Για ένα χρήσιμο Δημόσιο
Γιώργος Σιακαντάρης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2011-08-11
Η λογική που διαπερνούσε την ανάπτυξη του ελληνικού κράτους πρόνοιας ήταν ίδια με τη λογική του αναπτυξιακού μας μοντέλου. Ολα τα χρόνια, από τη μεταπολίτευση και ύστερα, το ελληνικό μοντέλο ανάπτυξης και το κράτος πρόνοιας ακολούθησαν την ψευδοκεϊνσιανή λογική της διόγκωσης των δαπανών, η οποία δήθεν φέρνει ανάπτυξη. Βεβαίως, ο Κέινς μιλούσε για παραγωγικές δαπάνες στον ιδιωτικό τομέα, ενώ μόνο σε συνθήκες έκτακτης κρίσης προωθούσε τη λύση των δημοσίων δαπανών και εφόσον φυσικά υπήρχαν χρήματα διαθέσιμα γι’ αυτό, όχι χρήματα πληθωριστικά ή προερχόμενα από δανεισμό.
Στα κανάλια ακούμε κάθε μέρα για τους δύο ή τρεις μισθούς που χάνονται από τα φορολογικά μέτρα. Μερικοί πολιτικοί προσπαθούν με τη σειρά τους να πείσουν πως αυτά τα μέτρα είναι άδικα και εκτός σοσιαλιστικής ιδεολογίας. Δεν λένε βεβαίως ότι για πολλά χρόνια και πολύ πριν από την κρίση και την «επάρατο» τρόικα κάθε χαμηλόμισθη οικογένεια έδινε περισσότερα από 1.100 ευρώ τον χρόνο για δαπάνες υγείας και περισσότερα από 1.500 ευρώ τον χρόνο για την παραπαιδεία.Τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα για τους συνταξιούχους. Αυτοί δίνουν το 9% της σύνταξής τους για δαπάνες υγείας, ενώ οι χαμηλοσυνταξιούχοι δίνουν το 18% του εισοδήματός τους ή περίπου δυόμισι από τις 14 μηνιαίες συντάξεις. Τι θα έλεγαν επίσης οι υπερασπιστές της σοσιαλιστικής ιδεολογίας και κάποιοι τηλεαστέρες αν «ήξεραν» πως η Ελλάδα, που με το Μεσοπρόθεσμο κατεβάζει το αφορολόγητο όριο στα 8.000, εξακολουθεί να έχει το υψηλότερο αφορολόγητο, μαζί μόνο με τη Γερμανία (8.005 ευρώ) - στο επίπεδο της οποίας φυσικά και δεν βρισκόμαστε;Ετσι, μόλο που από το 21% του ΑΕΠ που ήταν οι κοινωνικές δαπάνες το 1996, έφθασαν στο 27% το 2001 και διατηρήθηκαν εκεί μέχρι το 2009, επειδή ακριβώς είχαν γενικευμένο επιδοματικό χαρακτήρα, καθόλου δεν ευνόησαν τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα. Αντιθέτως, αποτέλεσαν το μέσο (φακελάκι, γρηγορόσημο) για ανάπτυξη της διαφθοράς. Μάλλον ευνόησαν αυτούς που καλούνταν να υπηρετήσουν τους πολίτες, μια αδηφάγo γραφειοκρατία και παμφάγες υπηρεσίες υγείας και παιδείας.
Αντί επομένως να έχουμε κράτος πρόνοιας ρίχναμε χρήματα με τη μορφή των επιδομάτων σε ένα πιθάρι των Δαναΐδων, σε ένα πηγάδι συντεχνιακών συμφερόντων, διαπλοκής δημόσιου και ιδιωτικού χώρου. Η αντιμετώπιση των ανισοτήτων μέσα από επιδοματικές πολιτικές κατευθύνθηκαν με τέτοιον τρόπο ώστε από τις όποιες παροχές να επωφελούνται αυτοί που έχουν λιγότερη ανάγκη.Είναι πλέον εμφανής η ανάγκη να περάσουμε από το σύστημα των χρηματικών μεταβιβάσεων σε αυτό των μεταβιβάσεων υπηρεσιών. Αυτή η ανάγκη δεν έχει καμία σχέση με το Μεσοπρόθεσμο, έχει όμως σχέση με την εξυπηρέτηση και τον σεβασμό των πολιτών. Γιατί αν οι πολίτες αυτής της χώρας είχαν να κάνουν με ένα κράτος μεταβιβάσεων υπηρεσιών, δεν θα ήταν αναγκασμένοι να καταφεύγουν στην αγορά για να καλύψουν ανάγκες τις οποίες υποτίθεται καλύπτει ένα οργανωμένο και αποδοτικό κράτος, με δημόσιο τομέα στην υπηρεσία των πολιτών.
Η μετάβαση από το μοντέλο των επιδοτήσεων στο όντως σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο των υπηρεσιών δεν πρέπει να γίνει επειδή αντιμετωπίζουμε προβλήματα δανεισμού και χρέους, αλλά γιατί το σύγχρονο κοινωνικό κράτος οφείλει να ενισχύει όσους όντως είναι θύματα των ανισοτήτων - ή, με τα λόγια του αμερικανού φιλόσοφου Τζον Ρολς, να ενισχύει τις ανισότητες που οδηγούν σε μεγαλύτερη ισότητα (παροχή δωρεάν υπηρεσιών σε κοινωνικά στρώματα, τις οποίες οι εύποροι θα είναι υποχρεωμένοι να αγοράζουν, π.χ. δίδακτρα στα πανεπιστήμια). Ο καλύτερος τρόπος να πραγματοποιηθεί αυτό είναι η ενίσχυση (ποιοτική και ποσοτική) των υπηρεσιών, κυρίως στους τομείς της υγείας, της παιδείας και της ασφάλειας.
Αυτό το κράτος υπηρεσιών δεν πρέπει να το συγχέουμε με το επιτελικό κράτος. Το κράτος υπηρεσιών ναι μεν δεν παράγει, αλλά δεν είναι και κράτος που μόνο ελέγχει. Είναι (σοσιαλδημοκρατικό) κράτος που προσφέρει υπηρεσίες στους πολίτες. Αυτή η χώρα χρειάζεται ρεαλιστικό όραμα για να εξέλθει από τη μιζέρια και την ομφαλοσκόπηση, αλλά και από την κυριαρχία των συντεχνιακών λογικών. Η λειτουργία ενός αποτελεσματικού κράτους υπηρεσιών, που σέβεται και υπηρετεί τους πολίτες οι οποίοι το χρηματοδοτούν, είναι προϋπόθεση για την αλλαγή του παραγωγικού (και πνευματικού μας) τοπίου. Αλλά για να υπάρξει τέτοιο κράτος χρειάζονται ριζική αναδιαμόρφωση οι κοινωνικές και υπαλληλικές συμπεριφορές που κυριαρχούν σ’ αυτή τη χώρα. Και χρειάζεται εξορθολογισμός της λειτουργίας του δημόσιου τομέα.
Στα κανάλια ακούμε κάθε μέρα για τους δύο ή τρεις μισθούς που χάνονται από τα φορολογικά μέτρα. Μερικοί πολιτικοί προσπαθούν με τη σειρά τους να πείσουν πως αυτά τα μέτρα είναι άδικα και εκτός σοσιαλιστικής ιδεολογίας. Δεν λένε βεβαίως ότι για πολλά χρόνια και πολύ πριν από την κρίση και την «επάρατο» τρόικα κάθε χαμηλόμισθη οικογένεια έδινε περισσότερα από 1.100 ευρώ τον χρόνο για δαπάνες υγείας και περισσότερα από 1.500 ευρώ τον χρόνο για την παραπαιδεία.Τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα για τους συνταξιούχους. Αυτοί δίνουν το 9% της σύνταξής τους για δαπάνες υγείας, ενώ οι χαμηλοσυνταξιούχοι δίνουν το 18% του εισοδήματός τους ή περίπου δυόμισι από τις 14 μηνιαίες συντάξεις. Τι θα έλεγαν επίσης οι υπερασπιστές της σοσιαλιστικής ιδεολογίας και κάποιοι τηλεαστέρες αν «ήξεραν» πως η Ελλάδα, που με το Μεσοπρόθεσμο κατεβάζει το αφορολόγητο όριο στα 8.000, εξακολουθεί να έχει το υψηλότερο αφορολόγητο, μαζί μόνο με τη Γερμανία (8.005 ευρώ) - στο επίπεδο της οποίας φυσικά και δεν βρισκόμαστε;Ετσι, μόλο που από το 21% του ΑΕΠ που ήταν οι κοινωνικές δαπάνες το 1996, έφθασαν στο 27% το 2001 και διατηρήθηκαν εκεί μέχρι το 2009, επειδή ακριβώς είχαν γενικευμένο επιδοματικό χαρακτήρα, καθόλου δεν ευνόησαν τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα. Αντιθέτως, αποτέλεσαν το μέσο (φακελάκι, γρηγορόσημο) για ανάπτυξη της διαφθοράς. Μάλλον ευνόησαν αυτούς που καλούνταν να υπηρετήσουν τους πολίτες, μια αδηφάγo γραφειοκρατία και παμφάγες υπηρεσίες υγείας και παιδείας.
Αντί επομένως να έχουμε κράτος πρόνοιας ρίχναμε χρήματα με τη μορφή των επιδομάτων σε ένα πιθάρι των Δαναΐδων, σε ένα πηγάδι συντεχνιακών συμφερόντων, διαπλοκής δημόσιου και ιδιωτικού χώρου. Η αντιμετώπιση των ανισοτήτων μέσα από επιδοματικές πολιτικές κατευθύνθηκαν με τέτοιον τρόπο ώστε από τις όποιες παροχές να επωφελούνται αυτοί που έχουν λιγότερη ανάγκη.Είναι πλέον εμφανής η ανάγκη να περάσουμε από το σύστημα των χρηματικών μεταβιβάσεων σε αυτό των μεταβιβάσεων υπηρεσιών. Αυτή η ανάγκη δεν έχει καμία σχέση με το Μεσοπρόθεσμο, έχει όμως σχέση με την εξυπηρέτηση και τον σεβασμό των πολιτών. Γιατί αν οι πολίτες αυτής της χώρας είχαν να κάνουν με ένα κράτος μεταβιβάσεων υπηρεσιών, δεν θα ήταν αναγκασμένοι να καταφεύγουν στην αγορά για να καλύψουν ανάγκες τις οποίες υποτίθεται καλύπτει ένα οργανωμένο και αποδοτικό κράτος, με δημόσιο τομέα στην υπηρεσία των πολιτών.
Η μετάβαση από το μοντέλο των επιδοτήσεων στο όντως σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο των υπηρεσιών δεν πρέπει να γίνει επειδή αντιμετωπίζουμε προβλήματα δανεισμού και χρέους, αλλά γιατί το σύγχρονο κοινωνικό κράτος οφείλει να ενισχύει όσους όντως είναι θύματα των ανισοτήτων - ή, με τα λόγια του αμερικανού φιλόσοφου Τζον Ρολς, να ενισχύει τις ανισότητες που οδηγούν σε μεγαλύτερη ισότητα (παροχή δωρεάν υπηρεσιών σε κοινωνικά στρώματα, τις οποίες οι εύποροι θα είναι υποχρεωμένοι να αγοράζουν, π.χ. δίδακτρα στα πανεπιστήμια). Ο καλύτερος τρόπος να πραγματοποιηθεί αυτό είναι η ενίσχυση (ποιοτική και ποσοτική) των υπηρεσιών, κυρίως στους τομείς της υγείας, της παιδείας και της ασφάλειας.
Αυτό το κράτος υπηρεσιών δεν πρέπει να το συγχέουμε με το επιτελικό κράτος. Το κράτος υπηρεσιών ναι μεν δεν παράγει, αλλά δεν είναι και κράτος που μόνο ελέγχει. Είναι (σοσιαλδημοκρατικό) κράτος που προσφέρει υπηρεσίες στους πολίτες. Αυτή η χώρα χρειάζεται ρεαλιστικό όραμα για να εξέλθει από τη μιζέρια και την ομφαλοσκόπηση, αλλά και από την κυριαρχία των συντεχνιακών λογικών. Η λειτουργία ενός αποτελεσματικού κράτους υπηρεσιών, που σέβεται και υπηρετεί τους πολίτες οι οποίοι το χρηματοδοτούν, είναι προϋπόθεση για την αλλαγή του παραγωγικού (και πνευματικού μας) τοπίου. Αλλά για να υπάρξει τέτοιο κράτος χρειάζονται ριζική αναδιαμόρφωση οι κοινωνικές και υπαλληλικές συμπεριφορές που κυριαρχούν σ’ αυτή τη χώρα. Και χρειάζεται εξορθολογισμός της λειτουργίας του δημόσιου τομέα.
