Tο Πολυτεχνείο λειτούργησε ως συλλογικό άλλοθι
Παρουσιάζει η ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΑ ΠΕΛΩΝΗ
Δημήτρης Χατζησωκράτης, TA NEA, Δημοσιευμένο: 2004-11-02
Ξαναδιαβάζει την εξέγερση του Πολυτεχνείου και καταρρίπτει μύθους στο νέο του βιβλίο ο Δημήτρης Xατζησωκράτης, ενεργό μέλος του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος και στέλεχος του ΣYN σήμερα
«Επεκράτησαν τα θυμιάματα στο αυθόρμητο για την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ότι ήταν μια εξέγερση φοιτητών της Αριστεράς. Μα αν δεν αντιστοιχούσαν τα συνθήματα του Πολυτεχνείου στο επίπεδο της συνείδησης του κόσμου, το Πολυτεχνείο δεν θα γινόταν αυτό που έγινε», λέει στα «NEA» ο Δημήτρης Χατζησωκράτης
Τρεις ημέρες και τέσσερις νύχτες που σημάδεψαν μια ολόκληρη γενιά, πρόσωπα, γεγονότα και πολιτικές δυνάμεις, μύθοι και πραγματικότητες της αντιδικτατορικής φοιτητικής εξέγερσης του ’73, το χθες, το σήμερα και το αύριο της γενιάς του Πολυτεχνείου, ξετυλίγονται στο νέο βιβλίο «Πολυτεχνείο ’73. Αναστοχασμός μιας πραγματικότητας» (θα κυκλοφορήσει αύριο από τις Εκδόσεις Πόλις) ενός από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων, του Δημήτρη Χατζησωκράτη.
«Χρόνια τώρα, κάθε φορά που γίνονται συζητήσεις για το Πολυτεχνείο, μένω με την ίδια απορία. Πώς είναι δυνατόν να αντιστρέφεται μια τόσο απτή αλληλουχία γεγονότων και να μην κρατάμε το πιο σημαντικό», λέει στα «NEA» ο Δημήτρης Χατζησωκράτης, μέλος της Γραμματείας της Συντονιστικής Επιτροπής (Σ.E.) της εξέγερσης του ’73, του Ρήγα Φεραίου και του KKE εσωτερικού αργότερα, πρώην διευθυντής της εφημερίδας «H Αυγή» και μέλος της κεντρικής πολιτικής επιτροπής του ΣΥΝ σήμερα.
Τι μας διαφεύγει; «Ότι το Πολυτεχνείο δεν θα είχε την ξεχωριστή θέση που έχει σήμερα στην ιστορική διαδρομή της μεταπολεμικής Ελλάδας, αν τη δεύτερη μέρα της κατάληψης οι φοιτητές που ανήκαν στις αντιστασιακές οργανώσεις της Αριστεράς δεν κατάφερναν να αντιστρέψουν τον χαρακτήρα που έπαιρνε με τα αιτήματα και τα συνθήματα που προωθούσαν οι υπεραριστεροί και οι αναρχικοί. Αυτή η συμπύκνωση των στόχων της εξέγερσης στα δύο κύρια αιτήματα ευρύτερης κατανόησης και αποδοχής - η πτώση της δικτατορίας και η απαλλαγή από τα στηρίγματά της - ήταν εκείνη που μετέτρεψε, με την ουσιαστική συνεισφορά του ραδιοσταθμού, τη φοιτητική έκρηξη σε παλλαϊκού χαρακτήρα ξέσπασμα ενάντια στη δικτατορία».
Δεν έριξε το Πολυτεχνείο τη δικτατορία, παραδέχεται ο Δημήτρης Χατζησωκράτης, αλλά η τραγωδία της Κύπρου. Ούτε θα μάθουμε ποτέ τι θα είχε γίνει αν δεν είχαν συμβεί όσα συνέβησαν. «Το βιβλίο αυτό ήταν μια υποχρέωση και μια ανάγκη χρόνων. Ήθελα να καταγράψω εκείνες τις στιγμές, γιατί υπήρχε πάντα μια συνολική θέση ότι το Πολυτεχνείο ήταν μια εκδήλωση των αντιδικτατορικών φοιτητών, κάτι το αυθόρμητο», εξηγεί ο Δημήτρης Χατζησωκράτης.
Αυτά τα «θυμιάματα στο αυθόρμητο» θέλησε να ξορκίσει με το βιβλίο του. «Είναι η άποψη που έχει επικρατήσει. Αν δεν αντιστοιχούσαν τα συνθήματα του Πολυτεχνείου στο επίπεδο της συνείδησης του κόσμου, το Πολυτεχνείο δεν θα γινόταν αυτό που έγινε. H άποψη ότι το Πολυτεχνείο έγινε γενικά από φοιτητές της Αριστεράς επεκράτησε. Μα το Πολυτεχνείο δεν θα γινόταν αν ο κόσμος δεν ένιωθε ότι εκφράζεται απ’ αυτό». Απλώς, λέει, «πολλοί από τους πρωταγωνιστές των υπεραριστερών οργανώσεων που συμμετείχαν στη φοιτητική εξέγερση, μπήκαν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και έδωσαν βάρος στον δικό τους ρόλο. H οικειοποίηση αναφορών και ερμηνειών απ’ τους πρωταγωνιστές είναι αναπόφευκτη, κατά συνέπεια και η μυθοποίηση του Πολυτεχνείου».
«Φάγαμε κλωτσιά προς τα πάνω...»
Δεν είναι, όμως, λίγες οι επικρίσεις της επόμενης γενιάς για τη γενιά του Πολυτεχνείου, ανθρώπους που τελικά μπήκαν μέσα στο σύστημα περισσότερο από άλλους. «Δηλαδή τι έπρεπε να γίνει; Να εξαφανιστούν; Να μη συμμετέχουν στα κοινά;», εξανίσταται. Και συνεχίζει: «Ο τρόπος με τον οποίο έπεσε η δικτατορία, δηλαδή απ’ τον λαϊκό παράγοντα, ξανάφερε τους προδικτατορικούς πολιτικούς στο προσκήνιο. Κι εμείς φάγαμε κλωτσιά προς τα πάνω, χωρίς δυνατότητα επηρεασμού της πραγματικής ζωής. Κατά τη μεταπολίτευση, άλλοι άντεξαν κι έμειναν στα κόμματα κι άλλοι έφυγαν, αποδυναμώνοντας τη γενιά μας απ’ τη δυνατότητα επηρεασμού. Τράβηξαν το χαλί κάτω απ’ τα πόδια μας. Κόμμα της γενιάς μας δεν μπορούσαμε να φτιάξουμε, γιατί ο καθένας μας είχε μια διαφορετική θέση και προέλευση κι όταν μπήκαμε στην παραγωγή, σκορπίσαμε». H σύλληψη της ψευδεπίγραφης «Επαναστατικής Οργάνωσης 17 Νοέμβρη», λέει ο Δημήτρης Χατζησωκράτης, «και η δίκη της προκάλεσαν στην ελληνική κοινωνία μια γενική διάθεση για αναστοχασμό της περιόδου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου». Όμως, «η 17N δεν είναι ο καθρέφτης για να δούμε την Αριστερά. "Εμείς είμαστε η 17 Νοέμβρη, η γενιά του Πολυτεχνείου, που έδωσε μάχη μπροστά και όχι πίσω, όχι κρυφά, με διάθεση αντιπαράθεσης στη δικτατορία. Όταν άνοιξε το θέμα της τρομοκρατίας προσπάθησαν να μας το φορτώσουν, με τη δικαιολογία ότι δεν εκπληρώθηκαν οι στόχοι μας. Εκπληρώσαμε σημαντικά πράγματα. Τα υπόλοιπα είναι ιδεοληψίες..."».
«H γενιά του δεν έβαλε τη σφραγίδα της τελικά»
Το Πολυτεχνείο λειτούργησε ως συλλογικό άλλοθι για όσους δεν αντιστάθηκαν, επισημαίνει ο Δημήτρης Χατζησωκράτης. Οι πρωταγωνιστές του φοιτητικού ξεσηκωμού δεν είναι ήρωες: «Όταν οι άνθρωποι βρεθούν για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο υπό δικτατορία, αντιδρούν. Το ίδιο θα έκαναν και οι σημερινοί νέοι υπό τις ίδιες συνθήκες. Απλώς έτυχε να είμαστε εμείς υπό αυτές τις συνθήκες». Και παρά τον γενικότερο μύθο, τονίζει, «η γενιά του Πολυτεχνείου δεν έβαλε τη σφραγίδα της τελικά». «Το ότι κάποιοι έγιναν βουλευτές και υπουργοί δεν είναι αρκετό. Πολύ λίγοι ασχολήθηκαν με την πολιτική. Βεβαίως, σε πολλές κινήσεις πολιτών ανακαλύπτω ανθρώπους της γενιάς μου, οι οποίοι δεν έπαψαν να αναδεικνύουν το συλλογικό, αλλά όχι στην πολιτική».
Με το πόδι κομμένο από σφαίρα
Το βιβλίο του ο Δημήτρης Χατζησωκράτης το αφιερώνει και στη μνήμη του άγνωστου συναγωνιστή «με το πόδι κομμένο από σφαίρα, μα με το χέρι του υψωμένο στο σήμα της νίκης». Μπορεί οι ευθύνες του στη Σ.E. να μην του επέτρεψαν να βιώσει τις ανθρώπινες στιγμές που έζησαν άλλοι, αλλά μια εικόνα μέσα από τα καπνογόνα, τις φωτιές και τα κατακόκκινα μάτια των συναγωνιστών του έχει χαραχτεί ανεξίτηλα μέσα του. «Τα τανκς κατέβαιναν τη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Στα σκαλάκια της Αρχιτεκτονικής ανεβάζουν ένα φορείο. Πάνω του αντικρύζω έναν νέο ξαπλωμένο, μισοσηκωμένο, σχεδόν όρθιο, να σηκώνει το χέρι του ψηλά σχηματίζοντας το σήμα της νίκης και συνεχώς να κραυγάζει: "Θα νικήσουμε". Τον κοίταξα καθώς περνούσε από μπροστά μου. Το αριστερό του πόδι κρεμόταν κυριολεκτικά από μια πέτσα. Πυροβολημένος. Το αίμα ποτάμι... "Ναι σύντροφε, θα νικήσουμε...". Έστρεψα αμέσως αλλού το κεφάλι. Το δάκρυ δεν του ταίριαζε...».
«Επεκράτησαν τα θυμιάματα στο αυθόρμητο για την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ότι ήταν μια εξέγερση φοιτητών της Αριστεράς. Μα αν δεν αντιστοιχούσαν τα συνθήματα του Πολυτεχνείου στο επίπεδο της συνείδησης του κόσμου, το Πολυτεχνείο δεν θα γινόταν αυτό που έγινε», λέει στα «NEA» ο Δημήτρης Χατζησωκράτης
Τρεις ημέρες και τέσσερις νύχτες που σημάδεψαν μια ολόκληρη γενιά, πρόσωπα, γεγονότα και πολιτικές δυνάμεις, μύθοι και πραγματικότητες της αντιδικτατορικής φοιτητικής εξέγερσης του ’73, το χθες, το σήμερα και το αύριο της γενιάς του Πολυτεχνείου, ξετυλίγονται στο νέο βιβλίο «Πολυτεχνείο ’73. Αναστοχασμός μιας πραγματικότητας» (θα κυκλοφορήσει αύριο από τις Εκδόσεις Πόλις) ενός από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων, του Δημήτρη Χατζησωκράτη.
«Χρόνια τώρα, κάθε φορά που γίνονται συζητήσεις για το Πολυτεχνείο, μένω με την ίδια απορία. Πώς είναι δυνατόν να αντιστρέφεται μια τόσο απτή αλληλουχία γεγονότων και να μην κρατάμε το πιο σημαντικό», λέει στα «NEA» ο Δημήτρης Χατζησωκράτης, μέλος της Γραμματείας της Συντονιστικής Επιτροπής (Σ.E.) της εξέγερσης του ’73, του Ρήγα Φεραίου και του KKE εσωτερικού αργότερα, πρώην διευθυντής της εφημερίδας «H Αυγή» και μέλος της κεντρικής πολιτικής επιτροπής του ΣΥΝ σήμερα.
Τι μας διαφεύγει; «Ότι το Πολυτεχνείο δεν θα είχε την ξεχωριστή θέση που έχει σήμερα στην ιστορική διαδρομή της μεταπολεμικής Ελλάδας, αν τη δεύτερη μέρα της κατάληψης οι φοιτητές που ανήκαν στις αντιστασιακές οργανώσεις της Αριστεράς δεν κατάφερναν να αντιστρέψουν τον χαρακτήρα που έπαιρνε με τα αιτήματα και τα συνθήματα που προωθούσαν οι υπεραριστεροί και οι αναρχικοί. Αυτή η συμπύκνωση των στόχων της εξέγερσης στα δύο κύρια αιτήματα ευρύτερης κατανόησης και αποδοχής - η πτώση της δικτατορίας και η απαλλαγή από τα στηρίγματά της - ήταν εκείνη που μετέτρεψε, με την ουσιαστική συνεισφορά του ραδιοσταθμού, τη φοιτητική έκρηξη σε παλλαϊκού χαρακτήρα ξέσπασμα ενάντια στη δικτατορία».
Δεν έριξε το Πολυτεχνείο τη δικτατορία, παραδέχεται ο Δημήτρης Χατζησωκράτης, αλλά η τραγωδία της Κύπρου. Ούτε θα μάθουμε ποτέ τι θα είχε γίνει αν δεν είχαν συμβεί όσα συνέβησαν. «Το βιβλίο αυτό ήταν μια υποχρέωση και μια ανάγκη χρόνων. Ήθελα να καταγράψω εκείνες τις στιγμές, γιατί υπήρχε πάντα μια συνολική θέση ότι το Πολυτεχνείο ήταν μια εκδήλωση των αντιδικτατορικών φοιτητών, κάτι το αυθόρμητο», εξηγεί ο Δημήτρης Χατζησωκράτης.
Αυτά τα «θυμιάματα στο αυθόρμητο» θέλησε να ξορκίσει με το βιβλίο του. «Είναι η άποψη που έχει επικρατήσει. Αν δεν αντιστοιχούσαν τα συνθήματα του Πολυτεχνείου στο επίπεδο της συνείδησης του κόσμου, το Πολυτεχνείο δεν θα γινόταν αυτό που έγινε. H άποψη ότι το Πολυτεχνείο έγινε γενικά από φοιτητές της Αριστεράς επεκράτησε. Μα το Πολυτεχνείο δεν θα γινόταν αν ο κόσμος δεν ένιωθε ότι εκφράζεται απ’ αυτό». Απλώς, λέει, «πολλοί από τους πρωταγωνιστές των υπεραριστερών οργανώσεων που συμμετείχαν στη φοιτητική εξέγερση, μπήκαν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και έδωσαν βάρος στον δικό τους ρόλο. H οικειοποίηση αναφορών και ερμηνειών απ’ τους πρωταγωνιστές είναι αναπόφευκτη, κατά συνέπεια και η μυθοποίηση του Πολυτεχνείου».
«Φάγαμε κλωτσιά προς τα πάνω...»
Δεν είναι, όμως, λίγες οι επικρίσεις της επόμενης γενιάς για τη γενιά του Πολυτεχνείου, ανθρώπους που τελικά μπήκαν μέσα στο σύστημα περισσότερο από άλλους. «Δηλαδή τι έπρεπε να γίνει; Να εξαφανιστούν; Να μη συμμετέχουν στα κοινά;», εξανίσταται. Και συνεχίζει: «Ο τρόπος με τον οποίο έπεσε η δικτατορία, δηλαδή απ’ τον λαϊκό παράγοντα, ξανάφερε τους προδικτατορικούς πολιτικούς στο προσκήνιο. Κι εμείς φάγαμε κλωτσιά προς τα πάνω, χωρίς δυνατότητα επηρεασμού της πραγματικής ζωής. Κατά τη μεταπολίτευση, άλλοι άντεξαν κι έμειναν στα κόμματα κι άλλοι έφυγαν, αποδυναμώνοντας τη γενιά μας απ’ τη δυνατότητα επηρεασμού. Τράβηξαν το χαλί κάτω απ’ τα πόδια μας. Κόμμα της γενιάς μας δεν μπορούσαμε να φτιάξουμε, γιατί ο καθένας μας είχε μια διαφορετική θέση και προέλευση κι όταν μπήκαμε στην παραγωγή, σκορπίσαμε». H σύλληψη της ψευδεπίγραφης «Επαναστατικής Οργάνωσης 17 Νοέμβρη», λέει ο Δημήτρης Χατζησωκράτης, «και η δίκη της προκάλεσαν στην ελληνική κοινωνία μια γενική διάθεση για αναστοχασμό της περιόδου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου». Όμως, «η 17N δεν είναι ο καθρέφτης για να δούμε την Αριστερά. "Εμείς είμαστε η 17 Νοέμβρη, η γενιά του Πολυτεχνείου, που έδωσε μάχη μπροστά και όχι πίσω, όχι κρυφά, με διάθεση αντιπαράθεσης στη δικτατορία. Όταν άνοιξε το θέμα της τρομοκρατίας προσπάθησαν να μας το φορτώσουν, με τη δικαιολογία ότι δεν εκπληρώθηκαν οι στόχοι μας. Εκπληρώσαμε σημαντικά πράγματα. Τα υπόλοιπα είναι ιδεοληψίες..."».
«H γενιά του δεν έβαλε τη σφραγίδα της τελικά»
Το Πολυτεχνείο λειτούργησε ως συλλογικό άλλοθι για όσους δεν αντιστάθηκαν, επισημαίνει ο Δημήτρης Χατζησωκράτης. Οι πρωταγωνιστές του φοιτητικού ξεσηκωμού δεν είναι ήρωες: «Όταν οι άνθρωποι βρεθούν για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο υπό δικτατορία, αντιδρούν. Το ίδιο θα έκαναν και οι σημερινοί νέοι υπό τις ίδιες συνθήκες. Απλώς έτυχε να είμαστε εμείς υπό αυτές τις συνθήκες». Και παρά τον γενικότερο μύθο, τονίζει, «η γενιά του Πολυτεχνείου δεν έβαλε τη σφραγίδα της τελικά». «Το ότι κάποιοι έγιναν βουλευτές και υπουργοί δεν είναι αρκετό. Πολύ λίγοι ασχολήθηκαν με την πολιτική. Βεβαίως, σε πολλές κινήσεις πολιτών ανακαλύπτω ανθρώπους της γενιάς μου, οι οποίοι δεν έπαψαν να αναδεικνύουν το συλλογικό, αλλά όχι στην πολιτική».
Με το πόδι κομμένο από σφαίρα
Το βιβλίο του ο Δημήτρης Χατζησωκράτης το αφιερώνει και στη μνήμη του άγνωστου συναγωνιστή «με το πόδι κομμένο από σφαίρα, μα με το χέρι του υψωμένο στο σήμα της νίκης». Μπορεί οι ευθύνες του στη Σ.E. να μην του επέτρεψαν να βιώσει τις ανθρώπινες στιγμές που έζησαν άλλοι, αλλά μια εικόνα μέσα από τα καπνογόνα, τις φωτιές και τα κατακόκκινα μάτια των συναγωνιστών του έχει χαραχτεί ανεξίτηλα μέσα του. «Τα τανκς κατέβαιναν τη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Στα σκαλάκια της Αρχιτεκτονικής ανεβάζουν ένα φορείο. Πάνω του αντικρύζω έναν νέο ξαπλωμένο, μισοσηκωμένο, σχεδόν όρθιο, να σηκώνει το χέρι του ψηλά σχηματίζοντας το σήμα της νίκης και συνεχώς να κραυγάζει: "Θα νικήσουμε". Τον κοίταξα καθώς περνούσε από μπροστά μου. Το αριστερό του πόδι κρεμόταν κυριολεκτικά από μια πέτσα. Πυροβολημένος. Το αίμα ποτάμι... "Ναι σύντροφε, θα νικήσουμε...". Έστρεψα αμέσως αλλού το κεφάλι. Το δάκρυ δεν του ταίριαζε...».
