Η πρόκληση του Τόνι Μπλερ

Πολλά ειπώθηκαν πριν από το λόγο του Βρετανού πρωθυπουργού στο Στρασβούργο. Ο άνθρωπος που υποτίθεται ότι έχει αυτή τη στιγμή το πάνω χέρι, επρόκειτο να ανακοινώσει τα σχέδιά του για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ενώ ο γαλλο-γερμανικός άξονας έπνεε τα λοίσθια μετά το όχι των Γάλλων και των Ολλανδών. Τελικά, ο λόγος του αιφνιδίασε. Ο Τόνι Μπλερ δήλωσε ευρωπαϊστής και διαβεβαίωσε το ακροατήριό του ότι η Ε.Ε. δεν πρέπει να γίνει μια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών αλλά ένας ζωντανός οργανισμός, στηριγμένος στις αξίες της πολιτικής και κοινωνικής αλληλεγγύης.

Ας μην πάρουμε τις διακηρύξεις του τοις μετρητοίς. Ο Μπλερ, ως ζώον αμιγώς πολιτικόν, απλώς είπε ό,τι τον συνέφερε να πει την ώρα που το έλεγε. Αν αύριο αλλάξει η συγκυρία, είναι ικανός να υποστηρίξει το αντίθετο. Υπάρχουν ωστόσο δύο σημεία του λόγου του που καλά θα κάνουμε να τα προσέξουμε, και επειδή συνοψίζουν έναν κυρίαρχο τρόπο σκέψης αλλά, κυρίως, γιατί συνιστούν μια σοβαρή πρόκληση για την Αριστερά σήμερα.

Το πρώτο, στο οποίο δεν θα σταθώ εφόσον είναι γνωστό, έχει να κάνει με την Κοινή Αγροτική Πολιτική: οι επιδοτήσεις, κατά γενική ομολογία, είναι μία από τις αιτίες για την κακοδαιμονία του Τρίτου Κόσμου. Πώς είναι δυνατόν, λοιπόν, η Αριστερά αφενός να αξιώνει τη διατήρησή τους προς όφελος των αγροτών στο εσωτερικό της κάθε χώρας, και αφετέρου να φορτώνει αποκλειστικά στους κακούς νεοφιλελεύθερους την ευθύνη για την πείνα στην Αφρική και στην Ασία; Φυσικά το θέμα δεν προσφέρεται για απλουστευτικούς αφορισμούς· οι επιδοτήσεις δεν είναι ο μόνος λόγος, και ο Μπλερ τα λέει όλα αυτά γιατί έχει τη δική του ατζέντα. Το πρόβλημα όμως υφίσταται. Μήπως θα πρέπει να το ψάξουμε αντί να τρέχουμε στον κόμβο της Βιοκαρπέτ για να υπερασπίσουμε τα απαράγραπτα δίκια της αγροτιάς;

Το δεύτερο σημείο είναι πολύ πιο γενικό, δύσκολα συνοψίζεται και ουδέποτε συζητείται από την Αριστερά. Εχει να κάνει με δύο αξίες που στις νεωτερικές κοινωνίες θεωρούνται θεμελιακές: την κοινωνική δικαιοσύνη και την οικονομική ανάπτυξη. Μολονότι ο Μπλερ επέμεινε ότι δεν είμαστε υποχρεωμένοι να διαλέξουμε ανάμεσά τους, το λεγόμενο «αγγλοσαξονικό μοντέλο» δεν τις θεωρεί ισάξιες, εφόσον δίνει σαφώς το προβάδισμα στη δεύτερη. Συγκεκριμένα, ο Μπλερ και οι ομοϊδεάτες του πιστεύουν ότι η κοινωνική δικαιοσύνη περνάει μέσα από την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, την οποία μόνο μια απελευθερωμένη αγορά μπορεί να εξασφαλίσει. Κι επειδή ο ανταγωνισμός έχει θύματα, το κράτος λειτουργεί ως δίχτυ ασφαλείας για όσους απέτυχαν.

Σε καμιά περίπτωση όμως, λένε, δεν πρέπει οι κοινωνικές παροχές να αποτελέσουν τροχοπέδη στην οικονομική ανάπτυξη, η οποία αποτελεί μονόδρομο σ’ έναν κόσμο χωρίς προστατευτικά τείχη, όπου οι πάντες ανταγωνίζονται τους πάντες. Με αυτό το σκεπτικό ο Μπλερ ζήτησε να «εκσυγχρονιστεί» η Ε.Ε., και διερωτήθηκε με προφανή ειρωνεία, πώς το ισχύον σύστημα προάγει την κοινωνική δικαιοσύνη όταν στην Ευρώπη σήμερα υπάρχουν 20 εκατομμύρια άνεργοι.

Το σφάλμα της Αριστεράς δεν είναι ότι διαφωνεί με την ανάλυση του Μπλερ. Πώς θα μπορούσε να συμφωνήσει και να παραμείνει Αριστερά; Το σφάλμα της είναι ότι φοβάται να θέσει το ερώτημα στο οποίο ο Μπλερ δίνει τη δική του φιλελεύθερη απάντηση. Για να το πω διαφορετικά, η πολιτική της Αριστεράς στηρίζεται στην αρχική αλλά κρυφή υπόθεση ότι η κοινωνική δικαιοσύνη και η οικονομική ανάπτυξη πάνε μαζί. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι η μέχρι τώρα ιστορία μάς διδάσκει το αντίθετο. (Ας θυμηθούμε την οικονομική αποτελμάτωση του «υπαρκτού»). Στη συνέχεια, έχοντας αποσυνδέσει τη θεαματική άνοδο του βιοτικού επιπέδου στις χώρες της Δύσης από την ανισότητα και την εκμετάλλευση που τη δημιούργησαν, καταγγέλλει την κοινωνική αδικία, και ταυτόχρονα προβάλλει το όραμα ενός νέου κόσμου, όπου οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης παραμένουν εξίσου υψηλοί, αλλά οι φτωχοί, ως διά μαγείας, έχουν εξαφανιστεί.

Αυτή η άρνηση της Αριστεράς να δεχτεί το σημερινό δίλημμα ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική δικαιοσύνη μετατρέπει την πολιτική της σε φιλάρεσκη, αγωνιστική γκρίνια, και την ίδια στιγμή την περιθωριοποιεί. Δεν προσπαθώ να πω ότι πρέπει να γίνουμε ρεαλιστές νεοφιλελεύθεροι. Είναι όμως τεράστιο πολιτικό λάθος να θεωρούμε δεδομένο κάτι που ίσως μια μέρα κατασκευάσουμε. Αν θέλουμε λοιπόν να απαντήσουμε στην πρόκληση του Τόνι Μπλερ, που μας καλεί να διαλέξουμε ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ισότητα, οφείλουμε να επεξεργαστούμε τον τρόπο που θα εξασφαλίζει και τα δύο. Αυτός ο τρόπος δεν έχει ακόμα βρεθεί, και το χειρότερο είναι ότι κανείς μέσα στην Αριστερά δεν αισθάνεται την ανάγκη να τον ψάξει. Πώς θα δώσουμε τη σωστή απάντηση αν κάνουμε τα πάντα για να μην ακούσουμε την ερώτηση;