Θανάσιμος ο φαύλος κύκλος κρατικών χρεών και τραπεζών στην Ευρώπη

Διάχυτη εκφράζεται πια διεθνώς η ανησυχία ότι κινδυνεύουμε άμεσα από μια νέα μεγάλη κρίση, σαν αυτήν που πυροδότησε τον Σεπτέμβριο του 2008 η κατάρρευση της Lehman Brothers. Αν τότε αφετηρία στάθηκαν τα «τοξικά» προϊόντα αμερικανικών τραπεζών, κερδοσκοπικές τιτλοποιήσεις επί τιτλοποιήσεων χωρίς αντίκρυσμα που κυκλοφορούσαν πολλαπλασιαστικά στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, στο επίκεντρο βρίσκονται τώρα οι ευρωπαϊκές τράπεζες λόγω των κρατικών ομολόγων που κατέχουν. Με καμία έννοια «τοξικά» αυτά τα τελευταία, συνιστούν ωστόσο απειλή για τις τράπεζες, όσο δεν αντιμετωπίζεται ενιαία και αποφασιστικά το πρόβλημα της υπερχρέωσης στην Ευρωζώνη και αντ’ αυτού φημολογούνται επερχόμενα «κουρέματα». Η απειλή μάλιστα επιδεινώνεται καθώς οι οικονομίες οδεύουν προς την ύφεση.

Διάσταση οξύμωρα δυσανάλογη προς το διεθνές του μέγεθος έχει προσλάβει το ελληνικό δημόσιο χρέος, υπέρογκο οπωσδήποτε με εθνικά μέτρα, και η έως τώρα αποτυχία να ελεγχθεί η αύξησή του. Όλο και περισσότερο διαδίδονται έτσι διλήμματα του τύπου «Σώστε το ευρώ - αφήστε την Ελλάδα να χρεωκοπήσει» (τίτλος άρθρου στους Financial Times προχθές).

Την Παρασκευή το βράδυ ο οίκος Fitch υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα της Ιταλίας σε Α+ και της Ισπανίας σε ΑΑ-, στην πέμπτη και τέταρτη βαθμίδα του αντίστοιχα, δίνοντας και για τις δύο χώρες αρνητική προοπτική. Τις υποβαθμίσεις αιτιολόγησε με τους αυξανόμενους κινδύνους από την κρίση του χρέους στην Ευρωζώνη, που μπορεί να διαβρώσει την εμπιστοσύνη στις ιταλικές τράπεζες, είπε, ενώ πρόβλεψε ότι η ισπανική μεγέθυνση δεν θα υπερβεί το 2% ώς το 2015. Με την επιρροή που διατηρούν οι γνώμες των οίκων αξιολόγησης, η εξέλιξη αυτή έριξε τις μετοχές στην Ουόλ Στριτ και αναμένεται να επηρεάσει αρνητικά τις αγορές στην Ευρώπη από αύριο, μόλις είχαν αναθαρρήσει κάπως ύστερα από πολιτικές δηλώσεις ότι θα στηριχθούν οι ευρωπαϊκές τράπεζες. Οι επίμονες επισημάνσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για την ανάγκη κεφαλαιακής ενίσχυσής τους, φάνηκε να συναντούν πλέον ανταπόκριση στην Ευρωπαϊκή Ένωση ύστερα από μακρές αντιστάσεις. Είχε προηγηθεί η μεγάλη χρηματιστηριακή πτώση των τραπεζικών μετοχών από τον Αύγουστο, μέχρι τον αιφνίδιο κίνδυνο η βελγο-γαλλική Dexia να γίνει την περασμένη εβδομάδα «το πρώτο θύμα της κρίσης του χρέους στην Ευρωζώνη» με τα κρατικά ομόλογα της Ελλάδας και άλλων απειλουμένων χωρών που κατέχει. Οι δύο κυβερνήσεις έσπευσαν να την στηρίξουν, χωρίς να προσφέρουν οριστική λύση. Προχθές ανακοινώθηκαν και νέες υποβαθμίσεις διαφόρων τραπεζών, της Dexia, 12 βρετανικών, 9 πορτογαλικών, από τους γνωστούς οίκους.

Ευρύτερα αναγνωρίζεται τώρα ότι η δημόσια υπερχρέωση, αποτέλεσμα κατά μεγάλο μέρος της διάσωσης τραπεζών το 2008-2009 με κρατικούς πόρους - σαφής εξαίρεση ήταν εδώ η Ελλάδα, δευτερευόντως και η Ιταλία - εκκολάπτει μια δεύτερη μεγάλη τραπεζική κρίση, ενώ παράλληλα ενισχύονται οι τάσεις προς ύφεση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Περιορισμό της τραπεζικής χρηματοδότησης επιχειρήσεων και νοικοκυριών το τελευταίο τρίμηνο δείχνουν στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η οποία αποφάσισε την Πέμπτη νέα έκτακτα μέτρα για την απεριόριστη αναχρηματοδότηση των τραπεζών μέχρι και το τέλος του 2012. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μπαρόζο ανήγγειλε την επεξεργασία προτάσεων ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών για να τις υποβάλει στη Σύνοδο Κορυφής στις 17 Οκτωβρίου. Αλλά, όπως έγινε γνωστό, υφίστανται σοβαρές διαφορές απόψεων μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, τις οποίες επρόκειτο να επιχειρήσουν να γεφυρώσουν σε συνάντησή τους σήμερα ο πρόεδρος Σαρκοζί και η καγκελάριος Μέρκελ.

Η τελευταία διχογνωμία ανακυκλώνει την πάγια ευρωπαϊκή πολιτική αδυναμία να αντιμετωπιστούν κεντρικά και ενιαία τα προβλήματα, που τα οξύνει ολοένα περισσότερο. Καίριος θα μπορούσε εδώ να είναι ο ρόλος του EFSF, του προσωρινού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Με κόπο και καθυστερήσεις κυρώνεται όμως η διεύρυνσή του στα εθνικά κοινοβούλια της Ευρωζώνης (εκκρεμούν ακόμα Μάλτα και Σλοβενία), ενώ η συμφωνημένη αύξηση των διαθέσιμων πόρων του στα 440 δισ. ευρώ ήδη καταδείχθηκε ανεπαρκής για να χρηματοδοτηθούν, πέρα από τα προγράμματα της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας που απορροφούν το 40% σχεδόν, μέρος του δεύτερου ελληνικού πακέτου, αγορές κρατικών ομολόγων (περιλαμβανομένων όσων έχει πάρει η ΕΚΤ) και η ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών, πριν ακόμα φτάσουμε στον κίνδυνο να προσφύγει στη βοήθειά του και μία μεγαλύτερη χώρα, η Ιταλία ή η Ισπανία. Η γαλλική πλευρά εντούτοις επιδιώκει η αύξηση κεφαλαίων των προβληματικών της τραπεζών να πραγματοποιηθεί με τη στήριξη του EFSF, όχι από τον κρατικό της προϋπολογισμό, διότι θα διακυβευόταν η αξιολόγηση ΑΑΑ που απολαμβάνει η χώρα, γράφει η Le Monde, παραθέτοντας και σχετική επιχειρηματολογία από το ΔΝΤ. Αλλά αυτό θα απαιτούσε μεγαλύτερη αύξηση των πόρων του EFSF, στην οποία αντιτίθεται η γερμανική κυβέρνηση, έχοντας άλλωστε δεσμευθεί σχετικά στο εθνικό της Κοινοβούλιο: η κ. Μέρκελ υποστήριζε ότι όσες χώρες μπορούν θα πρέπει οι ίδιες να ενισχύσουν τις τράπεζές τους, όπως το 2008-9, συνεπικουρούσε ο Φινλανδός πρωθυπουργός Γύρκι Καϊτάνεν, και μόνον ως ύστατη λύση να καταφύγουν στον EFSF, αλλά «με πολύ αυστηρούς όρους», συμπλήρωνε Ολλανδός διπλωμάτης. Αυστηρός απέναντι στις τράπεζες, ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ τις καλούσε να ενισχύσουν με κάθε τρόπο τους ισολογισμούς τους, περιορίζοντας κέρδη και αμοιβές, εκδίδοντας νέες μετοχές στην ιδιωτική αγορά, και μόνον εφόσον αυτά δεν επαρκούν, καταφεύγοντας στις κυβερνήσεις τους και τον EFSF.

Μείζονες κίνδυνοι για την Ελλάδα

Την ευάλωτη κατάσταση των ευρωπαϊκών τραπεζών επιδεινώνει η επίμονη κυκλοφορία σεναρίων ότι επίκειται αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους πολύ μεγαλύτερη από όσο είχε συμφωνηθεί στις 21 Ιουλίου. Χωρίς να έχουν αναφερθεί ποτέ σε αριθμούς, παραπέμποντας πάντα στην αναμενόμενη έκθεση της τρόικας για τη βιωσιμότητά του, τα σενάρια αυτά τα τροφοδοτούν Ευρωπαίοι επίσημοι, από τον Σόιμπλε μέχρι τον Γιούνκερ, αφήνοντας ανοικτή την επανεξέταση των αποφάσεων. Ούτε από την ελληνική κυβέρνηση ή από την Τράπεζα της Ελλάδος έχει γίνει οποιαδήποτε απόπειρα να κλείσει ο δρόμος σε μια τέτοια δραματική εξέλιξη. Μόνος ο Λουκάς Παπαδήμος, με το κύρος του ως πρώην αντιπρόεδρος της ΕΚΤ αλλά και ως πρώην διοικητής της Τράπεζας Ελλάδος, δήλωσε ρητά στις αρχές της εβδομάδας ότι η Αθήνα θα όφειλε να αντιταχθεί σθεναρά, και πιθανολόγησε ότι θα το έπραττε. Δεν αρκούσε για να ανακόψει εκτιμήσεις σαν της JP Morgan π.χ., ότι θα επιβληθεί «κούρεμα» 60% στην αξία του ελληνικού χρέους, 40% για την Πορτογαλία και την Ιρλανδία, 20% για την Ιταλία και την Ισπανία... Λόγω των κρατικών ομολόγων από τις χώρες αυτές που κατέχουν ευρωπαϊκές τράπεζες, οι ανάγκες αύξησης των κεφαλαίων τους υπολογίζονται περί τα 200 δισ. ευρώ.

Πολύ βαρύτερες θα ήσαν ωστόσο οι συνέπειες για την Ελλάδα: σε περίπτωση διαγραφής του μισού χρέους οι τέσσερις μεγαλύτερες ελληνικές τράπεζες θα χρειάζονταν επιπλέον κεφάλαια πάνω από 20 δισ., υπολογιζόταν χθες στους Financial Times. Και οι υπολογισμοί αυτοί δεν φαίνεται να λαμβάνουν υπόψη πόσο χαμηλά έχει πέσει στο μεταξύ η χρηματιστηριακή αξία των μετοχών τους. Κανείς εξάλλου δεν ασχολείται με τις απώλειες που θα υποστούν από τα ομόλογά τους τα ασφαλιστικά ταμεία, τα οποία ήδη βρίσκονται σε δεινή θέση. Από πού θα προέρχονταν τα απαιτούμενα νέα κεφάλαια; Από το περίφημο «νέο πακέτο» που είναι ακόμα στον αέρα, μέσω του EFSF, όπου με τόση φειδώ δίνεται η χρηματοδότηση και τόσες άλλες ανάγκες έχει να καλύψει στην Ευρωζώνη, και από το ΔΝΤ. Αλλά αν απορροφούσαν τη μερίδα του λέοντος από τη δεύτερη βοήθεια, πόσα θα περίσσευαν για τις άλλες ανάγκες της ελληνικής οικονομίας; Γι’ αυτό και υποστηρικτές της αναδιάρθρωσης του χρέους - διάβαζε ελεγχόμενης χρεωκοπίας - δεν θέλουν να γίνει αν δεν εξασφαλισθεί προηγουμένως πρωτογενές πλεόνασμα στον δημόσιο τομέα, οι δαπάνες πέρα από την εξυπηρέτηση του χρέους να καλύπτονται από τα έσοδα.

Οι όροι όμως για να επιτευχθεί πλεόνασμα διαρκώς χειροτερεύουν, καθώς καμία κίνηση δεν γίνεται για να βγεί η ελληνική οικονομία από τη βαθιά ύφεση. Μετά τα νέα συνθλιπτικά μέτρα που συμφωνήθηκαν με την τρόικα - αμφίβολης απόδοσης, τα φορολογικά ιδίως -, οι συζητήσεις που συνέχιζε και χθες ο υπουργός Οικονομικών Ευ. Βενιζέλος φαίνεται να οδηγούν στην καταβολή της 6ης δόσης. Θετική ένδειξη ήδη δόθηκε από το ΔΝΤ. Αλλά είναι πιθανό το έλλειμμα φέτος να υπερβεί και το αναθεωρημένο 8,5% του ΑΕΠ, που προκάλεσε σοκ διεθνώς όταν ανακοινώθηκε πριν λίγες μέρες. Όσο για το 2012...

Πόση αξία είχαν φανφάρες περί την επίσκεψη Ρέσλερ - Γερμανών επιχειρηματιών αποδίδει μια φράση από την ανακοίνωση που εξέδωσε ο ΣΕΒ: «φάνηκαν πρόθυμοι και θετικοί να προχωρήσουν σε επενδύσεις στη χώρα μας, εφόσον θα δημιουργούνται -σταδιακά και με συνέπεια- οι κατάλληλες προϋποθέσεις που θα διαμορφώσουν ένα φιλικότερο επιχειρηματικό κλίμα». Όχι στο ορατό μέλλον...