Τυνησία: Όταν το ψωμί... γκρεμίζει καθεστώτα
Κάκη Μπαλλή, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2011-01-23
Στον αραβικό κόσμο, που αγαπάει τις λυρικές εκφράσεις, ονόμασαν την εξέγερση της Τυνησίας «επανάσταση των γιασεμιών». Θα της ταίριαζε όμως περισσότερο ο χαρακτηρισμός «επανάσταση του ψωμιού». Στην Τυνησία, όπως και σε άλλες χώρες του αραβικού κόσμου, οι άνθρωποι βγήκαν αρχικά στον δρόμο επειδή πεινούσαν, επειδή εκτινάχθηκαν και πάλι στα ύψη οι τιμές των βασικών τροφίμων, χωρίς να έχει βελτιωθεί στο ελάχιστο το εισόδημά τους, ώστε να μη φτάνει ούτε για ένα καρβέλι ψωμί. Ανάλογες διαδηλώσεις -που άλλες οδήγησαν σε αιματηρές εξεγέρσεις κι άλλες όχι- γίνονταν μαζικά το 2008 στην Αφρική και στις χώρες της Καραϊβικής. Και τότε είχαν σπάσει κάθε ρεκόρ οι τιμές των τροφίμων και της ενέργειας, αφενός επειδή οι σοδειές δεν είχαν πάει και τόσο καλά, λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων, αφετέρου επειδή οι επενδυτές είχαν στραφεί για να βγάλουν λεφτά στα προθεσμιακά συμβόλαια των πρώτων υλών, του σταριού και του καλαμποκιού, του ρυζιού και της σόγιας, του καφέ και της ζάχαρης.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ανέβουν πέραν κάθε λογικής οι τιμές, ζορίζοντας τα φτωχά και μεσαία νοικοκυριά του κόσμου και οδηγώντας στη λιμοκτονία της γης τους κολασμένους. Κι αυτοί είναι πολλοί, σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον πλανήτη μας. Μόνο στην Ασία, πάνω από μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι πέφτουν συνήθως για ύπνο νηστικοί, ενώ στην υποσαχάρια Αφρική υποσιτίζονται περισσότεροι από 210 εκατομμύρια άνθρωποι. Παρά την τεράστια επιτυχία του Λούλα στη Βραζιλία τα τελευταία χρόνια, τουλάχιστον 50 εκατομμύρια άνθρωποι στη Λατινική Αμερική δεν ξέρουν τι θα πει φαγητό πρωί, μεσημέρι, βράδυ και σχεδόν άλλοι τόσοι στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Σχεδόν 25 εκατομμύρια άνθρωποι πεινάνε και σήμερα στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, αλλά λιμοκτονούντες υπάρχουν και στον λεγόμενο πρώτο κόσμο, σχεδόν 10 εκατομμύρια άνθρωποι στις παραδοσιακά βιομηχανικές χώρες.
Για όλους αυτούς τους ανθρώπους, η άνοδος της τιμής των τροφίμων έμοιαζε με καταδίκη σε θάνατο. Ευτυχώς -τρόπος του λέγειν- έσκασε το φθινόπωρο του 2008 η χρηματοπιστωτική κρίση με την κατάρρευση της Lehman Brothers και για ένα διάστημα στέρεψαν από ρευστότητα οι κερδοσκόποι και υποχώρησαν οι πιέσεις στις αγορές πρώτων υλών.
Τα πρώτα, ωστόσο, που ανάρρωσαν γρήγορα από την κρίση -η οποία μέχρι στιγμής και παρά τις ηρωικές δηλώσεις των πολιτικών δεν είχε ως παράπλευρη ωφέλεια την επιβολή νέων κανόνων στις αγορές- ήταν και πάλι τα κερδοσκοπικά επενδυτικά κεφάλαια, που βγήκαν ταχύτατα στην αναζήτηση ευκαιριών. Και στράφηκαν και πάλι στις πρώτες ύλες. Το αποτέλεσμα ήταν ο παγκόσμιος δείκτης των τιμών των τροφίμων να φτάσει και πάλι τα επίπεδα - ρεκόρ του έτους της πείνας 2008. Στο δεύτερο εξάμηνο του 2010 οι τιμές χονδρικής για τα βασικά αγροτικά προϊόντα αυξήθηκαν κατά 32% και η τάση τους παραμένει ανοδική. Στις αρχές του 2010 στο χρηματιστήριο εμπορευμάτων του Σικάγου -το μεγαλύτερο του κόσμου- «παίζονταν» 55.000 ανοιχτά προθεσμιακά συμβόλαια για το στάρι, που πόνταραν στην άνοδο της τιμής του. Στο τέλος της χρονιάς είχαν φτάσει τις 80.000. Αυτό σημαίνει ότι οι κερδοσκόποι κάνουν ό,τι μπορούν για να ωθήσουν ακόμη ψηλότερα τις τιμές των σιτηρών, ενώ έχουν και άπλετη βοήθεια από τις καιρικές συνθήκες.
Ο κακός μας ο καιρός
Το κλιματικό φαινόμενο La Nina (το κοριτσάκι) έχει προκαλέσει τρομακτικές πλημμύρες σε ευρύτατες περιοχές της Ασίας και της Αυστραλίας και φοβερή ξηρασία στην κεντρική και νότια Αμερική. Αυτό έχει άμεση επίπτωση στη φετινή σοδειά, αλλά και στη λειτουργία των ορυχείων, με αποτέλεσμα να αυξάνονται και λόγω... ανωτέρας βίας οι τιμές, καθώς μειώνεται η προσφορά.
Στην Ινδία, για παράδειγμα, ο ασυνήθιστα βροχερός και ψυχρός καιρός, έχει καταστρέψει τη σοδειά των κρεμμυδιών -που αποτελούν βασικό συστατικό της ινδικής διατροφής- και έχει διπλασιάσει την τιμή τους μέσα σε λιγότερο από έναν χρόνο. Παράλληλα, εμποδίζει την εξόρυξη σιδηρομεταλλεύματος, με αποτέλεσμα η τιμή του να έχει αυξηθεί κατά 43%.
Ανάλογα έντονα είναι τα καιρικά φαινόμενα στην Ινδονησία, την Παπούα Νέα Γουινέα και την Ταϊλάνδη. Το αποτέλεσμα είναι να μειωθεί η παραγωγή λαδιού από κοκοφοίνικα, αλλά και η παραγωγή καουτσούκ - και η τιμή τους να αυξηθεί κατά 75%.
Στην Αυστραλία, οι βιβλικές πλημμύρες, που βλέπουμε εδώ και εβδομάδες στις οθόνες μας, δεν καταστρέφουν μόνο τις ζωές των ανθρώπων, αλλά και τη φετινή σοδειά σιτηρών και ζάχαρης, αυξάνοντας τις τιμές για όλο τον υπόλοιπο κόσμο. Τους αγρότες των νότιων πολιτειών των ΗΠΑ, αντίθετα, τους καταστρέφουν οι εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες και η απουσία βροχοπτώσεων, με αποτέλεσμα να αναμένονται αισθητά μικρότερες φέτος οι σοδειές, κυρίως του καλαμποκιού και του σταριού, αλλά και της σόγιας. Οπότε θα επιβαρυνθεί ακόμη περισσότερο η τιμή τους, η οποία έχει ήδη αυξηθεί το 2010 εξαιτίας της κερδοσκοπίας - κατά 40% του σταριού και κατά 33% του καλαμποκιού και της σόγιας.
Στην Κολομβία η La Nina έχει προκαλέσει τις εντονότερες βροχοπτώσεις των τελευταίων 40 χρόνων με δραματικές επιπτώσεις στην παραγωγή του καφέ Αράμπικα. Η τιμή του έχει αυξηθεί κατά 60% από τις αρχές του 2010 και θα συνεχίσει νʼ ανεβαίνει. Σε αντίθεση με την Κολομβία, στην άλλη άκρη της Νότιας Αμερικής, στην Αργεντινή οι αγρότες αντιμετωπίζουν την ξηρασία, που καταστρέφει τις σοδειές του καλαμποκιού και της σόγιας.
Δειλός... συναγερμός
Αυτή η δραματική εξέλιξη στην αγορά των τροφίμων έχει σημάνει συναγερμό στις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορεί ο καιρός να είναι ανίκητος, οι κερδοσκόποι όμως δεν -θα έπρεπε να- είναι. Οι τιμές των τροφίμων μπορεί να μην οδηγούν στον λιμό τους κατοίκους της Ε.Ε. και των ΗΠΑ, επιβαρύνουν ωστόσο τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς των πολιτών τους. Την περασμένη εβδομάδα η CFTC, η ρυθμιστική αρχή της αγοράς πρώτων υλών στις ΗΠΑ, παρουσίασε στο αμερικανικό Κογκρέσο την πρότασή της για περιορισμό της κερδοσκοπίας. Για παράδειγμα, η CFTC θέλει να βάλει όρια για το πόσο μέρος μιας σοδειάς μπορεί να αγοράζει ένας και μόνο έμπορος. Κάτι ανάλογο θέλει να κάνει και ο επίτροπος για την εσωτερική αγορά Μισέλ Μπαρνιέ, να βάλει όρια στα προθεσμιακά συμβόλαια. Ωστόσο, στην Ευρώπη οι κερδοσκόποι είναι ακόμη πιο ελεύθεροι στις κινήσεις τους απʼ ό,τι στην πατρίδα του χρηματιστηριακού καπιταλισμού, την Αμερική. Δεν είναι καν υποχρεωμένοι να δηλώνουν τις θέσεις τους σε παράγωγα στην αγορά τροφίμων, οπότε τι νόημα έχουν τα όρια όταν δεν είναι γνωστές οι θέσεις; Κοντολογής οι όποιες προσπάθειες γίνονται για τον περιορισμό της κερδοσκοπίας στην αγορά τροφίμων είναι μάλλον δειλές. Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί δεν απαγορεύεται εντελώς η κερδοσκοπία, τουλάχιστον στα τρόφιμα. Λες και δεν είναι αρκετή η κάθε La Nina.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ανέβουν πέραν κάθε λογικής οι τιμές, ζορίζοντας τα φτωχά και μεσαία νοικοκυριά του κόσμου και οδηγώντας στη λιμοκτονία της γης τους κολασμένους. Κι αυτοί είναι πολλοί, σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον πλανήτη μας. Μόνο στην Ασία, πάνω από μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι πέφτουν συνήθως για ύπνο νηστικοί, ενώ στην υποσαχάρια Αφρική υποσιτίζονται περισσότεροι από 210 εκατομμύρια άνθρωποι. Παρά την τεράστια επιτυχία του Λούλα στη Βραζιλία τα τελευταία χρόνια, τουλάχιστον 50 εκατομμύρια άνθρωποι στη Λατινική Αμερική δεν ξέρουν τι θα πει φαγητό πρωί, μεσημέρι, βράδυ και σχεδόν άλλοι τόσοι στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Σχεδόν 25 εκατομμύρια άνθρωποι πεινάνε και σήμερα στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, αλλά λιμοκτονούντες υπάρχουν και στον λεγόμενο πρώτο κόσμο, σχεδόν 10 εκατομμύρια άνθρωποι στις παραδοσιακά βιομηχανικές χώρες.
Για όλους αυτούς τους ανθρώπους, η άνοδος της τιμής των τροφίμων έμοιαζε με καταδίκη σε θάνατο. Ευτυχώς -τρόπος του λέγειν- έσκασε το φθινόπωρο του 2008 η χρηματοπιστωτική κρίση με την κατάρρευση της Lehman Brothers και για ένα διάστημα στέρεψαν από ρευστότητα οι κερδοσκόποι και υποχώρησαν οι πιέσεις στις αγορές πρώτων υλών.
Τα πρώτα, ωστόσο, που ανάρρωσαν γρήγορα από την κρίση -η οποία μέχρι στιγμής και παρά τις ηρωικές δηλώσεις των πολιτικών δεν είχε ως παράπλευρη ωφέλεια την επιβολή νέων κανόνων στις αγορές- ήταν και πάλι τα κερδοσκοπικά επενδυτικά κεφάλαια, που βγήκαν ταχύτατα στην αναζήτηση ευκαιριών. Και στράφηκαν και πάλι στις πρώτες ύλες. Το αποτέλεσμα ήταν ο παγκόσμιος δείκτης των τιμών των τροφίμων να φτάσει και πάλι τα επίπεδα - ρεκόρ του έτους της πείνας 2008. Στο δεύτερο εξάμηνο του 2010 οι τιμές χονδρικής για τα βασικά αγροτικά προϊόντα αυξήθηκαν κατά 32% και η τάση τους παραμένει ανοδική. Στις αρχές του 2010 στο χρηματιστήριο εμπορευμάτων του Σικάγου -το μεγαλύτερο του κόσμου- «παίζονταν» 55.000 ανοιχτά προθεσμιακά συμβόλαια για το στάρι, που πόνταραν στην άνοδο της τιμής του. Στο τέλος της χρονιάς είχαν φτάσει τις 80.000. Αυτό σημαίνει ότι οι κερδοσκόποι κάνουν ό,τι μπορούν για να ωθήσουν ακόμη ψηλότερα τις τιμές των σιτηρών, ενώ έχουν και άπλετη βοήθεια από τις καιρικές συνθήκες.
Ο κακός μας ο καιρός
Το κλιματικό φαινόμενο La Nina (το κοριτσάκι) έχει προκαλέσει τρομακτικές πλημμύρες σε ευρύτατες περιοχές της Ασίας και της Αυστραλίας και φοβερή ξηρασία στην κεντρική και νότια Αμερική. Αυτό έχει άμεση επίπτωση στη φετινή σοδειά, αλλά και στη λειτουργία των ορυχείων, με αποτέλεσμα να αυξάνονται και λόγω... ανωτέρας βίας οι τιμές, καθώς μειώνεται η προσφορά.
Στην Ινδία, για παράδειγμα, ο ασυνήθιστα βροχερός και ψυχρός καιρός, έχει καταστρέψει τη σοδειά των κρεμμυδιών -που αποτελούν βασικό συστατικό της ινδικής διατροφής- και έχει διπλασιάσει την τιμή τους μέσα σε λιγότερο από έναν χρόνο. Παράλληλα, εμποδίζει την εξόρυξη σιδηρομεταλλεύματος, με αποτέλεσμα η τιμή του να έχει αυξηθεί κατά 43%.
Ανάλογα έντονα είναι τα καιρικά φαινόμενα στην Ινδονησία, την Παπούα Νέα Γουινέα και την Ταϊλάνδη. Το αποτέλεσμα είναι να μειωθεί η παραγωγή λαδιού από κοκοφοίνικα, αλλά και η παραγωγή καουτσούκ - και η τιμή τους να αυξηθεί κατά 75%.
Στην Αυστραλία, οι βιβλικές πλημμύρες, που βλέπουμε εδώ και εβδομάδες στις οθόνες μας, δεν καταστρέφουν μόνο τις ζωές των ανθρώπων, αλλά και τη φετινή σοδειά σιτηρών και ζάχαρης, αυξάνοντας τις τιμές για όλο τον υπόλοιπο κόσμο. Τους αγρότες των νότιων πολιτειών των ΗΠΑ, αντίθετα, τους καταστρέφουν οι εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες και η απουσία βροχοπτώσεων, με αποτέλεσμα να αναμένονται αισθητά μικρότερες φέτος οι σοδειές, κυρίως του καλαμποκιού και του σταριού, αλλά και της σόγιας. Οπότε θα επιβαρυνθεί ακόμη περισσότερο η τιμή τους, η οποία έχει ήδη αυξηθεί το 2010 εξαιτίας της κερδοσκοπίας - κατά 40% του σταριού και κατά 33% του καλαμποκιού και της σόγιας.
Στην Κολομβία η La Nina έχει προκαλέσει τις εντονότερες βροχοπτώσεις των τελευταίων 40 χρόνων με δραματικές επιπτώσεις στην παραγωγή του καφέ Αράμπικα. Η τιμή του έχει αυξηθεί κατά 60% από τις αρχές του 2010 και θα συνεχίσει νʼ ανεβαίνει. Σε αντίθεση με την Κολομβία, στην άλλη άκρη της Νότιας Αμερικής, στην Αργεντινή οι αγρότες αντιμετωπίζουν την ξηρασία, που καταστρέφει τις σοδειές του καλαμποκιού και της σόγιας.
Δειλός... συναγερμός
Αυτή η δραματική εξέλιξη στην αγορά των τροφίμων έχει σημάνει συναγερμό στις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορεί ο καιρός να είναι ανίκητος, οι κερδοσκόποι όμως δεν -θα έπρεπε να- είναι. Οι τιμές των τροφίμων μπορεί να μην οδηγούν στον λιμό τους κατοίκους της Ε.Ε. και των ΗΠΑ, επιβαρύνουν ωστόσο τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς των πολιτών τους. Την περασμένη εβδομάδα η CFTC, η ρυθμιστική αρχή της αγοράς πρώτων υλών στις ΗΠΑ, παρουσίασε στο αμερικανικό Κογκρέσο την πρότασή της για περιορισμό της κερδοσκοπίας. Για παράδειγμα, η CFTC θέλει να βάλει όρια για το πόσο μέρος μιας σοδειάς μπορεί να αγοράζει ένας και μόνο έμπορος. Κάτι ανάλογο θέλει να κάνει και ο επίτροπος για την εσωτερική αγορά Μισέλ Μπαρνιέ, να βάλει όρια στα προθεσμιακά συμβόλαια. Ωστόσο, στην Ευρώπη οι κερδοσκόποι είναι ακόμη πιο ελεύθεροι στις κινήσεις τους απʼ ό,τι στην πατρίδα του χρηματιστηριακού καπιταλισμού, την Αμερική. Δεν είναι καν υποχρεωμένοι να δηλώνουν τις θέσεις τους σε παράγωγα στην αγορά τροφίμων, οπότε τι νόημα έχουν τα όρια όταν δεν είναι γνωστές οι θέσεις; Κοντολογής οι όποιες προσπάθειες γίνονται για τον περιορισμό της κερδοσκοπίας στην αγορά τροφίμων είναι μάλλον δειλές. Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί δεν απαγορεύεται εντελώς η κερδοσκοπία, τουλάχιστον στα τρόφιμα. Λες και δεν είναι αρκετή η κάθε La Nina.
