Μετά το Παρίσι

Για ακόμη μία φορά Ανγκελα Μέρκελ και Νικολά Σαρκοζί αποφάσισαν, στην προχθεσινή τους συνάντηση στο Παρίσι, να προωθήσουν την οικονομική διακυβέρνηση για την ευρωζώνη (περιοχή ενιαίου νομίσματος-ευρώ) παράλληλα με μια σειρά από άλλα μέτρα για την ενίσχυση του ευρώ, που εξακολουθεί να βρίσκεται σε κρίση υπαρξιακών διαστάσεων. Τα όσα αποφασίστηκαν, καθώς και οι δηλώσεις για την εμβάθυνση της οικονομικής ολοκλήρωσης και προάσπισης του ενιαίου νομίσματος, είναι βήματα προς την ορθή κατεύθυνση. Πρόκειται όμως για βήματα εντελώς περιορισμένης εμβέλειας που ούτε θα κατευνάσουν την κρίση και τις αγορές ούτε θα θωρακίσουν το ενιαίο νόμισμα (ευρώ) οριστικά και τελεσίδικα. Για να γίνει αυτό, για να ξεπεραστεί δηλαδή οριστικά η κρίση, να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στις αγορές και να θωρακιστεί το ευρώ, χρειάζεται δέσμη αποφασιστικών μέτρων που λίγο πολύ είναι γνωστά σε όλους τους «παροικούντας την Ιερουσαλήμ». Χρειάζεται πολύ απλά να προχωρήσουμε στη βαθύτερη οικονομική-δημοσιονομική ενοποίηση και, τελικά, στην πολιτική ενοποίηση, με ισχυρούς κεντρικούς θεσμούς που θα μπορούν να λαμβάνουν γρήγορες και αποτελεσματικές αποφάσεις.Τα δύο τελευταία χρόνια έχουν γίνει αξιόλογα βήματα προς την κατεύθυνση αυτήν. Υπολείπονται όμως τα πλέον σημαντικά. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά την οικονομική-δημοσιονομική ενοποίηση, μολονότι η διαμόρφωση κοινής δημοσιονομικής πολιτικής για το σύνολο των χωρών της ευρωζώνης συνιστά απομακρυσμένη χρονικά επιλογή, η βαθύτερη ενοποίηση ωστόσο στον τομέα αυτό εμφανίζεται ως επιτακτική κατάσταση. Αυτό σημαίνει: ισχυρότερος συντονισμός και πειθαρχία των δημοσιονομικών πολιτικών αλλά και ανάληψη από κοινού ορισμένων πτυχών της δημοσιονομικής πολιτικής (ελλείμματος, χρέους), πράγμα που μεταξύ άλλων συνεπάγεται την έκδοση ευρωομολόγου. Μέχρι στιγμής όμως η Γερμανία αντιτίθεται στην ιδέα του ευρωομολόγου, αν και βαθμιαία ωριμάζουν οι συνθήκες στο εσωτερικό της χώρας, όπως και πανευρωπαϊκά, προκειμένου να κινηθούμε προς την κατεύθυνση αυτήν. Και θα κινηθούμε, αλλά ας ελπίσουμε ότι αυτό δεν θα γίνει όταν θα είναι πολύ αργά για τη σωτηρία του ευρώ.

Σε ευρύτερη προοπτική όμως, η ευρωζώνη δεν μπορεί παρά να αποκτήσει κάποιες διαδικασίες μεταφοράς πόρων (transfers union), όσο κι αν αυτό προκαλεί αλλεργία σε χώρες όπως οι Γερμανία, Ολλανδία, Φινλανδία. Αλλά σε μια νομισματική ένωση που τη συγκροτούν εθνικά κράτη με άνισα επίπεδα ανάπτυξης, ανταγωνιστικότητας, οικονομικής απόδοσης, η μεταφορά πόρων, είτε αρέσει είτε δεν αρέσει σε ορισμένους, συνιστά θεμελιακό στοιχείο για την επιβίωση της νομισματικής ένωσης. Αυτό συμβαίνει σε όλες τις νομισματικές ενώσεις που λειτουργούν σε ομοσπονδιακά συστήματα. Με άλλα λόγια, νομισματική ένωση χωρίς οικονομική ένωση συνιστά παραλογισμό και ο παραλογισμός αυτός πρέπει να ξεπεραστεί στο επίπεδο της ΕΕ.Ωστόσο η νομισματική και οικονομική ένωση δεν μπορεί να λειτουργήσει τελικά χωρίς πολιτική ένωση. Τούτο δείχνει η ιστορική εμπειρία και επιβεβαιώνει η πολιτική πραγματικότητα. Με άλλα λόγια, δεν μπορεί ένα σύστημα να διαθέτει μια κεντρική τράπεζα χωρίς παράλληλα να διαθέτει μια κεντρική κυβέρνηση. Αυτό αποτελεί σχήμα οξύμωρο. Αυτό που αποφασίστηκε στο Παρίσι από τους Μέρκελ και Σαρκοζί για τις θεσμικές πτυχές της οικονομικής διακυβέρνησης δεν προσφέρει ουσιαστικά τίποτα εξαιρετικά νέο. Αποφασίστηκε δηλαδή η κατά κάποιον τρόπο θεσμοποίηση των διασκέψεων κορυφής των κρατών μελών της ευρωζώνης υπό την προεδρία του σημερινού προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν βαν Ρόμπαϊ, κάτι που ατύπως συνιστά ήδη πραγματικότητα τα δύο τελευταία χρόνια. Χρήσιμη θεσμοποίηση, αλλά αυτό δεν σημαίνει και θεσμικό σύστημα οικονομικής διακυβέρνησης. Αυτό που θα πρέπει να γίνει ως πρώτο αποφασιστικό βήμα (έστω κι αν εμφανίζεται πολιτικά δύσκολο), είναι η εγκαθίδρυση του ευρωπαϊκού υπουργείου Οικονομικών, όπως έχει προτείνει πρόσφατα ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ, με έναν ευρωπαίο υπουργό Οικονομικών που θα μπορεί να λαμβάνει γρήγορα και αποφασιστικά ορισμένες κεντρικές αποφάσεις, αλλά και να εκφράζει με μια φωνή την ευρωζώνη, τόσο στο εσωτερικό της όσο και στο παγκόσμιο σύστημα. Γιατί σήμερα μιλούν και φλυαρούν πολλοί για το ευρώ, πράγμα που υπονομεύει οποιαδήποτε προσπάθεια για την αποκατάσταση της αναγκαίας εμπιστοσύνης. Συνοπτικά, βρισκόμαστε ακόμη μακριά από τη συγκρότηση της οικονομικής διακυβέρνησης σε επίπεδο τόσο πολιτικών όσο και θεσμών.

Αλλά ήδη πλησιάζουμε επικίνδυνα στο «σημείο μηδέν», στο σημείο δηλαδή όπου θα πρέπει η πολιτική ηγεσία της ΕΕ να αποφασίσει: ή θα κινηθεί προς την ουσιαστική εμβάθυνση της ενοποίησης με τη σύσταση ισχυρής οικονομικής διακυβέρνησης ή το ευρώ και η ευρωζώνη θα οδηγηθούν στην αποσύνθεση με ό,τι καταστροφικά αυτό συνεπάγεται. Το διακύβευμα είναι σαφές και εξόχως ορατό….