Στο χείλος καταστροφικής ύφεσης η Ευρώπη

Με την υπερψήφιση της διεύρυνσης του προσωρινού Ευρωπαϊκού Ταμείου για τη Χρηματοπιστωτική Σταθερότητα (EFSF) στο γερμανικό Κοινοβούλιο, μοιάζει στρωμένος ο δρόμος για να υλοποιηθεί το ένα σκέλος των αποφάσεων της 21ης Ιουλίου. Μετά τη φινλανδική και την αυστριακή κύρωση, μείζονα εμπόδια από τρεις χώρες της Ευρωζώνης που ακόμα υπολείπονται (Ολλανδία, Μάλτα, Σλοβακία) δεν αναμένονται. Στον αέρα παραμένει ωστόσο το άλλο, κρίσιμο για εμάς, σκέλος: το δεύτερο μεγάλο πακέτο χρηματοδότησης που θα χρειαστεί η Ελλάδα για την περίοδο 2012-2014, ώσπου να έχει εξυγιάνει τα δημόσια οικονομικά της σε βαθμό που να μην εξαρτάται πια από τη βοήθεια των άλλων κρατών. Και εντωμεταξύ η κρίση στην Ευρώπη επιδεινώνεται, απαιτώντας νέες, πολύ πιο προωθημένες αποφάσεις.

Άγνωστο είναι τι μπορεί να αποδώσει η νέα σύνοδος κορυφής για την «οικονομική διακυβέρνηση» που ανακοινώθηκε για τις 18 Οκτωβρίου, ενώ από τη συνάντηση του πρωθυπουργού με τον Γάλλο πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί προχθές δεν προέκυψαν ειδήσεις πέρα από μιαν εκ νέου θερμή ρητορική στήριξη της Ελλάδας.

Οι αγορές δρούν ταχύτερα από τις πολιτικές μας, παρατηρούσε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μπαρόζο στην ετήσια ομιλία του για την «κατάσταση της Ένωσης» στο Στρασβούργο την Τετάρτη. Κοινότοπη διαπίστωση, αλλά ορθή. Από πολιτική άποψη οι αποφάσεις που έλαβαν τον Ιούλιο οι ηγέτες των 17 χωρών που μοιράζονται το κοινό νόμισμα συνιστούσαν ένα συμβιβασμό μεταξύ διαφορετικών εθνικών θέσεων που κατόρθωσε ένα γενναίο βήμα μπροστά. Αλλά η καθυστέρηση στην υλοποίησή τους, για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους και πάλι σε διάφορες χώρες, συνέτεινε στη μεγάλη χρηματοοικονομική επιδείνωση του καλοκαιριού, τροφοδοτώντας και ενισχύοντας αμφισβητήσεις που είχαν εκφραστεί από την πρώτη στιγμή ως προς την επάρκειά τους για την αντιμετώπιση της κρίσης του χρέους στην Ευρωζώνη. Με όσα μεσολάβησαν Αύγουστο και Σεπτέμβριο, την επίθεση των αγορών στα κρατικά ομόλογα της Ισπανίας και ιδίως της Ιταλίας (η οποία παρά τις παρεμβάσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας την Πέμπτη δανειζόταν με επιτόκιο 5,86%), στις τράπεζες που κατέχουν κρατικά ομόλογα, της Γαλλίας ιδίως, η αύξηση των διαθέσιμων πόρων του EFSF στα 440 δισ. ευρώ δεν φαίνεται αρκετή. Πυκνώνουν οι υποδείξεις αναλυτών να φθάσουν τα 2 ή και 3 τρισεκατομμύρια, ώστε να μπορέσουν να στηρίξουν, πέρα από Ελλάδα, Ιρλανδία και Πορτογαλία, και μεγάλες χώρες που τυχόν θα κινδυνεύσουν να μην μπορούν να δανειστούν. Κάτι τέτοιο όμως για την κοινή γνώμη της Γερμανίας, η οποία θα έφερε το κύριο βάρος, παραμένει αδιανόητο - το απέκλεισε ξανά ο υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε.

Στο επίκεντρο των δημοσιευμάτων που αποτυπώνουν τις διεθνείς ανησυχίες προβάλλεται πάντα η Ελλάδα. Άμεσα, με την αβεβαιότητα αν θα καταλήξει σε θετική εισήγηση η τρόικα ώστε να εκταμιευθεί έγκαιρα η επόμενη δόση του δανείου Ε.Ε./ΔΝΤ και να αποτραπεί μια αδυναμία πληρωμών του Δημοσίου μέσα στον Οκτώβριο, που θα προκαλούσε ευρύτερη αναταραχή, πιθανές επιπτώσεις ντόμινο σε τράπεζες και σε άλλες χώρες. Αλλά και εφόσον εξασφαλισθεί η 6η δόση στο Eurogroup της 13/10, με τη γενικότερη αβεβαιότητα τι θα γίνει παρακάτω. Η εκκρεμότητα του δεύτερου πακέτου, τα ολοένα δυσμενέστερα ελληνικά δημοσιονομικά στοιχεία και οι ενδοευρωπαϊκές αντιδικίες τροφοδοτούν πλήθος σενάρια που αφ’ εαυτών εντείνουν την αναταραχή. Το πρόβλημα όμως είναι πολύ ευρύτερο από το ελληνικό. Όπως σχολίαζε ο Λώρενς Σάμμερς (πρώην υπουργός Οικονομικών επί Κλίντον, πρώην σύμβουλος του Ομπάμα, καθηγητής στο Χάρβαρντ), ακόμα και αν κατέβαινε κάποιος από τον Άρη, πλήρωνε ολόκληρο το ελληνικό χρέος και ξαναέφευγε για πάντα χωρίς καμία απαίτηση, η ηρεμία στις αγορές δεν θα κρατούσε πάνω από μία εβδομάδα...

Η πτώση των Χρηματιστηρίων που εξανεμίζει κεφάλαια, και μάλιστα τραπεζικά -ο δείκτης Eurofirst 300 έκλεισε προχθές με τις μεγαλύτερες απώλειες τριμήνου από το 2008-, σε συνδυασμό με τις πολιτικές λιτότητας για να μειωθούν κρατικά ελλείμματα και χρέη, ωθούν την Ευρώπη και πάλι στην ύφεση, απειλώντας όλον τον υπόλοιπο κόσμο. Ο δείκτης οικονομικού κλίματος, που αποτυπώνει εκτιμήσεις και προσδοκίες επιχειρήσεων και καταναλωτών, υποχώρησε κατά 3,4 μονάδες τον Σεπτέμβριο, τόσο στην Ευρωζώνη, όσο και στην Ε.Ε. των 27, δέκα και πλέον μονάδες χαμηλότερα από τα επίπεδα του Ιουνίου, αλλά και από πέρυσι τέτοιον καιρό. Η πτώση είναι οριζόντια σε όλες τις μεγάλες οικονομίες: 5,1% στην Ιταλία, 3,5% στη Γαλλία, 3,4% στη Βρετανία, 2,1% στη Γερμανία. (Στην Ελλάδα, που εμφανίζει τις χαμηλότερες τιμές της Ευρωζώνης, έπεσε επίσης άλλες τρεις μονάδες.) Και εξαπλώνεται σε όλους τους τομείς, χωρίς εξαίρεση: βιομηχανία, υπηρεσίες, λιανικό εμπόριο, κατασκευές, χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, προοπτικές απασχόλησης, εμπιστοσύνη καταναλωτών, ενώ πτωτικές είναι και οι προσδοκίες για τις τιμές.

Τις υποδείξεις των ΗΠΑ, αλλά και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, για μια πιο επεκτατική μακροοικονομική πολιτική -περισσότερες δημόσιες δαπάνες από τις πλεονασματικές χώρες, χαμηλότερα επιτόκια- που λίγο εισακούονται, ήρθε προχθές ο γνωστός Μάρτιν Γουλφ να τις μεταφράσει σε μια πρόταση απολύτως αδιανόητη για την επικρατούσα «ορθοδοξία»: Να μπει μπροστά το πιεστήριο που τυπώνει χρήμα για να χρηματοδοτηθούν δημόσιες δαπάνες στις απειλούμενες με ύφεση χώρες υψηλού εισοδήματος. Μόνον έτσι, έγραφε στους Financial Times, τονώνοντας τη ζήτηση για επενδύσεις και για καταναλωτικά αγαθά, μπορούμε να αποφύγουμε μια χαμένη δεκαετία καταστροφικής ανεργίας. Κίνδυνος πληθωρισμού δεν θα υπήρχε εφόσον οι Κεντρικές Τράπεζες θα διατηρούσαν τον έλεγχο, εξηγούσε. Σε ανάλογη κατεύθυνση επιχειρηματολογούν και άλλοι οικονομολόγοι.

Αλλά το αιφνίδιο άλμα του πληθωρισμού στο 3% τον Σεπτέμβριο στην Ευρωζώνη, από 2,5% τον Αύγουστο, που ανακοίνωσε προχθές ως προσωρινή εκτίμηση η Eurostat, μάλλον κόβει τα φτερά όσων ήλπιζαν να μειώσει τα επιτόκιά της η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αυτήν την εβδομάδα. Στην τελευταία σύνοδο του Διοικητικού Συμβουλίου με πρόεδρο τον Ζαν-Κλοντ Τρισέ αναμένεται πάντως να ενισχυθούν τα μέτρα για την παροχή ρευστότητας στις τράπεζες.

Οργιάζει η κερδοσκοπία με τα ελληνικά ομόλογα

Από πέρυσι το φθινόπωρο, η εμμονή της Γερμανίδας καγκελαρίου Άγγελα Μέρκελ να εμπλέκονται στο μέλλον και ιδιώτες πιστωτές στη στήριξη χωρών που φτάνουν σε αδυναμία να δανειστούν, επιδείνωσε την κατάσταση στις αγορές, καθώς εισήγαγε την εκδοχή της «ελεγχόμενης χρεωκοπίας» για χώρα - μέλος της Ευρωζώνης από το καλοκαίρι του 2012 που θα ετίθετο σε εφαρμογή τροποποίηση της Συνθήκης. Είδαμε τότε να ανεβαίνουν στα ύψη spreads ομολόγων και ασφάλιστρα CDS, όχι της Ελλάδας μόνο, αλλά και άλλων χωρών. Η επίσπευση, με πλήρη συναίνεση της ελληνικής κυβέρνησης, στις αποφάσεις της 21ης Ιουλίου για το δεύτερο πακέτο βοήθειας για τη χώρα μας, οδήγησε στο περιβόητο PSI, τις ανταλλαγές ελληνικών κρατικών ομολόγων που κατέχουν τράπεζες και άλλα ιδιωτικά κεφάλαια, με νέα ομόλογα μεγαλύτερης διάρκειας και προσδιορισμένα επιτόκια που ισοδυναμούσαν με ένα «κούρεμα» της τάξης του 21% στις αρχικές τους απαιτήσεις, υπολογίσθηκε τότε. Φαίνεται να στέφεται με επιτυχία, καθώς οι πρόθυμοι ομολογιούχοι εκτιμάται πλέον ότι θα καλύψουν περί τα 135 δισ. ευρώ από το ελληνικό χρέος με τις ανταλλαγές αυτές.

Απώλειες 21% δεν θα υποστούν πάντως. Αντίθετα, επιθετικά hedge funds που αγόρασαν ελληνικά ομόλογα στις πιεσμένες τιμές μέχρι 36% της ονομαστικής τους αξίας μετά τις αποφάσεις του Ιουλίου, περί τα 40 δισ. ευρώ αποκαλύπτουν οι New York Times, θα διπλασιάσουν τα κεφάλαιά τους, εφόσον τεθούν σε εφαρμογή ως έχουν οι αποφάσεις της 21ης Ιουλίου. Σημαντικά κέρδη θα έχουν όμως και στην περίπτωση που θα αποφασιζόταν τελικά μεγαλύτερο «κούρεμα», έως και 50%, σύμφωνα με σενάρια που κυκλοφορούν έντονα το τελευταίο διάστημα, όπου αντιτίθενται λυσσωδώς οι τράπεζες, και ο φορέας τους IIF που διαπραγματεύτηκε την αρχική ανταλλαγή.

«Όλοι ξέρουμε ότι η συμφωνία ήταν καλή για τις τράπεζες, όχι για την Ελλάδα», έλεγε στο Βερολίνο την Πέμπτη ο Ότμαρ Ίσινγκ, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος και «γεράκι» της ΕΚΤ, ο οποίος ουδέποτε ευνοούσε τους κερδοσκόπους.

Η τελική εκδοχή των ανταλλαγών των ελληνικών ομολόγων θα αποφασιστεί μετά την έκθεση της τρόικας σε δύο με τρεις εβδομάδες, ανέφερε τηλεγράφημα του Reuterʼs από τις Βρυξέλλες προχθές το βράδυ, επικαλούμενο αξιωματούχους της Ευρωζώνης. Θα εξαρτηθεί από την εκτίμηση για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους, σύμφωνα με τους αξιωματούχους αυτούς.

Στο ενδεχόμενο αλλαγής του πλαισίου για το δεύτερο ελληνικό πακέτο είχε αναφερθεί ο Βόφγκανγκ Σόιμπλε κατά τη σύνοδο του ΔΝΤ, υπενθυμίζεται. Μια μεγαλύτερη περικοπή για να ελαφρύνουν τα βάρη εξυπηρέτησης του χρέους τα επόμενα χρόνια μπορεί να περιόριζε τα κέρδη των διεθνών κατόχων ελληνικών ομολόγων, θα συμπίεζε όμως άμεσα και ανησυχητικά ακόμα περισσότερο τους εγχώριους, ελληνικές τράπεζες, ασφαλιστικούς φορείς κ.λπ.

Σε κάθε περίπτωση, τις οδυνηρές προσπάθειες που επιβάλλονται για να εξαλειφθεί το έλλειμμα δεν θα τις επηρέαζε.