Εργασία χωρίς προστασία

Ο νέος καπιταλισμός βασίζεται σε τρία συνθήματα με βάση τα οποία αλλάζει ο κόσμος της εργασίας: ευελιξία, κινητικότητα, διακινδύνευση. Μερική απασχόληση, συχνές μετακινήσεις, ελαστικά ωράρια, νέες τεχνολογίες με κατ’ οίκον εργασία, -όλα αυτά προσφέρουν μόνο μιαν αυταπάτη ελευθερίας. Στην πραγματικότητα σημαίνουν ότι είμαστε πάντα διαθέσιμοι, ότι χάνουμε τη γραμμική διαδρομή μιας σταδιοδρομίας, ότι απαρνούμαστε τις σχέσεις αλληλεγγύης που δημιουργούνται όταν εργαζόμαστε μαζί.

Και όταν οι παλιές αξίες της αφοσίωσης, της πίστης και της συνοχής χάνονται από την εργασία, παύουν να είναι και ένα υπόδειγμα για την οικογένεια.

*Στα ανώτερα επίπεδα της κοινωνικής στρωματοποίησης -σκέφτομαι για παράδειγμα τους μάνατζερ- αυτός ο ευέλικτος καπιταλισμός λειτουργεί αρκετά καλά, επειδή γεννάει βραχυπρόθεσμα κέρδη και προσφέρει μεγαλύτερες δυνατότητες στην οργάνωση. Με άλλα λόγια, αυτό το σύστημα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της παγκόσμιας αγοράς.

*Πρέπει να πούμε, επίσης, ότι λειτουργεί και για ορισμένους που βρίσκονται στο κατώτερο σκαλί της κοινωνικής κλίμακας. Προσφέρει, για παράδειγμα, στους μετανάστες ευκαιρίες πρόσβασης στην εργασία που διαφορετικά δεν θα είχαν.

*Για τα πρόσωπα ωστόσο που βρίσκονται στη μέση της κοινωνικής κλίμακας τα αρνητικά αποτελέσματα είναι πολύ περισσότερα.

Η διακινδύνευση σημαίνει γι’ αυτούς αβεβαιότητα και ανασφάλεια. Η ευελιξία σημαίνει απουσία προσωπικής δέσμευσης μέσα σε ένα σύστημα που δεν επιβραβεύει την πραγματοποιούμενη εργασία. Και η κινητικότητα είναι εντελώς ανεπιθύμητη.

*Είναι λάθος να νομίζουμε ότι είναι αναπόφευκτη η κατίσχυση του αγγλοαμερικανικού μοντέλου. Από παραγωγική άποψη το ρηνανικό μοντέλο είναι εξίσου έγκυρο. Η πρόκληση έγκειται όμως στο γεγονός ότι το αμερικανικό μοντέλο βασίζεται πλήρως στη στενή σχέση ανάμεσα σε χρηματιστήριο και επιχειρήσεις, πράγμα που προϋποθέτει μια συνεχή αύξηση της αξίας των μετοχών. Είναι δηλαδή ένα σύστημα στο οποίο η χρηματιστηριακή αγορά υπερτερεί σε σχέση με την παραγωγικότητα. Εγραψα το βιβλίο μου «The corrosion of character». (Norton, 1998) ακριβώς για τους Ευρωπαίους, για να τους δώσω μιαν εικόνα αυτού που συμβαίνει σε ένα άλλο σύστημα. Και για να φωτίσω τις συνέπειες που παράγει για τους απλούς ανθρώπους.

*Το ζητούμενο είναι να κατανοήσουμε και να υποδείξουμε το πώς μπορούμε να επωφεληθούμε από τα πλεονεκτήματα που επιφέρει η ευέλικτη παραγωγή, χωρίς να υποταγούμε στην απόλυτη επικυριαρχία των χρηματιστηριακών αγορών· το πώς, δηλαδή, να διαχειριστούμε αυτόν τον ευέλικτο καπιταλισμό ώστε να παράγει περισσότερο προς όφελος εκείνων που ενδιαφέρονται για την επιχείρηση -δηλαδή προς όφελος των κοινοτήτων, των εθνών, των πόλεων και όλων εκείνων που εμπλέκονται στις διαδικασίες παραγωγής- και όχι τόσο προς όφελος των καθαρών μετόχων.

*Σήμερα στις ΗΠΑ και στην Αγγλία οι συμβάσεις που ρυθμίζουν τις σχέσεις εργασίας είναι κατά κανόνα ορισμένου χρόνου. Με συνέπεια οι μεσήλικες εργαζόμενοι να είναι οι πρώτοι που απολύονται όταν η επιχείρηση αλλάζει ιδιοκτησία.

Θεωρώ ότι έπρεπε να εισαχθούν μορφές προστασίας των προσώπων που εργάζονται για πολύ καιρό στην ίδια εταιρεία. Στο βιβλίο μου θέλησα να υπογραμμίσω κυρίως αυτό που για μας, για την αριστερά, είναι το πιο σημαντικό πράγμα: ποιες είναι οι συνέπειες αυτού του συστήματος πάνω στα πρόσωπα; Αυτό που με ανησυχεί είναι το ότι συχνά η αριστερά, στην προσπάθειά της να κατανοήσει τον καπιταλισμό, παραλείπει την ανάλυση αυτών των συνεπειών (...).

* Ο ΡΙΤΣΑΡΝΤ ΣΕΝΕΤ διδάσκει στη London School of Economics.