Το Λονδίνο δεν είναι Αθήνα

Πολλοί επιχείρησαν να ομογενοποιήσουν τα γεγονότα του Παρισιού το 2005, της Αθήνας του Δεκεμβρίου 2008 και των πρόσφατων συγκεντρώσεων των «Αγανακτισμένων» με τις πρόσφατες ταραχές στο Λονδίνο. Είναι χαρακτηριστικό της ευκολίας με την οποία πολλές φορές ο δημοσιογραφικός αλλά ακόμη και ο ακαδημαϊκός λόγος εξισώνουν σύνθετα γεγονότα με πολλαπλές αιτίες.Η κοινωνική έκρηξη στις προαναφερθείσες πρωτεύουσες ερμηνεύθηκε ως αποτυχία του ακραίου φιλελευθερισμού. Η αναγωγή του νεοφιλελευθερισμού ως αιτίας για κάθε κοινωνική αναταραχή, κατ’ αρχάς είναι δείγμα «οκνηρίας της σκέψης». Χρειάζεται μεγάλη φαντασία για να υποστηρίξει κανείς πως στη Γαλλία, π.χ., την εξέγερση στα προάστια προκάλεσε κάποιο νεοφιλελεύθερο μοντέλο. Η αιτία των γαλλικών αναταραχών βρίσκεται στην αδυναμία ενσωμάτωσης των κοινωνικών στρωμάτων που προέρχονται από τις χώρες του Μαγκρέμπ.Από την άλλη, τα κοινωνικά στρώματα που συμμετείχαν στην εξέγερση του 2008 της Αθήνας και, κυρίως, οι σημερινοί «Αγανακτισμένοι» δεν έχουν σχέση με τους παρίες της εθνικής ζωής. Η ελληνική περίπτωση αφορά κοινωνικά στρώματα που συνειδητοποιούν την περαιτέρω αδυναμία του κράτους και του πολιτικού συστήματος να συντηρεί ένα επίπεδο ζωής, το οποίο δεν αντιστοιχούσε στο παραγωγικό μοντέλο της χώρας. Μόνο η Μεγάλη Βρετανία δείχνει να επιβεβαιώνει την άποψη που αναζητεί τις αιτίες της κρίσης στις νεοφιλελεύθερες επιλογές. Και εδώ όμως τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Αν και ο μπλερισμός γλυκοκοίταζε σε θεωρητικό επίπεδο τον νεοφιλελευθερισμό, κανείς σοβαρός μελετητής δεν μπορεί να ισχυριστεί πως στην περίοδο της διακυβέρνησης Μπλερ εφαρμόστηκαν νεοφιλελεύθερες πολιτικές σε σχέση με το κράτος πρόνοιας. Ακόμη και ο Κάμερον με την περίφημη «Μεγάλη κοινωνία» δεν ζήτησε την κατάργηση του κράτους πρόνοιας, αλλά την ανάληψη μεγάλου τμήματος των δραστηριοτήτων του από την κοινωνία των πολιτών - κάτι που απεδείχθη αδύνατο.

Οι riots, οι εξεγερμένοι του Λονδίνου, ντόπιοι αλλά και μετανάστες, ανήκουν σε κοινωνικά στρώματα που δεν αντέχουν να βλέπουν μια καταναλωτική κοινωνία να τους προτείνει πράγματα που δεν είναι σε θέση να αποκτήσουν. «Οι λεηλασίες καταστημάτων με ηλεκτρικά, ηλεκτρονικά, ασημικά και άλλα καταναλωτικά προϊόντα οικονομικής και συμβολικής αξίας ήταν μια απόπειρα απόκτησης κοινωνικού στάτους και εξουσίας», υποστηρίζει στο «New Statesman» ο καθηγητής Σον Κέρι.Στη Γαλλία απέτυχε το μοντέλο ενσωμάτωσης στον εθνικό κορμό όσων δεν είναι εξ αίματος Γάλλοι. Στη Βρετανία απέτυχε η προσπάθεια ενσωμάτωσης ευρύτερων και πολύ διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων στο καταναλωτικό μοντέλο και στην Ελλάδα απέτυχε η προσπάθεια διατήρησης κεκτημένων, τα οποία αποτελούν και την προφανή αιτία της σημερινής της κρίσης. Στην ουσία απέτυχαν τρεις διαφορετικές προσπάθειες εφαρμογής ενός σοσιαλδημοκρατικού κράτους παροχής υπηρεσιών, σε εκείνους τους πολίτες που το έχουν πραγματικά ανάγκη. Απέτυχαν τρία μοντέλα κράτους πρόνοιας και όχι ένα νεοφιλελεύθερο μοντέλο.Μα καλά, ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει καμία ευθύνη για την κρίση; Βεβαίως και έχει, αλλά όχι εκεί όπου την αναζητούν κάποιοι. Ο καπιταλιστικός κόσμος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πέρασε από τρία στάδια. Πρώτον, από αυτό που ο Σουμπέτερ ονόμασε μονοπωλιακό καπιταλισμό των κυρίαρχων μεγάλων επιχειρήσεων. Δεύτερον, από αυτό που ο Ρόμπερτ Νταλ αποκαλούσε μοντέλο ενσωμάτωσης της Δημοκρατίας σε ένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα, το οποίο παραχωρεί «προνομιακές θέσεις» στα επιχειρηματικά συμφέροντα. Και τρίτον, από το πραγματικά καταστροφικό μοντέλο των ανεξέλεγκτων αγορών. Με τον ουδέτερο όρο αγορές, εννοείται η κυριαρχία του χρηματιστηριακού κεφαλαίου. Κυριαρχία που σηματοδοτεί την ιδεολογική και «υλική» κυριαρχία της άυλης οικονομίας.

Αναζητούμε επομένως τον νεοφιλελευθερισμό εκεί όπου δεν υπάρχει, για να τον αφήνουμε ήσυχο εκεί όπου υπάρχει. Είναι πλέον εμφανές πως σήμερα δεσπόζει μια σύγκρουση μεταξύ της πραγματικής και της εικονικής οικονομίας. Οι παραγωγικές δυνάμεις σε όλους τους χώρους, στην οικονομία, την πολιτική, την κοινωνία, τον πολιτισμό, χρειάζεται να απαντήσουν άμεσα στην ηγεμονία της άυλης οικονομίας, της οικονομίας της φούσκας. Αυτή είναι και η πραγματικά κοινή βάση των ευρωπαϊκών εξεγέρσεων.