Φως στο ευρωπαϊκό τούνελ;

Κάθε δυστυχισµένη οικογένεια, έλεγε ο Τολστόι, είναι δυστυχισµένη για διαφορετικούς λόγους. Αλλά έχουν όλες κάτι κοινό: τη δυστυχία τους. Τηρουµένων των αναλογιών, το ίδιο ισχύει και για τις εύθραυστες οικονοµίες της περιφέρειας της ευρωζώνης. Η κρίση χρέους που αντιµετωπίζουν έχει διαφορετική εξήγηση σε καθεµία από αυτές. Στην Ελλάδα ήταν ο δηµοσιονοµικός εκτροχιασµός του πελατειακού κράτους, στην Ιρλανδία η κερδοσκοπική φούσκα των τραπεζών, στην Ισπανία η φούσκα των ακινήτων, στην Πορτογαλία η χρόνια δηµοσιονοµική αδυναµία (που έφερε τη χώρα δύο φορές ήδη τα τελευταία 30 χρόνια στην επιτήρηση του ∆ΝΤ). ∆ιαφορετικές αιτίες, διαφορετικές συνθήκες: εµείς καταριόµαστε τον εαυτό µας ή τους πολιτικούς µας, τη διαφθορά, τη διαπλοκή ή τηνΤουρκοκρατία και ψάχνουµε «ποιοι έφαγαν τα λεφτά», οι Ιρλανδοί θυµώνουν επειδή «δεν µπαίνουν φυλακή οι τραπεζίτες», οι Πορτογάλοι διαµαρτύρονται επειδή τους υποχρεώνουν να ξοδεύουν για αγορές όπλων «ενώδεν έχουν κανέναν εχθρό στον κόσµο».

Αλλά, παρά τις εθνικές διαφορές και τις διαφορετικές αιτίες, όλες οι χώρες της περιφέρειας της ευρωζώνης πάσχουν από µια κοινή δυστυχία – ενδηµική της ζώνης. Πληρώνουµε όλοι µια δοµική ανισορροπία συναλλαγών πουχαρακτηρίζει από γεννησιµιού της τη ζώνη του ευρώ. Μπορεί να υπάρχουν ιδιαίτεροι σε κάθε περίπτωση λόγοι που εξηγούν την κρίση, µπορεί να έχει κάθε χώρα χωριστά δικάτης προβλήµατα να λύσει, δικές τηςαδυναµίες να διορθώσει, αλλά είναι πιαφανερό ότι υπάρχει κι ένα υπερκείµενο των εθνικών ιδιοµορφιών πρόβληµα που µοιραζόµαστε όλοι από κοινού. Και είναι πρόβληµα της Ευρώπης. Εκδήλωση ενός δοµικού σφάλµατος στην αρχιτεκτονική του ευρώ.

Οι πιο διορατικοί –ευρωσκεπτικιστές κάποιοι εξ αυτών, ευρωπαϊστές φανατικοί κάποιοι άλλοι– είχαν εγκαίρως προειδοποιήσει ότι ένα κοινό νόµισµα δίχως κοινή δηµοσιονοµική πολιτική, δίχως µια τράπεζα ως δανειστή ύστατης καταφυγής, δίχως συντονισµό οικονοµικών και κοινωνικών πολιτικών είναιεύθραυστο. Απαλλάσσει µεν όσουςτο µοιράζονται από τον κίνδυνοτων συναλλαγµατικών, νοµισµατικών κρίσεων που τόσο µας ταλάνισαν στοπαρελθόν, αλλά εκθέτει τους πιο αδύναµους στον κίνδυνο µιας κρίσης πολύ πιο επικίνδυνης στιςοικονοµικές αλλά και στις πολιτικέςκαι κοινωνικές της συνέπειες, µιας κρίσηςδανεισµού και χρέους. Αυτό ακριβώς που τώρα ζούµε. Οι δοµικές ανισορροπίες ανάµεσα στις περισσότερο και τις λιγότερο ανταγωνιστικές οικονοµίες της ζώνης του ευρώ οδήγησαν στο σηµερινό αποτέλεσµα: Ενώ η ζώνη στο σύνολό της είναι δηµοσιονοµικά υγιής, µε ισορροπηµένο ισοζύγιο συναλλαγών,στο εσωτερικό της οι ανισορροπίεςδιευρύνονται ανάµεσα στις πλεονασµατικές καιτις ελλειµµατικές οικονοµίες, όπου τα πλεονάσµατα των µεν είναι τα ελλείµµατα των δε. Και τώρα, καθώς η κρίση επιταχύνεται υπό την πίεση των διαβόητων αγορών, και η φωτιά που σιγόκαιγε πέρυσι την άνοιξη στη νοτιοανατολικήάκρη της ηπείρου, στα δικά µας γαλανά νερά, κινδυνεύει να απλωθεί ώς τον σκληρό πυρήνα της, οι ευρωπαϊκοί θεσµοί και οι κυρίαρχες δυνάµεις της ηπείρου πιέζονταινα διαλέξουν τον τρόπο µε τον οποίο θα αντιµετωπίσουν την κρίση. Καιτο δίληµµα γίνεται όλο και πιο απλό και καθαρό: Εξοδος «από πάνω» ή «από κάτω»; Εξοδος µε τη διάλυση της ευρωζώνης και την επιστροφή στις επιµέρους εθνικές κυριαρχίες (καιτα επιµέρους νοµίσµατα), µε την ελπίδα ότι κάθε κράτος χωριστά θα έχει ενιαία και ισχυρότερη βούληση αντίστασης στις πιέσεις των αγορών και επιβολής των πρωτείων της πολιτικής έναντι της οικονοµίας (έστω και αν το νόµισµά του δεν θα έχει δύναµη αντίστασης); Ή έξοδος διά της ενισχύσεως των θεσµών κοινής ευρωπαϊκής διακυβέρνησης µε ισχυρότερο ευρωπαϊκό κέντρο και τη µετατροπή της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας σε κάτι ανάλογο µε την αµερικανική FED;

Ολο και περισσότερα σηµάδια τον τελευταίο καιρό επιτρέπουν να ελπίζουµε ότι, σέρνοντας τα πόδια της,διστάζοντας και βαρυγκωµώντας, κάνοντας ένα βήµα εµπρός και δύο πίσω, και µε διαρκή υπόκρουση τη γερµανική γκρίνια και τον τρόµο των συντηρητικών του Βερολίνου απέναντι στον «ηθικό κίνδυνο» που υποτίθεται ότι προκύπτει από την σωτηρία των ασώτων, η Ευρώπη κινείται προς το έως πρόσφατα αδιανόητο. Και ότι αρχίζει να φαίνεται αχνά ένα φως στην άκρη του σκοτεινού ευρωπαϊκού τούνελ.