Μέτρα για να ηρεμήσουν οι αγορές στη ράχη των κοινωνιών

Σε θεσμικές αλλαγές που θα προλάβαιναν, ή θα αντιμετώπιζαν πιο έγκαιρα, κρίσεις σαν αυτήν που έπληξε φέτος την Ελλάδα και κλόνισε την Ευρωζώνη συνολικά, κατέληξαν οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη σύνοδό τους 28-29 Οκτωβρίου στις Βρυξέλλες. Με τα βαθύτερα αίτια, τις σοβαρές ανισορροπίες που προκάλεσαν την κρίση αυτή δεν ασχολήθηκαν, ούτε με τη χαμηλή μεγέθυνση και την υψηλή ανεργία που μαστίζει την Ευρώπη. Κανόνες και κυρώσεις του Συμφώνου Σταθερότητας θα γίνουν πλέον αυστηρότεροι, η ακραία γερμανική πρόταση όμως να αφαιρείται το δικαίωμα ψήφου από χώρες που επανειλημμένα θα τους παραβίαζαν παραπέμπεται στις «ελληνικές καλένδες». Ανοικτό έμεινε το κρίσιμο, για τη χώρα μας ιδίως, θέμα των προβλέψεων του μόνιμου μηχανισμού κρίσεων ο οποίος θα θεσπισθεί ως τα μέσα του 2013.

Τα ξημερώματα της Παρασκευής, ύστερα από έντονες συζητήσεις, οι 27 ηγέτες συμφώνησαν κατʼ αρχήν σε μια «περιορισμένη» τροποποίηση της Συνθήκης της Λισσαβώνας προκειμένου να δημιουργηθεί ένας μόνιμος μηχανισμός για την αντιμετώπιση κρίσεων. Την επεξεργασία της ανέθεσαν στον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν βαν Ρόμποϊ, σε διαβούλευση με τις χώρες μέλη, ώστε να την φέρει στο επόμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο 16-17 Δεκεμβρίου. Η Επιτροπή εξάλλου, μαζί με τον Πρόεδρο βαν Ρόμποϊ, ανέλαβε να σχεδιάσει το μελλοντικό νέο μηχανισμό: δηλαδή το ρόλο του ιδιωτικού τομέα, το ρόλο του ΔΝΤ και τους πολύ αυστηρούς όρους κάτω από τους οποίους θα εφαρμόζονται προγράμματα στήριξης χωρών που φτάνουν σε κρίση. Η συγκεκριμένη πρόταση τροποποίησης της Συνθήκης πρέπει να αποφασιστεί από τους 27 ηγέτες ως το τέλος του έτους ώστε να υπάρχει ο χρόνος να κυρωθεί και να τεθεί σε ισχύ το αργότερο μέχρι τον Ιούνιο του 2013, που λήγει ο μηχανισμός στήριξης της Ελλάδας διευκρίνισε μεταξύ άλλων και η ίδια η Γερμανίδα καγκελάριος Άγγελα Μέρκελ μετά το πέρας της συνόδου.

Η πορεία εξυγίανσης της ελληνικής οικονομίας και οι προοπτικές της, σε ποια κατάσταση θα βρίσκεται σε δυόμισι χρόνια, δεν συζητήθηκαν ειδικότερα σε αυτή τη σύνοδο. Η εξασφάλιση όμως της ύπαρξης ενός μόνιμου μηχανισμού όταν θα εκπνέει αυτός που συστήθηκε ειδικά για εμάς, δημιουργεί ένα αντικειμενικό πλαίσιο για το ενδεχόμενο να χρειαστεί παράταση του χρόνου αποπληρωμής του δανείου από τις χώρες μέλη της Ευρωζώνης, χωρίς να απαιτηθούν και πάλι δύσκολες πολιτικές διαπραγματεύσεις, σαν τις δραματικές των πρώτων μηνών του 2010. Θέμα παράτασης έχει άλλωστε ήδη τεθεί από το γενικό διευθυντή του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος-Καν, δήλωσε στους δημοσιογράφους και ο Έλληνας πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, τονίζοντας και πάλι ότι για την ελληνική κυβέρνηση υπάρχει επίσης θέμα επαναδιαπραγμάτευσης των πιο επαχθών όρων του Μνημονίου. Εκτίμησε μάλιστα ότι η δημιουργία μόνιμου μηχανισμού διαμορφώνει πιο ευνοϊκό κλίμα για την επαναδιαπραγμάτευση αυτή.

Ανοικτό παραμένει όμως το κρίσιμο ζήτημα τι ακριβώς θα προβλέπει ο μηχανισμός. Η ένταξη του ιδιωτικού τομέα είναι απαίτηση της Γερμανίας, ώστε και οι τράπεζες που δάνειζαν χώρα που έφτασε σε κρίση να αναλάβουν μερίδιο του κόστους εξυγίανσης και να μη φέρουν το βάρος μόνον οι φορολογούμενοι, όπως επέμενε η κ. Μέρκελ. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει διαγραφή μέρους του χρέους προς τις τράπεζες (κούρεμα), που θα συνεπαγόταν επικίνδυνα αυξημένο κόστος του δανεισμού στο μέλλον. Εδώ υπάγεται επίσης το θέμα των επιτοκίων για τα δάνεια που χορηγούνται μέσω του μηχανισμού, «ακριβότερα από της αγοράς» κατά γερμανική απαίτηση, άποψη που έχει υποστηρίξει και ο επίτροπος Όλι Ρεν, σε αντίθεση με τη λογική του ΔΝΤ ότι τα επιτόκια πρέπει να είναι χαμηλά για να διευκολυνθεί η χώρα που πλήγηκε από κρίση. Τη μείωση των επιτοκίων για την Ελλάδα από το 2013 που θα αρχίσουν οι πληρωμές (και για όποια χώρα βρεθεί σε ανάλογη θέση) έχει υποστηρίξει, υπενθυμίζεται, ο Τομάσο Πάντοα-Σκιόπα με τη συμφωνία του Ζακ Ντελόρ, του Γκι Βερχόφστατ και άλλων επιφανών ευρωπαϊστών. Σε όλη αυτή τη δύσκολη και αδιευκρίνιστη ακόμα θεματική δεν θέλησε να υπεισέλθει ο κ. Παπανδρέου στη συνέντευξη Τύπου μετά τη σύνοδο προχθές.

Για την αλλαγή της Συνθήκης της Λισσαβώνας υπήρχαν ωστόσο επιφυλάξεις στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, καθώς μόλις πέρυσι, μετά από πολυετείς προσπάθειες, είχε επιτευχθεί η κύρωσή της, οι γερμανικές ανησυχίες όμως για τον κίνδυνο ο μηχανισμός να κρινόταν αντισυνταγματικός χωρίς θεμελίωση στη Συνθήκη έκαμψαν τις αντιστάσεις των υπολοίπων. Από την άλλη πλευρά συμφωνήθηκε πάντως η τροποποίηση να είναι περιορισμένη, να αναφέρεται αποκλειστικά στο μηχανισμό, ώστε να αποφευχθούν όσο γίνεται πολιτικές ενστάσεις στα εθνικά κοινοβούλια για την κύρωσή του. Και επιλέχθηκε μια σύντομη διαδικασία κύρωσης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με απλή ψηφοφορία επί του προτεινομένου κειμένου, η οποία προβλέπεται στην υφιστάμενη Συνθήκη (άρθρα 48-6). Το άρθρο 125 με τη ρήτρα της «μη διάσωσης» χώρας που κινδυνεύει από τις άλλες χώρες μέλη, ακρογωνιαίο για τη γερμανική άποψη, θα παραμείνει ως έχει.

Αλλά η γερμανική ιδέα να μπορεί να αφαιρείται το δικαίωμα ψήφου από χώρα μέλος, εφόσον επανειλημμένα παραβιάζει τους κοινούς κανόνες, πρακτικά ενταφιάστηκε σε αυτή τη σύνοδο. Την είχαν «αδειάσει» ήδη πριν συνέλθει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ο πρόεδρος της Ευρωομάδας (και αρχαιότερος εν ενεργεία πρωθυπουργός της Ένωσης) Λουξεμβούργιος Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ σε συνέντευξή του στη γερμανική Die Welt, με δηλώσεις του ο πρόεδρος της Επιτροπής Ζοζέ Μπαρόζο, χαρακτηρίζοντάς την και οι δύο «απαράδεκτη» και προδικάζοντας ότι δεν έχει καμία πιθανότητα να περάσει. Η ελληνική αντιπροσωπεία «έδωσε μάχη», όπως ειπώθηκε στους δημοσιογράφους, αλλά οι περισσότερες κυβερνήσεις δεν επρόκειτο να τη δεχθούν. Μόνο για διπλωματικούς λόγους – να μην προσβληθεί άμεσα η μεγαλύτερη χώρα της Ένωσης – το Συμβούλιο κατέληξε στην εξής διατύπωση: «Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου προτίθεται να εξετάσει στη συνέχεια (δηλαδή από τον καινούργιο χρόνο και χωρίς να του το έχουν αναθέσει οι 27), σε διαβούλευση με τα κράτη μέλη, το θέμα του δικαιώματος συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων σε διαδικασίες σχετικές με την ΟΝΕ σε περίπτωση μόνιμης απειλής για τη σταθερότητα της Ευρωζώνης ως συνόλου».

Κατά τα λοιπά, η έκθεση βαν Ρόμποϊ ως προς τη μακροοικονομική εποπτεία και την αυστηροποίηση του Συμφώνου Σταθερότητας υιοθετήθηκε όπως έχει παρουσιαστεί: Θα παρακολουθείται η ανταγωνιστικότητα κάθε χώρας μέλους και αν παρατηρούνται μεγάλες απώλειες (επιδείνωση στο εξωτερικό ισοζύγιο) θα αναλαμβάνεται δράση. Επίσης το δημόσιο χρέος θα λαμβάνεται περισσότερο υπόψη δίπλα στο έλλειμμα, οι δε κυρώσεις θα αποφασίζονται ευκολότερα και νωρίτερα, συνόψισε ο ίδιος ο βαν Ρόμποϊ και προσέθεσε: θα τις αποφασίζουν οι υπουργοί Οικονομικών, όπως προβλέπει η Συνθήκη, αλλά με αντεστραμμένη πλειοψηφία, δηλαδή η κύρωση που θα προτείνει η Επιτροπή θα περνάει εκτός και αν η πλειοψηφία των υπουργών εκφραστεί κατά. Τις κατευθύνσεις αυτές που υιοθέτησε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα μεταφράσουν σε νομικά κείμενα η Επιτροπή, το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο.

Πάνω από 10% η ανεργία στην Ευρωζώνη

Η ανεργία στην Ευρωζώνη ξεπέρασε το όριο του 10%, έφτασε το Σεπτέμβριο 10,1% για πρώτη φορά από τη σύσταση της Νομισματικής Ένωσης το 1999. Οι άνεργοι υπολογίζονται σε 15,9 εκατομμύρια, 424.000 περισσότεροι από το Σεπτέμβριο του 2009. Τα δυσμενή νεότερα στοιχεία ανακοίνωσε η Eurostat την ώρα που οι ηγέτες ολοκλήρωναν τη διήμερη σύνοδό τους για την «οικονομική διακυβέρνηση» χωρίς καθόλου να ασχοληθούν με τις επικίνδυνες ανισορροπίες που εκφράζουν στην οικονομία αλλά και στις κοινωνίες της Ευρώπης.

Η ελαφριά αύξηση της ανεργίας (από 10% τον Αύγουστο) σε περίοδο απροσδόκητα υψηλής ανόδου του ΑΕΠ, εμπνέει σοβαρές ανησυχίες για περαιτέρω επιδείνωση το επόμενο έτος που η μεγέθυνση προβλέπεται πολύ βραδύτερη. Τα στοιχεία δείχνουν εξάλλου πόσο διευρύνεται το χάσμα μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Το ποσοστό ανεργίας κυμαίνεται από 4,4% στην Ολλανδία μέχρι 20,8% στην Ισπανία. Και ενώ στη Γερμανία ακολουθεί πτωτική πορεία, σε 6,7% το Σεπτέμβριο και συνέχισε να υποχωρεί τον Οκτώβριο σπάζοντας μετά από 18 χρόνια το φράγμα των 3 εκατομμυρίων ανέργων, στην Ιρλανδία ανέβαινε σε 14,1%, στην Ιταλία σε 8,3%. Ανοδική είναι προφανώς και στην Ελλάδα όπου καθυστερεί ακόμα η δημοσίευση στοιχείων, αλλά τον Ιούνιο ήδη έφτανε 12,2%.