Οι τρεις «ζωές» του Λεωνίδα Κύρκου

Έχοντας στις αποσκευές του τη μοναδική εμπειρία της ΕΠΟΝ, το έπος της Εθνικής Αντίστασης, τη μέγιστη δοκιμασία τού να σε βασανίζουν μπροστά στον πατέρα σου και την αγωνία του θαλάμου των μελλοθανάτων, ο Λεωνίδας Κύρκος πέρασε στην πολιτική ενηλικότητα στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Έκτοτε έζησε από ηγετικές θέσεις τρεις διαφορετικές «ζωές»: ως τριαντάρης την ΕΔΑ, ως σαρανταπεντάρης τη χούντα, και ως πενηνταπεντάρης το 1989 και το τέλος του κομμουνισμού.

Λίγο να τον γνώριζες, θα καταλάβαινες εύκολα ότι, από τις τρεις αυτές «ζωές» του, προτιμούσε την πρώτη: παρά το παρακράτος και το παρασύνταγμα, η ΕΔΑ, λιγότερο από δέκα χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου, κατόρθωσε, όχι μόνον να αναδειχθεί σε μαζικό κόμμα νέου τύπου -ήταν το μοναδικό τέτοιο κόμμα στην Ελλάδα στη δεκαετία του ’50 και του ’60- αλλά και να γίνει αξιωματική αντιπολίτευση το 1958. Επίτευγμα μοναδικό, αν αναλογισθεί κανείς πόσες δεκαετίες χρειάστηκαν για να ξαναβγεί η αριστερά στο προσκήνιο σε άλλες χώρες που είχαν ζήσει εμφυλίους, όπως η Ισπανία.

Για τον Λεωνίδα Κύρκο -αλλά, όπως μπορώ προσωπικά να βεβαιώσω, και για τον Φίλιππο Ηλιού, τον διαχρονικά «σκληρότερο» κομμουνιστή της παρέας- η ΕΔΑ δεν ήταν μια μετωπική οργάνωση του παράνομου ΚΚΕ, προορισμένη να διεκπεραιώνει τις εντολές της εξόριστης ηγεσίας του τελευταίου, δηλαδή του «ιερατείου» του Βουκουρεστίου. Καθώς Σοσιαλιστικό Κόμμα δεν υπήρχε ακόμη στην Ελλάδα, το δε Κέντρο ήταν περισσότερο ένα συνονθύλευμα από προσωπικές βαρωνείες παρά πολιτικός οργανισμός με ενότητα και συνοχή, η ΕΔΑ ήταν ο φορέας της αλλαγής. Για τον Κύρκο όμως ήταν ταυτόχρονα και ο εγγυητής της ομαλότητας.

Η αίσθηση αυτή για τη διπλή ιστορική αποστολή της αριστεράς ως φορέα της αλλαγής και εγγυητή της ομαλότητας σημάδεψε τον Κύρκο σε όλη του τη ζωή. Διότι, υπό το βάρος του Εμφυλίου και των τραγικών συνεπειών του, του ήταν αδιανόητο να θυσιάσει το χειροπιαστό παρόν για το αβέβαιο μέλλον. Δεν μπορούσε, με άλλα λόγια, να ξεχωρίσει τον σκοπό από τα μέσα. Έτσι, αν η αποκατάσταση της δημοκρατίας (και όχι βέβαια η ανατροπή του καπιταλισμού) ήταν ο σκοπός της δεύτερης «ζωής» (1967-1974), η κοινοβουλευτική ομαλότητα -με πολυκομματισμό, σεβασμό της αντίθετης άποψης και τήρηση του Συντάγματος- ήταν η άμεση προτεραιότητα της τρίτης. Με αυτά στο χέρι, τα υπόλοιπα μπορούσαν να περιμένουν. Διότι, για τον Κύρκο, ο σοσιαλισμός -στον οποίο δεν έπαψε ποτέ να προσβλέπει- δεν θα ερχόταν με την κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων, όπως το 1917 στη Ρωσία, αλλά με αγώνα από τώρα.

Αν στη διαχρονική αυτή πίστη στα δικαιώματα του ανθρώπου και την κοινοβουλευτική δημοκρατία προσθέσει κανείς και το όραμα μιας Ενωμένης Ευρώπης των λαών, νομίζω ότι θα αντιληφθεί γιατί ο Λεωνίδας Κύρκος υπήρξε τελικά πρωτοπόρος για την εποχή του. Υπενθυμίζω ότι το 1975, στους πρώτους μήνες της Μεταπολίτευσης, υπό τη σοφή καθοδήγηση του Ηλία Ηλιού, έδωσε με εφηβικό ενθουσιασμό τη μάχη του «αστικού» Συντάγματος. Ότι το 1979 πρωτοστάτησε για την ένταξή μας στην ΕΟΚ, την ώρα που ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ κραύγαζαν «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο". Και ότι το «Κ» το αφαίρεσε από τον τίτλο του κόμματός του το 1986, δηλαδή πολύ προτού το αποτολμήσουν οι Ιταλοί σύντροφοί του.

Τις ίδιες αξίες ο Λεωνίδας τις υπηρέτησε και μετά την απομάκρυνσή του από την ενεργό πολιτική, το 1993. Στο «Μακεδονικό», τη «μάχη των ταυτοτήτων», το «σχέδιο Ανάν» και το μεταναστευτικό βρέθηκε πάντοτε στη σωστή μεριά, δίνοντας τον αγώνα τον καλό ενάντια στην ευτέλεια, τον στόμφο και τον εθνοθρησκευτικό λαϊκισμό.

Δεν είναι συνεπώς τυχαίο ότι, με τον λόγο, τις θέσεις και την αταλάντευτη συνέπειά του, ο Λεωνίδας Κύρκος είναι ίσως ο μόνος Έλληνας κομμουνιστής που διεκδικεί θέση -και μάλιστα περίοπτη- στην ιστορία όχι μόνον της ελληνικής αλλά και της ευρωπαϊκής αριστεράς.