Κίνδυνος νέων περικοπών μετά την αποτυχία να εισπραχθούν οι φόροι

Αφορμή για διττά σχόλια εκμέρους παραγόντων της Τρόικας στάθηκε η νέα αναθεώρηση του ελληνικού δημοσίου ελλείμματος και του χρέους για το 2009 και παλαιότερα προς τα πάνω από την Eurostat: Τη δυσφορία τους για την παρατεινόμενη αβεβαιότητα ως προς τα οριστικά μεγέθη δεν έκρυψαν ούτε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ, ούτε ο γενικός διευθυντής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Ντομινίκ Στρος-Καν, όταν ρωτήθηκαν στη Φρανκφούρτη και την Ουάσινγκτον αντιστοίχως. Ταυτόχρονα και οι δύο φρόντισαν να εξάρουν τις προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης για την προσαρμογή και τις μεταρρυθμίσεις - πιο θερμά ο δεύτερος, μάλλον ουδέτερα ο πρώτος - και να υποδείξουν την ανάγκη συνέχισής τους, αποφεύγοντας οποιαδήποτε διευκρίνιση ως προς ενδεχόμενες συνέπειες της επιδεινωμένης αφετηρίας στις επιταγές του μνημονίου.

Στην Αθήνα οι πληροφορίες για τις νέες εκτιμήσεις (έλλειμμα 2009: 15,1% του ΑΕΠ - 2,5 μονάδες υψηλότερο! - χρέος 127,7% του ΑΕΠ, 12,5 μονάδες υψηλότερο) που αναμένεται να δημοσιεύσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 22 Οκτωβρίου τροφοδότησαν αμέσως, με πολλαπλασιαστική προβολή από τα μέσα ενημέρωσης, φόβους ότι επίκεινται βαρύτερα μέτρα, τα οποία διαψεύδονταν από το υπουργείο Οικονομικών αλλά και από τον ίδιο τον πρωθυπουργό κατηγορηματικά. Αλλά η συζήτηση για πρόσθετα μέτρα λόγω υψηλότερου παρʼ όσο υπολογιζόταν ελλείμματος πέρυσι δεν έχει πολύ νόημα όταν ακόμα δεν γνωρίζουμε σε πόση απόκλιση από το στόχο θα διαμορφωθεί το φετινό έλλειμμα.

Όσο κρίσιμη σημασία και αν έχει για την αποκατάσταση αξιοπιστίας των στατιστικών, το πού θα οριστικοποιηθεί το έλλειμμα του 2009 είναι τεχνικό θέμα των ορισμών που δέχονται οι συνεργαζόμενες στατιστικές αρχές Ελλάδας και ΕΕ. Κατά το ήμισυ περίπου η αύξηση του ελλείμματος προέρχεται από την ένταξη βαριά ελλειμματικών και επιδοτουμένων δημοσίων επιχειρήσεων (ΟΣΕ, ΟΑΣΑ, κ.ά.) στη γενική κυβέρνηση, όπως ερμηνεύτηκαν κανόνες των εθνικών λογαριασμών, κατά το άλλο ήμισυ στην εξαφάνιση της περιβόητης «άσπρης τρύπας», υποτιθεμένων πλεονασμάτων ασφαλιστικών ταμείων που αποδεικνύονται ανύπαρκτα. Ανάλογη αύξηση θα υπάρχει και φέτος. Σε ποιο ύψος όμως θα εκτιμηθεί το έλλειμμα με τα δεδομένα πριν από την αναθεώρηση, με όρους συγκρίσιμους το 2009 και το 2010, θα δείξει πόσο αποτελεσματικά είναι τα μέτρα που ακολουθούνται, είναι δηλαδή θέμα αξιολόγησης των έως τώρα πολιτικών.

Ακόμα λιγότερο νόημα έχουν γενικές διαψεύσεις μέτρων, εφόσον όλοι ξέρουμε ότι διαρκώς θα χρειάζονται κάποια μέτρα, ανάλογα με την πορεία των μεγεθών. Όχι για το 2010, αφού βρισκόμαστε ήδη στον Οκτώβριο, αλλά από το 2011. Προφανώς δεν έχουν ακόμα αποφασιστεί - εξ ου και η τόση ασάφεια του προσχεδίου του προϋπολογισμού που σχεδόν το αχρηστεύει.

Περισσότερα θα ξέρουμε μετά τον επόμενο έλεγχο από την Τρόικα και με την κατάρτιση του τελικού σχεδίου του προϋπολογισμού. Όσο για τις επιπτώσεις της υψηλότερης αφετηρίας ελλείμματος και χρέους, αναμένεται να επιβληθούν τροποποιήσεις στους στόχους του Μνημονίου για τα έτη 2011-2012-2013, όπου φαίνεται πιο λογικό να μετατεθεί ένα χρόνο η επίτευξη του 3%, παρά να σκληρύνουν μέτρα που ήδη έχουν αναγνωρισθεί ως ακραία και διαπιστώνονται δυσκολίες στην εφαρμογή τους. Σε κάθε περίπτωση η σχετική συζήτηση με την Τρόικα ακόμα δεν άνοιξε και δεν ωφελεί να προδικάζεται.

Καθησυχαστικός, ότι η Ελλάδα δεν θα χρειαστεί να επιμηκύνει προθεσμίες για την εξόφληση του δημοσίου χρέους, δήλωνε ξανά προχθές από τις ΗΠΑ ο υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου στην εφημερίδα Wall Street Journal. Το ενδεχόμενο είχαν προ ημερών αφήσει ανοικτό δημοσιεύματα, αλλά και αξιωματούχος του γερμανικού υπουργείου Οικονομικών. Για να φτάσει όμως η χώρα να δανείζεται απρόσκοπτα από τις αγορές όταν εξαντληθεί η τριετία του μηχανισμού στήριξης ΕΕ-ΔΝΤ, να μπορεί να ανακυκλώνει τεράστια ποσά ομολόγων κάθε λίγους μήνες, δεν αρκούν οι επιβληθείσες δραστικές περικοπές των δημοσίων δαπανών, χάρη στις οποίες φαίνεται να προσεγγίζεται ο στόχος για το έλλειμμα φέτος και η κυβέρνηση Παπανδρέου αποσπά διεθνή εύσημα. Απαιτούνται δύο βασικές προϋποθέσεις από τις οποίες ακόμα απέχουμε πάρα πολύ:

Η πρώτη, για την οποία ελάχιστος λόγος γίνεται, είναι η εξισορρόπηση του εξωτερικού ισοζυγίου, των εισαγωγών και των εξαγωγών της χώρας, που σημαίνει να αυξήσουμε, να βελτιώσουμε ποιοτικά και να διαφοροποιήσουμε την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Στη διερεύνηση αυτής της μεγάλης «πρόκλησης» για την Ελλάδα αφιέρωσε ένα κεφάλαιο η πρόσφατη τριμηνιαία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ευρωζώνη: Με ένα εξωτερικό έλλειμμα στο 14,7% του ΑΕΠ το 2007, η έμφαση πρέπει να δοθεί στην ανάπτυξη του τομέα των εξαγωγών, υποστηρίζεται εκεί.

Αλλά ενώ υπογραμμίζεται η ανάγκη να ανακτηθεί μέρος της ανταγωνιστικότητας που έχει χαθεί από το 2000, από την έρευνα των επιχειρήσεων προκύπτει ένα πλεονέκτημα που μπορεί να διευκολύνει η διαδικασία αυτή να γίνει γρήγορα. Σημαντικά περισσότερες από όσο σε άλλες χώρες είναι στην Ελλάδα αναλογικά οι επιχειρήσεις που έχουν εξαγωγική δραστηριότητα, σχετικά μικρή όμως (μόνο το 30% της παραγωγής τους εξάγουν π.χ. οι βιομηχανίες τροφίμων). Έχοντας ήδη εμπορική παρουσία στο εξωτερικό, οι επιχειρήσεις εύκολα θα την επεκτείνουν εφόσον γίνουν οι αναγκαίες προσπάθειες, συνάγεται από την έρευνα. Εδώ η Τρόικα επιμένει στη συμπίεση των μισθών κυρίως, αλλά συγκριτικά βαρύτερα είναι διάφορα άλλα κόστη - από τις μεταφορές μέχρι τη γραφειοκρατία και διαφθορά σε πολλαπλά επίπεδα - που δεν αντιμετωπίζονται συστηματικά.

Η δεύτερη προϋπόθεση είναι η ριζική μεταρρύθμιση των δημοσίων οικονομικών ώστε να συγκεντρώνονται αρκετά έσοδα για να χρηματοδοτούν τις δαπάνες και οι δαπάνες να υπηρετούν κοινωνικές και αναπτυξιακές ανάγκες. Καθοριστικά θα έπρεπε να συμβάλουν εδώ η διαφάνεια και ο κοινοβουλευτικός έλεγχος, όπως ψηφίστηκαν με πρόσφατο νόμο. Αλλά το προσχέδιο του νέου προϋπολογισμού που κατατέθηκε στη Βουλή τη Δευτέρα δεν ανοίγει το δρόμο στην κατεύθυνση αυτή. Παραμένει σχέδιο σε συνθήκες κρίσης, όπως μαρτυρά η προβλεπόμενη αλματώδης αύξηση της δαπάνης για τόκους: κατά 2,6 δις ευρώ ή κατά 19,6%, οπότε οι τόκοι φτάνουν το 2011 τα 15,8 δις ή το 6,7% του ΑΕΠ. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η επιπλέον δαπάνη και ταυτόχρονα να μειωθεί το έλλειμμα, όλες οι άλλες δαπάνες περικόπτονται: κατά 1,8 δις ή 1,5% από τον τακτικό προϋπολογισμό, κατά 300 εκατομμύρια ή 3,3% από τις δημόσιες επενδύσεις. Και παράλληλα επιδιώκεται τα φορολογικά έσοδα να αυξηθούν κατά 2,7 δις ή κατά 5%.

Στον αέρα τα έσοδα

Από τους αριθμούς θα μπορούσε κανείς σχηματικά να συναγάγει μια θετική πρόθεση, μεγαλύτερο μέρος της προσπάθειας να προέλθει από τα έσοδα και μικρότερο από τις δαπάνες, ώστε να διασωθούν κάποιες δημόσιες πολιτικές. Οι αριθμοί για τα έσοδα φαίνεται όμως να είναι στον αέρα, καθώς έχουν υπερεκτιμηθεί για φέτος: υποτίθεται ότι θα φτάσουν τα 56,4 δις, 3,8 δις ή 6,7% πάνω από πέρυσι, 2,6 δις λιγότερα από το στόχο του μνημονίου. Αλλά στο οκτάμηνο είχαν αύξηση μόλις 3,3%, το δε εννεάμηνο όπου περιλαμβάνεται ο «καλός» Σεπτέμβριος για τον οποίο χαιρόταν ο κ. Παπακωνσταντίνου, η αύξηση στα ταμειακά έσοδα που ανακοίνωσε προχθές η Τράπεζα της Ελλάδος ήταν 1,2 δις. Μέσα στον πανικό πώς να συγκεντρωθούν τα 2,6 δις που λείπουν γίνονται αλλεπάλληλες διορθώσεις της «περαίωσης» για να γίνει πιο ελκυστική, διαλύοντας κάθε βάση για μιαν ευρύτερη συμμόρφωση στις φορολογικές υποχρεώσεις και περιορισμό της φοροδιαφυγής, υπονομεύοντας ήδη τα έσοδα του 2011. Ούτε έχουν ληφθεί άλλωστε οι αποφάσεις για τους συντελεστές ΦΠΑ, καυσίμων κ.λπ., ή για τα ακίνητα, ώστε να προσδιορισθούν αξιόπιστοι στόχοι.

Εφόσον όμως αποδειχτεί ακατόρθωτη μια ουσιαστική προσέγγιση του ύψους των εσόδων στο επίπεδο των δαπανών, τότε δραστικές περαιτέρω περικοπές θα γίνουν αναπόφευκτες.