Αδικία και αλλαγές

Αυτή η αίσθηση έντονης αδικίας που διακατέχει πλέον ολοένα και περισσότερο κόσµο, σίγουρα φαίνεται δικαιολογηµένη. Το κρίσιµο ερώτηµα ωστόσο είναι πώς µια τέτοια αίσθηση µπορεί να µετατραπεί σε κοινωνικές πρακτικές, εντέλει και σε πολιτικές, που να περιορίζουν τις αδικίες και συνάµα να αυξάνουν τον πλούτο που παράγεται στη χώρα µας. Ας κανουµε µια µικρή ανακεφαλαίωση: τα πρώτα σκληρά µέτρα σε εφαρµογή του Μνηµονίου, περικοπές µισθών και συντάξεων, αυξήσεις ΦΠΑ και άλλων έµµεσων φόρων, οδηγούσαν σε δραστικές µειώσεις εισοδηµάτων, οι αλλαγές στο Ασφαλιστικό ανέτρεπαν προσδοκίες χιλιάδων ανθρώπων για το µέλλον τους. Τον Μάιο και τον Ιούνιο όµως, όταν λαµβάνονταν οι αποφάσεις, ακουγόταν ισχυρό το επιχείρηµα ότι οι πολιτικές που συµφώνησε η κυβέρνηση µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νοµισµατικό Ταµείο, που ψήφισε νόµο η Βουλή κατόπιν, ήταν ο µόνος τρόπος να καλυφθούν οι άµεσες πελώριες δανειακές ανάγκες του ελληνικού κράτους και να αποφευχθεί µια χρεοκοπία µε πολύ πιο επώδυνες συνέπειες. Πολιτικοί και αρθρογράφοι, εδώ και στο εξωτερικό, επισήµαιναν ότι το κόστος εξόδου από την κρίση του χρέους θα µπορούσε να ήταν µικρότερο για την ελληνική κοινωνία αν η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη είχε εκδηλωθεί νωρίτερα, πιο γενναιόδωρα ως προς τα επιτόκια και τους χρόνους αποπληρωµής. Η ελληνική πλευρά είχε ελάχιστα διαπραγµατευτικά περιθώρια. Σαφές ήταν άλλωστε ότι τα βάρη κατανέµονταν άνισα, δεν το αµφισβητούσε ούτε η κυβέρνηση, απλώς επικαλέστηκε την έλλειψη χρόνου για έναν καλύτερο σχεδιασµό. Οι ελπίδες για δικαιότερες ρυθµίσεις µετατέθηκαν στο 2011, µε τον επόµενο προϋπολογισµό.

Αλλά στο µεταξύ, ενώ η δηµοσιονοµική προσαρµογή που άρχισε να µειώνει εντυπωσιακά το έλλειµµα αναγνωρίστηκε ρητά από τους επιτηρητές της τρόικας και εγκωµιάζεται από πολιτικούς και κεντρικούς τραπεζίτες, η κατάσταση της οικονοµίας χειροτερεύει. Αποκαλύπτεται ότι χωρίς επιπλέον µέτρα τα φορολογικά έσοδα δεν θα εισπραχθούν όπως είχαν προγραµµατιστεί. Με ευκολία η υστέρηση των εσόδων αποδίδεται στην ύφεση, στη δεινή θέση πολλών επιχειρήσεων, στη µείωση κερδών, εισοδηµάτων γενικότερα. Πολύ περισσότερο οφείλεται όµως στην αποτυχία του υπουργείου Οικονοµικών, της κυβέρνησης συνολικά, στις συνθήκες έκτακτης ανάγκης που βρέθηκε η χώρα να κινητοποιηθούν ή να εξαναγκαστούν όσοι χρωστούν να πληρώσουν τους φόρους τους εφόσον µπορούν.

Αντίθετα, άθικτη σχεδόν φαίνεται να επιβιώνει η «εµπεδωµένη και διάχυτη κουλτούρα φοροδιαφυγής και η εκ των έσω αντίσταση των φορολογικών υπηρεσιών» που διαπιστώνει το ΔΝΤ. Πρόκειται για αποτυχία όχι αποκλειστικά της κυβέρνησης, µόνη της και από τα πάνω δεν θα µπορούσε να αλλάξει νοοτροπίες και πρακτικές, αλλά όλων των πολιτικών και κοινωνικών δυνάµεων εντέλει, είτε αντιστέκονται ενεργά, είτε αδρανούν. Σαν επιστέγασµα έρχεται η «περαίωση» να παζαρευτεί σήµερα µε εκπροσώπους επιχειρηµατικών και επαγγελµατικών ενώσεων: πόσοι κλεµµένοι από το κράτος – από το κοινωνικό σύνολο – φόροι της τελευταίας δεκαετίας θα χαριστούν µε την ελπίδα να εισπραχθεί ένα κλάσµα τους. Το πελώριο µέγεθος δεν θα το µάθουµε. Το χειρότερο είναι όµως ότι αναιρείται η επιδίωξη να µπει επιτέλους τάξη στη φορολόγηση των πολυάριθµων επιχειρήσεων και επαγγελµατιών όπου παράγονται κρυφά εισοδήµατα, κέρδη, περιουσίες. Οπότε ο προϋπολογισµός του 2011 φέρνει, όπως πληροφορούµαστε, και άλλες αυξήσεις ΦΠΑ, και άλλες περικοπές µισθών και επενδύσεων.

Αδικία δεχόµαστε και απ’ έξω: αγνοώντας προσπάθειες και αποτελέσµατα, οι αγορές διαµορφώνουν τώρα τα spreads των ελληνικών οµολόγων υψηλότερα παρ’ όσο πριν από τον µηχανισµό στήριξης. Πλήττονται επίσης Ιρλανδία και Πορτογαλία αυτές τις µέρες. Δεν ήταν αντικαπιταλιστής ο Lex των «Financial Τimes» όταν έψεγε χθες την ανευθυνότητα των επενδυτών, που πρώτα δάνειζαν ανέµελα κράτη και εργολάβους κατασκευών και κατόπιν ξαφνικά αντέστρεψαν πορεία. Χρειάζεται διεθνής συνεννόηση, σε υποχώρηση δυστυχώς από πέρυσι µια µικρή χώρα µόνη της δεν θα λύσει το πρόβληµα. Για την αδικία στην ίδια µας την κοινωνία όµως κάτι µπορούµε να κάνουµε. Μια πρώτη κίνηση θα ήταν να φέρουµε αντιτιθέµενα συµφέροντα αντιµέτωπα. Γιατί στη σηµερινή σύσκεψη δεν καλούνται και εκπρόσωποι των µισθωτών; Να «περαιώσουν» δεν έχουν, εφόσον οι µισθοί τους δηλώνονται ολόκληροι και φορολογούνται, µήπως όµως έχουν ιδέες πώς να φορολογηθούν εξίσου και οι άλλοι;

Η τακτική των διµερών διαπραγµατεύσεων, υπουργού µε κάθε κλάδο χωριστά, όπως ακολουθείται δεκαετίες τώρα, ταίριαζε στο πελατειακό κράτος: έδινε κάθε φορά κάτι κάτω από το τραπέζι για να κλείσει η συµφωνία, σωρεύοντας λίγο χρέος ακόµα. Αλλά αυτό τέλειωσε.

Αν συνεχίσουν επιµέρους συµφέροντα να παρατάσσονται ένα ένα µε τις διεκδικήσεις του απέναντι στο κράτος, αντί να διαπραγµατεύονται µεταξύ τους – παραγωγοί, έµποροι, µεταφορείς π.χ., ή εκπαιδευτικοί όλων των βαθµίδων, σπουδαστές – αφήνοντας στο κράτος την τελική ρύθµιση/επικύρωση, η αίσθηση αδικίας που θα εκπέµπουν θα µας πνίξει όλους.