαϊτ) και στα πεδία που πράγματι διεξάγεται «μάχη ιδεών» (χώρος ΜΚΟ, Παράλληλα Φόρα στις Παγκόσμιες Διασκέψεις του ΟΗΕ, Πόρτο Αλέγκρε). Αποδέχθηκε ότι η ευρωκεντρική οπτική και ο αναπτυγμένος κόσμος είναι ένα μόνο τμήμα του πολύπλοκου κόσμου μας και δεσμεύτηκε να παγκοσμιοποιηθεί περαιτέρω εγκαταλείποντας την δυτική οπτική της. Η θεώρηση αυτή δεν βρίσκεται καν στις ορατές προτεραιότητες των κομμάτων (βλ. υπόθεση δασμών και επιδοτήσεων στο βαμβάκι που οδηγούν στην πενία τους φτωχούς της γης).
Β. Τα κόμματα μπορούν να διδαχτούν πολλά από την «μη κρίση» της συμμετοχής σε ΜΚΟ. Την ώρα, δηλαδή, που τα κόμματα χάνουν μέλη και ελάχιστοι εμπνέονται από τη δράση τους, η Greenpeace πείθει, εμπνέει και αυξάνει συνεχώς τα μέλη της! Ο αριθμός των τακτικών μελών-υποστηρικτών της στην Ελλάδα, φθάνει τις 17.000! Οι έκτακτοι υποστηρικτές της, είναι ακόμα περισσότεροι! Και μπορεί να κινητοποιήσει χιλιάδες άλλους, στις καμπάνιες της (βλ. μεταλλαγμένα)! Από τα μέλη ελάχιστα εγκαταλείπουν την οργάνωση και ελάχιστοι αισθάνονται, ότι η συμμετοχή τους δεν έχει νόημα. Η αιτία θα πρέπει να αναζητηθεί σε αυτόν ακριβώς τον όρο. Στο «νόημα». Οι πολίτες θεωρούν πως η συμμετοχή τους στα κόμματα «δεν έχει νόημα», ενώ η αντίστοιχη στην Greenpeace (και σε άλλες ΜΚΟ) «έχει νόημα».
- Έχει σαφή, συνεπή ιδεολογία και στόχους που αφορούν όλο τον κόσμο. - Αποτελεσματικότητα στη δράση και απλή διαδικασία σύμπλευσης στον αγώνα που κάνει.
Γ. Τα κόμματα μπορούν να διδαχτούν κυρίως από το οργανωτικό μοντέλο της. Η Greenpeace δεν ψάχνει για μέλη που θα τα παρουσιάζει «ως ένδειξη ισχύος» ή για να «φέρουν ψήφους». Δεν είναι -και δεν θέλει να γίνει- «μαζική οργάνωση». Η συμμετοχή στην Greenpeace είναι διαφοροποιημένη και εξατομικευμένη. Θέλει τόσα και τέτοια μέλη που να την κάνουν ικανή να πετυχαίνει τους σκοπούς της.
Μέλη -με διαφοροποιημένο ρόλο- είναι οι εκλέκτορες της νομικής συλλογικότητας και η διοίκηση που εκλέγουν. Το ίδιο και τα στελέχη του Γραφείου. Το ίδιο και οι ακτιβιστές στις «actions» (ο όρος αποτελεί την πεμπτουσία της Greenpeace και η ίδια τον ερμηνεύει ως «δυναμικές διαμαρτυρίες»). Το ίδιο και οι νέοι με τα πορτοκαλί σακάκια στους δρόμους. Το ίδιο και οι τακτικοί υποστηρικτές στις καμπάνιες. Ακόμα πιο διαφοροποιημένα μέλη είναι οι έκτακτοι υποστηρικτές (αυτοί που διαλέγουν την εκστρατεία που τους ενδιαφέρει και πέραν τούτου ουδέν). Διαφοροποιημένα μέλη και οι περιστασιακοί ή μόνιμοι εθελοντές.
Δ. Τα κόμματα εξακολουθούν να προσδιορίζουν εαυτά με βάση παραδοσιακά κλισέ. Η Greenpeace (όπως και κάθε σύγχρονος άνθρωπος) δεν είναι εύκολο να καταταγεί με βάση τις παλιές ιδεολογίες. Αδυνατώ να απαντήσω εάν είναι δεξιά ή αριστερή; Σίγουρα πάντως δεν προσβλέπει προς τον σοσιαλισμό. Ούτε συντάσσεται με τον νεοφιλελευθερισμό. Δεν ψηφίζει ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, Συν ή ΚΚΕ. Δεν είναι «κατά των επιχειρήσεων» (τους προτρέπει για μεγαλύτερη «κοινωνική ευθύνη»), ούτε «κατά της παγκοσμιοποίησης». Συνεργάζεται με κάθε κυβέρνηση, αλλά δεν στηρίζει καμία. Δεν διεκδικεί δε εξουσία. Διότι έχει ….. την μεγαλύτερη! Να λύνει τα προβλήματα του περιβάλλοντος!
Και η ιδεολογία της; Σαφέστατη στα θέματα περιβάλλοντος, στο «όχι εθνικισμός», υπέρ «παγκόσμιων απαντήσεων και διεθνών λύσεων», στην ανεξαρτησία από πολιτικές, θρησκευτικές, οικονομικές ιδεολογίες (not linked with ideologies),
Ε. Χρήσιμο είναι να προσέξουν και μία ακόμα νέα αρχή της Greenpeace. Το mass-networking. Αφού δεν διεκδικεί την εξουσία, δεν έχει νόημα το κυνήγι της ισχύος. Παράλληλα δεν επιδιώκει να κυριαρχήσει μεταξύ των ΜΚΟ. Γιαυτό δεν στοχεύει σε πάγιες συνενώσεις ισχύος (σαν τις επιχειρήσεις), ούτε σε πάγιες δευτεροβάθμιες συνεργασίες με άλλες ΜΚΟ. Δεν πάσχει, όμως, ούτε από αγοραφοβία. Επιδιώκει δικτυώσεις και ad hoc εναλλασσόμενες συνεργασίες. Με άλλες ΜΚΟ, τοπικές ομάδες, με μεμονωμένες προσωπικότητες. Τo mass networking αποτελεί την μοναδική συνταγή αποτελεσματικής πολιτικής συνεργασίας (όχι μόνο για ΜΚΟ) σε συνθήκες κοινωνικής πολυπλοκότητας!
ΣΤ. Η Greenpeace δεν κολλάει αφίσες, δεν κάνει ομιλίες στα μέλη. Κάνει actions (δράσεις) και καμπάνιες. Ο λόγος ύπαρξης μίας ΜΚΟ, δεν είναι η αναπαραγωγή της. Είναι να λύνει προβλήματα. Και τα προβλήματα δεν λύνονται με μόνη την επεξεργασία θέσεων. Ούτε με τη ζύμωση μεταξύ των μελών. Ούτε, φυσικά, με την άσκηση αντιπολίτευσης ή με την αναμονή κατάληψης της εξουσίας. Άρα οι actions αποτελούν την αυτονόητη κατάληξη κάθε πολιτικής. Και αντίστροφα. Καμία πολιτική δεν έχει νόημα, εάν δεν καταλήξει σε actions.
* Ο Νικήτας Λιοναράκης, είναι αντιπρόεδρος της GREENPEACE
