Η Λιβύη στην πιο κρίσιμη καμπή της ιστορίας της...
Ελένη Τσερεζόλε, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2011-02-27
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι τα τελευταία 24ωρα βιώνουμε τις ύστατες ώρες ενός καθεστώτος που κράτησε 42 χρόνια και που έχει αποφασίσει ότι οι τελευταίοι του σπασμοί πρέπει να συνοδευθούν από λουτρό αίματος - σαν το καθεστώς Καντάφι, που ξεκίνησε με την αναίμακτη ανατροπή του βασιλιά Ίντρις τον Σεπτέμβριο του 1969, να θέλει να σβήσει κάθε καλή ανάμνηση που θα μπορούσε να έχουν οι Λίβυοι από αυτό. Το 1969, ο 27χρονος νεαρός στρατιωτικός, που είχε εκπαιδευτεί στη Βρετανία, ξεκινούσε το πραξικόπημά του από το λιμάνι της Βεγγάζης, όπου ξέσπασε και η τωρινή εξέγερση, η οποία θα καταλήξει, όπως όλα δείχνουν, στην αιματηρή ανατροπή του, και εγκαθίδρυε τη "Λαϊκή και Σοσιαλιστική Λιβυκή Αραβική Μεγάλη Τζαμαχιρία (Δημοκρατία)". Ουσιαστικά επρόκειτο για μια ενός ανδρός (ή, με το πέρασμα του χρόνου, μίας οικογένειας) αρχή...
Το ότι το καθεστώς μετράει τον χρόνο αντίστροφα φαίνεται από την προσφυγή, από τις πρώτες κιόλας ημέρες, στην απροκάλυπτη βία, με βομβαρδισμούς της Βεγγάζης από αέρος και θαλάσσης, όπως και με τη χρήση Αφρικανών μισθοφόρων στις άλλες πόλεις, που πυροβολούν τυφλά προκειμένου να εκφοβίσουν τους εξεγερμένους Λίβυους. Ο αριθμός των νεκρών κυμαίνεται από 600, 1.000 ώς και 2.000, ενώ δεν είναι διόλου απίθανο το τελικό νούμερο να είναι ακόμη μεγαλύτερο. Για παράδειγμα, υπήρχαν καταγγελίες, όπως αυτή του γενικού γραμματέα του λιβυκού Συνδέσμου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Σλιμάν Μπουσιγκίρ, ότι μέλη των επαναστατικών επιτροπών του Καντάφι, την Τρίτη και την Τετάρτη, προχώρησαν σε εκτελέσεις τραυματιών, οι οποίοι είχαν διαδηλώσει κατά του καθεστώτος και βρίσκονταν σε νοσοκομεία της Τρίπολης, και ότι "πήραν μαζί τους τα πτώματα για να τα εξαφανίσουν, ίσως να τα κάψουν, γιατί γνώριζαν ότι πλησιάζουν ξένοι δημοσιογράφοι". Οι γιατροί που τόλμησαν να εναντιωθούν, δέχθηκαν απειλές...
Την ίδια στιγμή, το πρακτορείο Ρώυτερς ανέφερε ότι οι πετρελαϊκές εγκαταστάσεις στο Ρας Λανούρ και στο Μάρσα ελ Μπρέγκα (από όπου περνά το μεγαλύτερο τμήμα της παραγωγής πετρελαίου της χώρας) ήσαν πλέον υπό τον έλεγχο των εξεγερθέντων, οι οποίοι πλέον τις προστατεύουν έναντι των οπαδών του Καντάφι, που είναι πολύ πιθανόν να προχωρήσουν σε δολιοφθορά, όπως επιχείρησαν πρόσφατα να καταστρέψουν πετρελαιοαγωγό, ανεπιτυχώς μετά από την άρνηση του πιλότου να εκτελέσει τη διαταγή.
Η ανατροπή του Μουαμάρ Καντάφι είναι πλέον θέμα χρόνου. Τι θα αντικαταστήσει το καθεστώς του; Ο ίδιος ο Λίβυος ηγέτης "έπαιζε" τα τελευταία 24ωρα με το φάσμα της Αλ Κάιντα (που δήθεν έχει ήδη δημιουργήσει "εμιράτο" στα ανατολικά της χώρας) ή του Μπιν Λάντεν - "οι σαλαφιστές προετοιμάζουν το έδαφος για την άφιξη του Μπιν Λάντεν", ανέφερε ο Καντάφι σε άλλη μια παραληρηματική τηλεφωνική συνομιλία του που δόθηκε την Πέμπτη στη δημοσιότητα. Η χρήση της απειλής των ισλαμιστών αποτελούσε εδώ και δεκαετίας τον λόγο ύπαρξης καθεστώτων τύπου Μουμπάρακ και Καντάφι - η επανάσταση στην Αίγυπτο απέδειξε ότι τελικά η ισχύς που τους απέδιδαν οι Άραβες δικτάτορες ήταν σε μεγάλο βαθμό πλαστή. Κατασκευασμένη σε μεγάλο βαθμό από τα αυταρχικά καθεστώτα προκειμένου να διατηρηθούν τα ίδια στην εξουσία...
"Λαϊκή Τζαμαχιρία", ένα προσωποπαγές κράτος...
Σε ό,τι αφορά στη Λιβύη, τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα (γι’ αυτό και απρόβλεπτα) απ’ ό,τι στην Αίγυπτο, όπου ο στρατός λειτούργησε με καθοριστικό τρόπο κατευναστικά, ενώ διασφαλίζει -προς το παρόν τουλάχιστον- την ομαλή μετάβαση στην επόμενη φάση της πολιτικής ζωής της χώρας. Η Λιβύη, μετά από 40 χρόνια αυταρχικής όσο και ιδιόρρυθμης εξουσίας του Καντάφι και της οικογενείας του, απλώς δεν είναι ένα κανονικό κράτος, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Το σύστημα διακυβέρνησης του Καντάφι (πέραν της γραφικότητάς του, με τις "αμαζόνες" της προσωπικής του φρουράς, τις φοβίες του για τα αεροπορικά ταξίδια, τη σκηνή του ως ένδειξη του ότι παραμένει γνήσιος βεδουίνος κ.λπ.) ήταν τόσο προσωποπαγές, που δεν άφησε κανένα περιθώριο δράσης οποιουδήποτε (προσώπου ή κόμματος) πέραν του ιδίου, της οικογένειάς του και του στενού τους κύκλου, τα μέλη του οποίου προέρχονταν από τη φυλή του, την Καντάντφα... Με άλλα λόγια, οι παράγοντες που συναντώνται στην Τυνησία ή την Αίγυπτο, όπως κόμματα, συνδικάτα, ομάδες αντιπολίτευσης ή οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, είναι ανύπαρκτα στη Λιβύη.
Θεσμοί, όπως τους γνωρίζουμε γενικά, είναι επίσης ανύπαρκτοι - τα πάντα εκπορεύονται από τον "Αδελφό Ηγέτη", στο πλαίσιο ενός συστήματος προσωπολατρείας, με έδρα του την Τρίπολη, εκεί όπου βρίσκονται και οι περισσότεροι πιστοί οπαδοί του...
Έτσι, σήμερα η χώρα βρίσκεται χωρίς διάδοχο κατάσταση ή έστω κάποια προσωπικότητα που να μπορεί να αναλάβει να ηγηθεί - δίνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την εικόνα ενός επερχόμενου κενού εξουσίας. Τι μπορεί να συμβεί; Επικεφαλής φυλών μπορεί να επιχειρήσουν να οριοθετήσουν τον χώρο της εξουσίας τους σε μια χώρα όπου πλέον χιλιάδες άτομα είναι ένοπλα. Μια τέτοια εξέλιξη δημιουργεί φόβους για έκρηξη της βίας. Ο ίδιος ο Καντάφι, όπως άλλωστε και ο γιος του, χρησιμοποιούν την προοπτική του εμφυλίου πολέμου προκειμένου να παραμείνουν στην εξουσία. Μπορεί για τους ίδιους το επιχείρημα να μην έχει πρακτική αξία (οι εξεγερμένοι δεν κάνουν πίσω), ωστόσο η εικόνα των αντιπάλων φυλών της Λιβύης να συγκρούονται για την εξουσία κάθε άλλο παρά εκτός πραγματικότητας μπορεί να χαρακτηριστεί... Άλλωστε η ιστορία της χώρας είναι γεμάτη από τέτοιου είδους συγκρούσεις...
Κάποιοι Λίβυοι θα επιθυμούσαν παρέμβαση του στρατού, που θα έθετε εκτός εξουσίας τον Καντάφι και θα εγγυόταν τη μεταβατική περίοδο - το αιγυπτιακό σενάριο. Ωστόσο, σε αντίθεση με τη γειτονική χώρα, ο στρατός της Λιβύης δεν είναι επαγγελματικός, είναι διχασμένος και δεν έχει την ισχύ του αιγυπτιακού. Ο Καντάφι ηθελημένα διατήρησε αδύναμο τον στρατό προκειμένου να αποφύγει το ενδεχόμενο πραξικοπήματος... Παράλληλα, πλην μεμονωμένων περιπτώσεων, ο στρατός στηρίζει ακόμη το καθεστώς... Εντέλει ορισμένοι αποστάτες, κυβερνητικοί παράγοντες (υπουργοί, διπλωμάτες) και στρατιωτικοί, πλαισιωμένοι από αντιφρονούντες του εξωτερικού και διανοούμενους που στήριξαν από την αρχή τους εξεγερμένους, ίσως να είναι οι μόνες ελπίδες ειρηνικής διεξόδου από την κρίση. Αλλά και αυτή η εκδοχή δεν είναι εύκολη, λόγω του παρελθόντος έντονων ανταγωνισμών μεταξύ διαφόρων ομάδων, κυρίως με γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, το δυτικό κομμάτι της χώρας είναι πιο "νομιμόφρον" και μπορεί να στηρίξει αξιωματικούς του στρατού και πρώην μέλη του καθεστώτος, κάτι που δεν ισχύει για το ανατολικό τμήμα, που θεωρείται πιο αυτόνομο, με κακές σχέσεις με την κεντρική εξουσία. Άλλωστε υφίστανται και σενάρια, όχι εντελώς ανυπόστατα, για απόσχιση της ανατολικής Λιβύης - κάτι που προοιωνίζεται μεγαλύτερο χάος και αιματοχυσία.
Οι επόμενες εβδομάδες θα είναι καθοριστικές, ενώ Τυνησία και Αίγυπτος θέλουν πάση θυσία να διατηρηθεί ακέραια η Λιβύη, καθώς και οι δύο βρίσκονται σε κρίσιμη μεταβατική περίοδο. Την ίδια στιγμή, τα γεγονότα παρακολουθούν με αγωνία Αλγερία και Μαρόκο, με τον φόβο της εξάπλωσης. Οι πάντες αναρωτιούνται, πέραν του τέλους του "Αδελφού Ηγέτη", και για το μέλλον της Λαϊκής Τζαμαχιρίας...
e.tserezole@avgi.gr
Το ότι το καθεστώς μετράει τον χρόνο αντίστροφα φαίνεται από την προσφυγή, από τις πρώτες κιόλας ημέρες, στην απροκάλυπτη βία, με βομβαρδισμούς της Βεγγάζης από αέρος και θαλάσσης, όπως και με τη χρήση Αφρικανών μισθοφόρων στις άλλες πόλεις, που πυροβολούν τυφλά προκειμένου να εκφοβίσουν τους εξεγερμένους Λίβυους. Ο αριθμός των νεκρών κυμαίνεται από 600, 1.000 ώς και 2.000, ενώ δεν είναι διόλου απίθανο το τελικό νούμερο να είναι ακόμη μεγαλύτερο. Για παράδειγμα, υπήρχαν καταγγελίες, όπως αυτή του γενικού γραμματέα του λιβυκού Συνδέσμου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Σλιμάν Μπουσιγκίρ, ότι μέλη των επαναστατικών επιτροπών του Καντάφι, την Τρίτη και την Τετάρτη, προχώρησαν σε εκτελέσεις τραυματιών, οι οποίοι είχαν διαδηλώσει κατά του καθεστώτος και βρίσκονταν σε νοσοκομεία της Τρίπολης, και ότι "πήραν μαζί τους τα πτώματα για να τα εξαφανίσουν, ίσως να τα κάψουν, γιατί γνώριζαν ότι πλησιάζουν ξένοι δημοσιογράφοι". Οι γιατροί που τόλμησαν να εναντιωθούν, δέχθηκαν απειλές...
Την ίδια στιγμή, το πρακτορείο Ρώυτερς ανέφερε ότι οι πετρελαϊκές εγκαταστάσεις στο Ρας Λανούρ και στο Μάρσα ελ Μπρέγκα (από όπου περνά το μεγαλύτερο τμήμα της παραγωγής πετρελαίου της χώρας) ήσαν πλέον υπό τον έλεγχο των εξεγερθέντων, οι οποίοι πλέον τις προστατεύουν έναντι των οπαδών του Καντάφι, που είναι πολύ πιθανόν να προχωρήσουν σε δολιοφθορά, όπως επιχείρησαν πρόσφατα να καταστρέψουν πετρελαιοαγωγό, ανεπιτυχώς μετά από την άρνηση του πιλότου να εκτελέσει τη διαταγή.
Η ανατροπή του Μουαμάρ Καντάφι είναι πλέον θέμα χρόνου. Τι θα αντικαταστήσει το καθεστώς του; Ο ίδιος ο Λίβυος ηγέτης "έπαιζε" τα τελευταία 24ωρα με το φάσμα της Αλ Κάιντα (που δήθεν έχει ήδη δημιουργήσει "εμιράτο" στα ανατολικά της χώρας) ή του Μπιν Λάντεν - "οι σαλαφιστές προετοιμάζουν το έδαφος για την άφιξη του Μπιν Λάντεν", ανέφερε ο Καντάφι σε άλλη μια παραληρηματική τηλεφωνική συνομιλία του που δόθηκε την Πέμπτη στη δημοσιότητα. Η χρήση της απειλής των ισλαμιστών αποτελούσε εδώ και δεκαετίας τον λόγο ύπαρξης καθεστώτων τύπου Μουμπάρακ και Καντάφι - η επανάσταση στην Αίγυπτο απέδειξε ότι τελικά η ισχύς που τους απέδιδαν οι Άραβες δικτάτορες ήταν σε μεγάλο βαθμό πλαστή. Κατασκευασμένη σε μεγάλο βαθμό από τα αυταρχικά καθεστώτα προκειμένου να διατηρηθούν τα ίδια στην εξουσία...
"Λαϊκή Τζαμαχιρία", ένα προσωποπαγές κράτος...
Σε ό,τι αφορά στη Λιβύη, τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα (γι’ αυτό και απρόβλεπτα) απ’ ό,τι στην Αίγυπτο, όπου ο στρατός λειτούργησε με καθοριστικό τρόπο κατευναστικά, ενώ διασφαλίζει -προς το παρόν τουλάχιστον- την ομαλή μετάβαση στην επόμενη φάση της πολιτικής ζωής της χώρας. Η Λιβύη, μετά από 40 χρόνια αυταρχικής όσο και ιδιόρρυθμης εξουσίας του Καντάφι και της οικογενείας του, απλώς δεν είναι ένα κανονικό κράτος, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Το σύστημα διακυβέρνησης του Καντάφι (πέραν της γραφικότητάς του, με τις "αμαζόνες" της προσωπικής του φρουράς, τις φοβίες του για τα αεροπορικά ταξίδια, τη σκηνή του ως ένδειξη του ότι παραμένει γνήσιος βεδουίνος κ.λπ.) ήταν τόσο προσωποπαγές, που δεν άφησε κανένα περιθώριο δράσης οποιουδήποτε (προσώπου ή κόμματος) πέραν του ιδίου, της οικογένειάς του και του στενού τους κύκλου, τα μέλη του οποίου προέρχονταν από τη φυλή του, την Καντάντφα... Με άλλα λόγια, οι παράγοντες που συναντώνται στην Τυνησία ή την Αίγυπτο, όπως κόμματα, συνδικάτα, ομάδες αντιπολίτευσης ή οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, είναι ανύπαρκτα στη Λιβύη.
Θεσμοί, όπως τους γνωρίζουμε γενικά, είναι επίσης ανύπαρκτοι - τα πάντα εκπορεύονται από τον "Αδελφό Ηγέτη", στο πλαίσιο ενός συστήματος προσωπολατρείας, με έδρα του την Τρίπολη, εκεί όπου βρίσκονται και οι περισσότεροι πιστοί οπαδοί του...
Έτσι, σήμερα η χώρα βρίσκεται χωρίς διάδοχο κατάσταση ή έστω κάποια προσωπικότητα που να μπορεί να αναλάβει να ηγηθεί - δίνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την εικόνα ενός επερχόμενου κενού εξουσίας. Τι μπορεί να συμβεί; Επικεφαλής φυλών μπορεί να επιχειρήσουν να οριοθετήσουν τον χώρο της εξουσίας τους σε μια χώρα όπου πλέον χιλιάδες άτομα είναι ένοπλα. Μια τέτοια εξέλιξη δημιουργεί φόβους για έκρηξη της βίας. Ο ίδιος ο Καντάφι, όπως άλλωστε και ο γιος του, χρησιμοποιούν την προοπτική του εμφυλίου πολέμου προκειμένου να παραμείνουν στην εξουσία. Μπορεί για τους ίδιους το επιχείρημα να μην έχει πρακτική αξία (οι εξεγερμένοι δεν κάνουν πίσω), ωστόσο η εικόνα των αντιπάλων φυλών της Λιβύης να συγκρούονται για την εξουσία κάθε άλλο παρά εκτός πραγματικότητας μπορεί να χαρακτηριστεί... Άλλωστε η ιστορία της χώρας είναι γεμάτη από τέτοιου είδους συγκρούσεις...
Κάποιοι Λίβυοι θα επιθυμούσαν παρέμβαση του στρατού, που θα έθετε εκτός εξουσίας τον Καντάφι και θα εγγυόταν τη μεταβατική περίοδο - το αιγυπτιακό σενάριο. Ωστόσο, σε αντίθεση με τη γειτονική χώρα, ο στρατός της Λιβύης δεν είναι επαγγελματικός, είναι διχασμένος και δεν έχει την ισχύ του αιγυπτιακού. Ο Καντάφι ηθελημένα διατήρησε αδύναμο τον στρατό προκειμένου να αποφύγει το ενδεχόμενο πραξικοπήματος... Παράλληλα, πλην μεμονωμένων περιπτώσεων, ο στρατός στηρίζει ακόμη το καθεστώς... Εντέλει ορισμένοι αποστάτες, κυβερνητικοί παράγοντες (υπουργοί, διπλωμάτες) και στρατιωτικοί, πλαισιωμένοι από αντιφρονούντες του εξωτερικού και διανοούμενους που στήριξαν από την αρχή τους εξεγερμένους, ίσως να είναι οι μόνες ελπίδες ειρηνικής διεξόδου από την κρίση. Αλλά και αυτή η εκδοχή δεν είναι εύκολη, λόγω του παρελθόντος έντονων ανταγωνισμών μεταξύ διαφόρων ομάδων, κυρίως με γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, το δυτικό κομμάτι της χώρας είναι πιο "νομιμόφρον" και μπορεί να στηρίξει αξιωματικούς του στρατού και πρώην μέλη του καθεστώτος, κάτι που δεν ισχύει για το ανατολικό τμήμα, που θεωρείται πιο αυτόνομο, με κακές σχέσεις με την κεντρική εξουσία. Άλλωστε υφίστανται και σενάρια, όχι εντελώς ανυπόστατα, για απόσχιση της ανατολικής Λιβύης - κάτι που προοιωνίζεται μεγαλύτερο χάος και αιματοχυσία.
Οι επόμενες εβδομάδες θα είναι καθοριστικές, ενώ Τυνησία και Αίγυπτος θέλουν πάση θυσία να διατηρηθεί ακέραια η Λιβύη, καθώς και οι δύο βρίσκονται σε κρίσιμη μεταβατική περίοδο. Την ίδια στιγμή, τα γεγονότα παρακολουθούν με αγωνία Αλγερία και Μαρόκο, με τον φόβο της εξάπλωσης. Οι πάντες αναρωτιούνται, πέραν του τέλους του "Αδελφού Ηγέτη", και για το μέλλον της Λαϊκής Τζαμαχιρίας...
e.tserezole@avgi.gr
