Το λεξικό της ευελιξίας
Λουτσιάνο Γκαλίνο, Δημοσιευμένο: 2005-07-31
Για να κατανοήσουμε τι μπορεί να εννοεί όποιος αναφέρει τη λέξη «ευελιξία», μιλώντας κυρίως για την αγορά εργασίας, θα μας ήταν χρήσιμο ένα μικρό λεξικό. Φαίνεται λοιπόν πως όποιος ζητάει μεγαλύτερη ευελιξία προκειμένου να αυξηθεί η απασχόληση εννοεί κυρίως:
Ελευθερία για μιαν επιχείρηση να απολύει το συντομότερο και ατιμώρητα ένα μεταβαλλόμενο ποσοστό εργαζομένων, όταν η παραγωγή και οι πωλήσεις μειώνονται. Μια παραλλαγή αυτής της ιδιαίτερης έννοιας της ευελιξίας είναι:
Δυνατότητα για μιαν επιχείρηση να μειώνει ή να αυξάνει το ωράριο, επαναληπτικά και με συντομότατη προειδοποίηση, όταν η πορεία της παραγωγής το απαιτεί.
Δικαίωμα για μιαν επιχείρηση να πληρώνει χαμηλότερους μισθούς για ίση εργασία, είτε για να αντιμετωπίζει μόνιμα το διεθνή ανταγωνισμό είτε για να καλύπτει προσωρινές πτώσεις του όγκου των εργασιών της ή και για να αντισταθμίζει τις ελλείψεις υποδομών ή τη μικρότερη παραγωγικότητα της εργασίας που υπάρχει σε μιαν ορισμένη περιοχή.
Αλλες ιδέες ή εκδοχές ευελιξίας, που δεν αποκλείουν αλλά συνδυάζονται με τις πρώτες, είναι:
Δυνατότητα για μιαν επιχείρηση να κατανέμει όπως αυτή νομίζει την εργασία μέσα στη μέρα και στην εβδομάδα αναμορφώνοντας τα ωράρια και εναλλάσσοντας τις τυπολογίες τους: εργασία με βάρδιες, λιγότερες μέρες εργασίας τη εβδομάδα, εργασία με «κλιμάκια» (η επιχείρηση εργάζεται εφτά μέρες την εβδομάδα, αλλά κάθε δεδομένη ομάδα εργαζομένων -το «κλιμάκιο»- εργάζεται τέσσερις ή πέντε συνεχείς μέρες), μερική απασχόληση, θέση εργασίας που την μοιράζονται δύο ή περισσότερα πρόσωπα, ελαστικό ωράριο κ.λπ.
Δυνατότητα για μιαν επιχείρηση να μετακινεί υπαλλήλους της, χωρίς αυτοί να μπορούν να αντιταχθούν, από μια λειτουργία, από ένα τμήμα, μια παραγωγική ενότητα, ένα τομέα δραστηριότητας σε άλλους, όποια και αν είναι η απόσταση μεταξύ αρχικής και τελικής έδρας.
Δυνατότητα για μιαν επιχείρηση, προκειμένου να μειώνει τα κόστη της, να αναθέτει ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητάς της σε εξωτερικές εταιρείες.
Αδεια σε μιαν επιχείρηση να μειώνει στο ελάχιστο τον πυρήνα προσωπικού που προσλαμβάνει με πλήρες ωράριο και με συμβάσεις αορίστου χρόνου, ακόμη και κάτω από το 20%, προσφεύγοντας για τις υπόλοιποες ανάγκες της σε ενοικίαση εργαζομένων, σε συμβούλους, σε εργαζόμενους μερικής απασχόλησης και σε άλλες αναδυόμενες μορφές «άτυπης εργασίας».
Σε αυτό το μικρό λεξικό ξεχωρίζει ένα γεγονός: όλες ανεξαιρέτως οι μορφές ευελιξίας που υποδεικνύονται σε αυτό αφορούν στην πραγματικότητα μόνον χαρακτηριστικές ιδιότητες μιας επιχείρησης, δηλαδή την ελευθερία, τη δυνατότητα, το δικαίωμα για την τάδε ή τη δείνα εταιρεία να διαχειρίζονται όπως αυτές κρίνουν καλύτερα την εργατική τους δύναμη.
Το να ζητάμε από τα πρόσωπα -γιατί από αυτά τυχαίνει να αποτελείται η εργατική δύναμη- να είναι ευέλικτα, υποχωρητικά, πειθήνια, σημαίνει με άλλα λόγια ότι τους ζητάμε να μην αντιτάσσονται στις αποφάσεις μιας επιχείρησης, ακόμη και όταν αυτές προδιαγράφουν μιαν επιδείνωση της ποιότητας της εργασίας ή μια μείωση του μισθού ή πτώση της ποιότητας της ζωής των εργαζομένων (...).
Ηρθε η στιγμή να αναρωτηθούμε αν η ευελιξία αυξάνει αληθινά την απασχόληση. Στη βάση της στερεότυπης ιδέας «περισσότερη ευελιξία=περισσότερη απασχόληση» συγκλίνουν τρεις συλλογισμοί:
Αν μια επιχείρηση είχε τη βεβαιότητα ότι μπορεί να απολύει γρήγορα ένα μέρος των υπαλλήλων της, όταν παραγωγή και πωλήσεις πέφτουν, θα ήταν διατεθειμένη να προσλάβει νέο προσωπικό όταν αυτές ανεβαίνουν.
Είναι καλό που μια επιχείρηση απολύει αμέσως ένα μέρος των μισθωτών της ή και όλους, επειδή με αυτόν τον τρόπο η εργατική δύναμη ωθείται να αναζητήσει απασχόληση στις επιχειρήσεις που πηγαίνουν καλύτερα·
Αν υπάρχει η δυνατότητα να μειωθούν οι μισθοί, μια ορισμένη παραγωγή που θα ήταν ασύμφορη -εξαιτίας, εννοείται, της πανταχού παρούσας παγκοσμιοποίησης- επειδή υπάρχουν αλλού υψηλότεροι μισθοί διασώζεται ή και επεκτείνεται και έτσι ο συνολικός αριθμός των απασχολουμένων μεγαλώνει.
Το γιατί οι δύο πρώτες μέθοδοι δράσης πρέπει να παράγουν μεγαλύτερη απασχόληση παραμένει στην πραγματικότητα ένα μυστήριο. Αν χάρη στην ευελιξία η τάδε εταιρεία πάει άσχημα και αμέσως απολύει, ενώ η δείνα εταιρεία πάει καλά και αμέσως προσλαμβάνει, δεν βλέπουμε το γιατί το υπόλοιπο των απολύσεων και προσλήψεών τους θα μπορούσε μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα να είναι θετικό (...).
Η επίμονη πρόσκληση να γίνουμε ευέλικτοι για να καταπολεμήσουμε την ανεργία αποκαλύπτεται άστοχη, επειδή, αν με αυτήν εννοούμε να αποδεχόμαστε εύκολες απολύσεις, δεν υπάρχει απόδειξη ότι αυτό εξυπηρετεί έναν τέτοιο σκοπό.
Στην πραγματικότητα είναι μια πιεστική πρόσκληση να αποδεχθούμε μείωση μισθών για μιαν ακαθόριστη περίοδο, επειδή πολλοί πιστεύουν ότι αυτό είναι αναγκαίο για να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση της παγκοσμιοποίησης (...).
Ο ΛΟΥΤΣΙΑΝΟ ΓΚΑΛΙΝΟ είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο.
Ελευθερία για μιαν επιχείρηση να απολύει το συντομότερο και ατιμώρητα ένα μεταβαλλόμενο ποσοστό εργαζομένων, όταν η παραγωγή και οι πωλήσεις μειώνονται. Μια παραλλαγή αυτής της ιδιαίτερης έννοιας της ευελιξίας είναι:
Δυνατότητα για μιαν επιχείρηση να μειώνει ή να αυξάνει το ωράριο, επαναληπτικά και με συντομότατη προειδοποίηση, όταν η πορεία της παραγωγής το απαιτεί.
Δικαίωμα για μιαν επιχείρηση να πληρώνει χαμηλότερους μισθούς για ίση εργασία, είτε για να αντιμετωπίζει μόνιμα το διεθνή ανταγωνισμό είτε για να καλύπτει προσωρινές πτώσεις του όγκου των εργασιών της ή και για να αντισταθμίζει τις ελλείψεις υποδομών ή τη μικρότερη παραγωγικότητα της εργασίας που υπάρχει σε μιαν ορισμένη περιοχή.
Αλλες ιδέες ή εκδοχές ευελιξίας, που δεν αποκλείουν αλλά συνδυάζονται με τις πρώτες, είναι:
Δυνατότητα για μιαν επιχείρηση να κατανέμει όπως αυτή νομίζει την εργασία μέσα στη μέρα και στην εβδομάδα αναμορφώνοντας τα ωράρια και εναλλάσσοντας τις τυπολογίες τους: εργασία με βάρδιες, λιγότερες μέρες εργασίας τη εβδομάδα, εργασία με «κλιμάκια» (η επιχείρηση εργάζεται εφτά μέρες την εβδομάδα, αλλά κάθε δεδομένη ομάδα εργαζομένων -το «κλιμάκιο»- εργάζεται τέσσερις ή πέντε συνεχείς μέρες), μερική απασχόληση, θέση εργασίας που την μοιράζονται δύο ή περισσότερα πρόσωπα, ελαστικό ωράριο κ.λπ.
Δυνατότητα για μιαν επιχείρηση να μετακινεί υπαλλήλους της, χωρίς αυτοί να μπορούν να αντιταχθούν, από μια λειτουργία, από ένα τμήμα, μια παραγωγική ενότητα, ένα τομέα δραστηριότητας σε άλλους, όποια και αν είναι η απόσταση μεταξύ αρχικής και τελικής έδρας.
Δυνατότητα για μιαν επιχείρηση, προκειμένου να μειώνει τα κόστη της, να αναθέτει ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητάς της σε εξωτερικές εταιρείες.
Αδεια σε μιαν επιχείρηση να μειώνει στο ελάχιστο τον πυρήνα προσωπικού που προσλαμβάνει με πλήρες ωράριο και με συμβάσεις αορίστου χρόνου, ακόμη και κάτω από το 20%, προσφεύγοντας για τις υπόλοιποες ανάγκες της σε ενοικίαση εργαζομένων, σε συμβούλους, σε εργαζόμενους μερικής απασχόλησης και σε άλλες αναδυόμενες μορφές «άτυπης εργασίας».
Σε αυτό το μικρό λεξικό ξεχωρίζει ένα γεγονός: όλες ανεξαιρέτως οι μορφές ευελιξίας που υποδεικνύονται σε αυτό αφορούν στην πραγματικότητα μόνον χαρακτηριστικές ιδιότητες μιας επιχείρησης, δηλαδή την ελευθερία, τη δυνατότητα, το δικαίωμα για την τάδε ή τη δείνα εταιρεία να διαχειρίζονται όπως αυτές κρίνουν καλύτερα την εργατική τους δύναμη.
Το να ζητάμε από τα πρόσωπα -γιατί από αυτά τυχαίνει να αποτελείται η εργατική δύναμη- να είναι ευέλικτα, υποχωρητικά, πειθήνια, σημαίνει με άλλα λόγια ότι τους ζητάμε να μην αντιτάσσονται στις αποφάσεις μιας επιχείρησης, ακόμη και όταν αυτές προδιαγράφουν μιαν επιδείνωση της ποιότητας της εργασίας ή μια μείωση του μισθού ή πτώση της ποιότητας της ζωής των εργαζομένων (...).
Ηρθε η στιγμή να αναρωτηθούμε αν η ευελιξία αυξάνει αληθινά την απασχόληση. Στη βάση της στερεότυπης ιδέας «περισσότερη ευελιξία=περισσότερη απασχόληση» συγκλίνουν τρεις συλλογισμοί:
Αν μια επιχείρηση είχε τη βεβαιότητα ότι μπορεί να απολύει γρήγορα ένα μέρος των υπαλλήλων της, όταν παραγωγή και πωλήσεις πέφτουν, θα ήταν διατεθειμένη να προσλάβει νέο προσωπικό όταν αυτές ανεβαίνουν.
Είναι καλό που μια επιχείρηση απολύει αμέσως ένα μέρος των μισθωτών της ή και όλους, επειδή με αυτόν τον τρόπο η εργατική δύναμη ωθείται να αναζητήσει απασχόληση στις επιχειρήσεις που πηγαίνουν καλύτερα·
Αν υπάρχει η δυνατότητα να μειωθούν οι μισθοί, μια ορισμένη παραγωγή που θα ήταν ασύμφορη -εξαιτίας, εννοείται, της πανταχού παρούσας παγκοσμιοποίησης- επειδή υπάρχουν αλλού υψηλότεροι μισθοί διασώζεται ή και επεκτείνεται και έτσι ο συνολικός αριθμός των απασχολουμένων μεγαλώνει.
Το γιατί οι δύο πρώτες μέθοδοι δράσης πρέπει να παράγουν μεγαλύτερη απασχόληση παραμένει στην πραγματικότητα ένα μυστήριο. Αν χάρη στην ευελιξία η τάδε εταιρεία πάει άσχημα και αμέσως απολύει, ενώ η δείνα εταιρεία πάει καλά και αμέσως προσλαμβάνει, δεν βλέπουμε το γιατί το υπόλοιπο των απολύσεων και προσλήψεών τους θα μπορούσε μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα να είναι θετικό (...).
Η επίμονη πρόσκληση να γίνουμε ευέλικτοι για να καταπολεμήσουμε την ανεργία αποκαλύπτεται άστοχη, επειδή, αν με αυτήν εννοούμε να αποδεχόμαστε εύκολες απολύσεις, δεν υπάρχει απόδειξη ότι αυτό εξυπηρετεί έναν τέτοιο σκοπό.
Στην πραγματικότητα είναι μια πιεστική πρόσκληση να αποδεχθούμε μείωση μισθών για μιαν ακαθόριστη περίοδο, επειδή πολλοί πιστεύουν ότι αυτό είναι αναγκαίο για να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση της παγκοσμιοποίησης (...).
Ο ΛΟΥΤΣΙΑΝΟ ΓΚΑΛΙΝΟ είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο.
