Διεθνής Αμνηστία: Ευρωσύνταγμα και Ανθρώπινα Δικαιώματα

Βρισκόμαστε στην παραμονή του κρίσιμου δημοψηφίσματος για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα στη Γαλλία. Οι απόψεις της Διεθνούς Αμνηστίας για το Σύνταγμα δεν είναι μόνο επίκαιρες. Είναι γενικότερα χρήσιμες, αφού είναι γνωστό ότι η οργάνωση σχηματίζει τις απόψεις της με κριτήριο την καλύτερη εξυπηρέτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και όχι με κριτήριο ιδεολογίες, ιδεολογήματα και πολιτικές. Η Δ. Αμνηστία ξεκαθαρίζει εξ αρχής ότι το Ευρωσύνταγμα είναι κείμενο πολιτικό, πράγμα που της απαγορεύει να πάρει θέση, είτε υπέρ είτε κατά. Στο βαθμό, όμως, που βελτιώνει τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στον ίδιο βαθμό επηρεάζει και τις πολιτικές της απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα. Συνεπώς η Δ. Αμνηστία το παρακολουθεί με μεγάλο ενδιαφέρον.

Τα θετικά

Η Διεθνής Αμνηστία πιστεύει ότι το Ευρωσύνταγμα έχει θετικό αντίκτυπο στα ανθρώπινα δικαιώματα διότι πραγματοποιεί βήματα προς την κατεύθυνση της τοποθέτησής τους στον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα:

- Αναγνωρίζει ρητά τα δικαιώματα που περιλαμβάνονται στη Χάρτα της Ε.Ε., ενσωματώνοντάς τα στο Σύνταγμα. Τα καθιστά, δηλαδή, κατά νόμον δεσμευτικά για τα κράτη μέλη της Ε.Ε. στην όποια εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας από αυτά.

- Αναγνωρίζει νομικά την «Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα» (ΕΣΑΔ). Η αναγνώριση αυτή συμπληρώνει τα όποια κενά στη νομοθεσία περί ευθύνης των κυβερνήσεων για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περί της λογοδοσίας τους.

- Αυξάνει τους δημοκρατικούς και δικαστικούς ελέγχους στις κοινοτικές πολιτικές για το άσυλο και τη μετανάστευση.

- Προάγει ρητά το δικαίωμα στη μη -διάκριση (non discrimination), πράγμα που οδηγεί σε μεγαλύτερη προστασία των μειονοτήτων.

Εισάγει το Ευρωσύνταγμα νέα δικαιώματα; Όχι ακριβώς. Το Τμήμα ΙΙ του Συντάγματος κωδικοποιεί τα υπάρχοντα ανθρώπινα δικαιώματα. Ωστόσο, εισάγει μ’ ένα σαφή και δεσμευτικό τρόπο, δικαιώματα που αναφέρονται μεν, δεν είναι όμως αποσαφηνισμένα στην ΕΣΑΔ. Συνεπώς, ανταποκρίνεται στο αίτημα της παραπέρα ανάπτυξης της έννοιας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδιαίτερα των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών. Τα δικαιώματα αυτά, ας σημειωθεί, είναι ιδιαιτέρως σημαντικά για την Ε.Ε., αφού αυτά είναι που κινδυνεύουν περισσότερο στις μέρες μας.

Τα όρια

Ωστόσο, στα παραπάνω θετικά υπάρχουν όρια:

- Το Σύνταγμα, άρα και η Χάρτα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, έχει εφαρμογή μόνο στην κοινοτική νομοθεσία ή στην ερμηνεία της εφαρμογής της νομοθεσία αυτής από τα κράτη μέλη. Δεν τα δεσμεύει όταν δρουν αυτόνομα. Παρ’ όλα αυτά, το γεγονός και μόνο πως η Χάρτα γίνεται νομικά δεσμευτική μέσω του Συντάγματος είναι ένα βήμα που έχει σημασία για την παρακολούθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ε.Ε. Βέβαια, το εύρος της σημασίας αυτής στην πράξη μένει να διακριβωθεί, όταν θα χρειαστεί να ερμηνευτεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

- Το Σύνταγμα κάνει διάκριση μεταξύ των όρων «δικαιώματα» και «αρχές». Ενώ τα «δικαιώματα» είναι εκτελεστά, οι «αρχές» χρησιμεύουν μόνο για ερμηνεία της νομοθεσίας.

- Η Δ. Αμνηστία ανησυχεί ότι σε κάποιες προβλέψεις του Συντάγματος μπορεί να γίνει κατάχρηση. Για παράδειγμα, ο όρος «συνεταιρεία (partnership) με τις χώρες προέλευσης» μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώστε να μετατοπίσει το βάρος φιλοξενίας των προσφύγων σε χώρες εκτός των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε., στις οποίες η προστασία είναι μικρότερη.

- Η Δ. Αμνηστία θλίβεται διότι ενώ το Σύνταγμα εισάγει αυξημένους δημοκρατικούς και δικαστικούς ελέγχους, δεν προνοεί αστυνομική και δικαστική συνεργασία.

Η συνολική γνώμη

Η αναγνώριση της Χάρτας είναι θετικό βήμα, αλλά δεν είναι αρκετό για να εξασφαλίσει επαρκή προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε την πρόβλεψη μηχανισμών παρακολούθησης και ελέγχου. Μένει να δούμε αν αυτή η ρήτρα θα ικανοποιηθεί στην πράξη από π.χ. τον προτεινόμενο θεσμό του «Πρακτορείου Θεμελιωδών Δικαιωμάτων».

Η Διεθνής Αμνηστία συνέβαλε στη σύνταξη των άρθρων για τα ανθρώπινα δικαιώματα του Ευρωσυντάγματος. Πίεσε για να περιληφθεί σ’ αυτό η Χάρτα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καθώς και να αναγνωριστεί νομικά και δεσμευτικά η ΕΣΑΔ. Το ευρωπαϊκό γραφείο της Δ. Αμνηστίας ήταν ενεργά παρόν στην προσπάθεια της κοινωνίας των πολιτών να συμβάλει με στοιχεία, ιδέες και συγκεκριμένες προτάσεις.

Τι θα συμβεί αν το Ευρωσύνταγμα δεν επικυρωθεί από όλα τα κράτη μέλη; Τότε δεν θα τεθεί σε ισχύ. Αυτό σημαίνει πισωγύρισμα των διαδικασιών για βελτίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ε.Ε. Στην περίπτωση αυτή, κάποιες χώρες μπορεί να προχωρήσουν σε στενότερη συνεργασία. Αυτό μοιραία θα οδηγήσει στην «Ευρώπη δυο ταχυτήτων». Μια τέτοια εξέλιξη θα παρεμποδίσει ασφαλώς τις προσπάθειες για καλύτερη εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο σύνολο των χωρών της Ε.Ε.

e-mail: diongous@central.ntua.gr