Κάποτε στον Πειραιά και άλλες μνήμες

«Ακόμη κι όταν δεν ήμασταν δικοί του , ήταν δικός μας». Το είχα γράψει σ’ ένα συλλογικό τόμο που επιμελήθηκα πριν 11 χρόνια («Εκεί γύρω στα 40», εκδ. Ελληνικά Γράμματα) κι αποτύπωνε όσα ένοιωθα για τον Λεωνίδα Κύρκο το μακρυνό 1980,

μετά την πορεία στην Αμερικάνικη πρεσβεία που επιχειρήσαμε (μπλοκ της Β’ Πανελλαδικής όπου συμμετείχα, αριστεριστές, αναρχικοί, αυτόνομοι και μέλη του Ρήγα Φεραίου που διαφώνησαν στην πράξη με την επίσημη «γραμμή»). Η πορεία είχε αφήσει πίσω της νεκρούς την Κανελλοπούλου και τον Κουμή κι εμάς αντιμέτωπους με την μομφή του «προβοκάτορα». Το ΠΑΣΟΚ λίγο πριν την πρώτη άνοδο του στην εξουσία δεν καθυστέρησε καθόλου στην υιοθέτηση της συγκεκριμένης επιχειρηματολογίας, που πρώτο το ΚΚΕ κι από κοντά η ΚΝΕ λανσάρισε. Κι εμείς που δεν ξέραμε αν θα έπρεπε να κλάψουμε ή να κρυφτούμε, είδαμε δυο μέρες μετά μέσα στην Βουλή έναν Λεωνίδα, που ήξερε ότι δεν ήμασταν δικοί του να αποκαθιστά την πραγματικότητα, όπως μόνο αυτός με τη ρητορική του δεινότητα και την γλυκύτητα στην έκφραση ακόμη κι όταν έλεγε τις πιο σκληρές αλήθειες μπορούσε.

Ηταν πάντα δικός μας ο Λεωνίδας - ακόμη κι όταν δεν ήμασταν με τον Κύρκο.

Πολλά θα μπορούσα να θυμηθώ και να γράψω για την κορυφαία αυτή μορφή της σύγχρονης ελληνικής αριστεράς. Πολλοί θυμούνται ήδη και καταγράφουν περισσότερα. Θα μπορούσα να σταθώ σε επιλογές με τις οποίες διαφώνησα, όπως η απόφαση για τη δημιουργία του Συνασπισμού με τον Φλωράκη το 1988. Για άλλες που συμφώνησα, όπως η καθαρή διαφοροποίηση από το παρακμιακό ΠΑΣΟΚ, παρ’ όλες τις υπερβολές του καλοκαιριού του 1989. Να θυμηθώ το θάρρος που μας ενέπνευσε για να αντιμετωπίσουμε ελάχιστοι εμείς την πλημμυρίδα του εθνικισμού που κατέκλυσε τη χώρα και γέμιζε τις πλατείες με αφορμή το «Μακεδονικό», τότε το 1991-1993. Όταν πρώτος αυτός σήκωσε τον σταυρό της κατηγορίας περίπου του εθνοπροδότη προτείνοντας μια ονομασία ( Μακεδονική Δημοκρατία του Βαρδάρη), που αν είχαμε υιοθετήσει, ως χώρα, τότε θα ήταν σήμερα η διεθνής ονομασία του γειτονικού αυτού εισέτι ακατανόμαστου κράτους - και την οποία είναι έτοιμα να υποδεχθούν πλέον περίπου ως εθνική επιτυχία όλες οι πολιτικές δυνάμεις που τον κατηγορούσαν τότε.

Θα μπορούσα ακόμη να θυμηθώ την καθυστερημένη αντίδραση του στον αριστερισμό στον οποίο διολίσθαινε πρώτα ο ΣΥΝ (τμήματα του για την ακρίβεια) και στη συνέχεια ο ΣΥΡΙΖΑ. Ή και το θάρρος του στα 87 του να περάσει χωρίς υπεκφυγές, χωρίς να κρυφτεί πίσω από την ηλικία και την ιστορία του, με τη Δημοκρατική Αριστερά - θάρρος που έλειψε στα τελευταία από τον Φλωράκη κι άφησε, χωρίς καμιά δική του αντίδραση, την Παπαρήγα να ισοπεδώσει τα βήματα που έστω δειλά τόλμησε.

Όμως , είπαμε , πολλοί γράφουν και λένε ήδη πολλά. Ας σταθώ μόνο σ’ ένα ξεχασμένο περιστατικό του 1985. Πειραικό Λυρικό στο Πασαλιμάνι - το ανοιχτό θεατράκι πλέον δεν υπάρχει. Είναι η εποχή των μεγάλων ζυμώσεων για την αλλαγή του ΚΚΕ εσωτερικού που οδήγησε λίγο αργότερα στη δημιουργία της ΕΑΡ. Ο Μπανιάς υποστηρίζει την «αναβάθμιση» και ο Λεωνίδας την «μετεξέλιξη» του κόμματος. Βαθιές διαφορές πίσω από λεπτές φραστικές διαφοροποιήσεις, σχεδόν αδύνατον να γίνουν αντιληπτές από μη μυημένους στην αριστερή ιδιόλεκτο. Από κοντά υπάρχει και η τρίτη άποψη που κάνει λόγο για «νέο φορέα» της Αριστεράς - συμπίπτουν εκεί οι μακαρίτες επίσης Αντώνης Μπριλάκης από το ΚΚΕ εσ. κι ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης από τους «ανένταχτους». Το ΚΚΕ εσωτερικού οργανώνει ανοιχτό διάλογο για το θέμα στον Πειραιά με ομιλητές τον Γιάννη Μπανιά και τον Λεωνίδα Κύρκο, ενώ τη συζήτηση διευθύνει ο νεαρός δικηγόρος τότε Γιώργος Μπάλιας, που υποστήριζε την μειοψηφική ακόμη άποψη για ίδρυση νέου φορέα.

Μιλάνε πολλοί. Θρύλοι, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, παλιοί Λαμπράκηδες, στελέχη του αντιδικτατορικού αγώνα, της γενιάς του Πολυτεχνείου, οι πάντες. Μεταφέροντας σχεδόν οι πάντες τα βιώματα, τις αγκυλώσεις, τις συμπάθειες και τις αντιπάθειες της εποχής τους. Μια ζωντανή, αλλά όχι και τόσο παραγωγική συζήτηση. Κάπου προς το τέλος ένας 23χρονός με φανελάκι, μπλουτζήν και σαγιονάρες, που προφανέστατα μόλις είχε έλθει από κάποια παραλία, παίρνει τον λόγο και στη σύντομη ακατέργαστη παρέμβαση του, υποστηρίζοντας ότι πρέπει να φτιαχτεί νέο κόμμα στη θέση του ΚΚΕ εσ. λέει περίπου τα εξής: « Σύντροφοι, παλιότερα ήταν η ομάδα Κολιγιάννη, αργότερα η ομάδα Φλωράκη, στη συνέχεια το είπαμε ΚΚ εξωτερικού, μετά δογματικό ΚΚΕ και τώρα τελευταία σκέτο ΚΚΕ. Κι έχουμε μείνει εδώ να μιλάμε για το όνομα του άλλου, του μικρού ΚΚΕ εσωτερικού, του αδύναμου, του φτωχομπινεδιάρικου»!

Περιττό να πω ότι πήγαν να με φάνε όλες οι γενιές , όλων των τάσεων, όλης της δικής μας αριστεράς. Ισως δικαίως. Ισως κι εγώ τώρα στα 50 παρά κάτι μου να εισέπραττα τον ίδιο βαθμό προσβολής από την ύβρη εκείνη.

Ολοι, πλην ενός. Το καταλάβατε, του Λεωνίδα. Ο οποίος πηγαίνοντας για μια ακόμη φορά κόντρα στο ρεύμα δεν δίστασε να κάνει κριτική σε όσους μου επιτέθηκαν , καλώντας τους να προσπεράσουν το άστοχο του επίμαχου χαρακτηρισμού και να σταθούν στην φρεσκάδα, όπως είπε, μιας κριτικής και μιας φωνής που δεν προερχόταν από τα κομματικά γραφεία και δεν απέπνεε τη μούχλα τους. Αισθάνθηκα ότι κάπως ένοιωσε κι αυτός ότι ήμουν δικός του. Γινόμουν.

Τα χρόνια που ακολούθησα είχα την τύχη να μιλάω κάθε τόσο με τον Λεωνίδα. Να τον ακούω να μας παροτρύνει να ανοιχτούμε , ως νέοι της ΕΑΡ, σε ευρύτερα στρώματα εργαζόμενων, αλλά την ίδια στιγμή να με ρωτάει, κατ’ ιδίαν, τι διάολο την κάνω την μηχανή που έχω όταν μ’ αυτήν δεν ανεβαίνω σκαλάκια! Να τον απολαμβάνω σ’ ένα φεστιβάλ της ΕΑΡ να παίζει φυσαρμόνικα και να απολαμβάνει αυτός με τη σειρά του χορούς και τραγούδια μας. Να διαφωνούμε και κατά καιρούς να ερχόμαστε κοντά. Να πίνουμε κρασί με μια παρέα στη Θεσσαλονίκη και να κάνει πλάκα στον πάντα αθυρόστομο Μιχάλη Τριανταφυλλίδη - «οχετός το στόμα του» έλεγε στην Κάκη Μπαλή, την Μαρούλα Πλήκα, εμένα και τον Ανδρέα Παπαδόπουλο (σήμερα εκπρόσωπο της Δημ. Αριστεράς). Να θλίβομαι όταν τον έβλεπα να κουράζεται σε δημόσιες εμφανίσεις του, όπως πριν δυο χρόνια στην παρουσίαση του βιβλίου του «Στιγμές» στον Πειραιά. Να χαίρομαι όταν τον έβλεπα στην πρώτη γραμμή, όπως πρόσφατα στο συνέδριο της Δημοκρατικής Αριστεράς, έστω και καθηλωμένο στο καροτσάκι.

Χρόνια τώρα και δικοί του γίναμε και πάντα δικός μας ήταν. Το "θα μας λείψει" είναι κλισέ, αλλά τα λέει όλα. Θα μας λείψει απίστευτα. Ο δικός μας Λεωνίδας, το απολύτως δυσαναπλήρωτο κενό που αφήνει, η γλυκύτητα και η σοφία του.