Γράμμα από το Λονδίνο
Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2005-08-10
Ο Τόνι Μπλερ δεν είναι πολύ αγαπητός στην Ελλάδα. Οι ευρωπαϊστές τον μισούν για τα καμώματά του στις Βρυξέλλες, οι εθνικά σκεπτόμενοι γιατί υποστηρίζει τους Τουρκοκύπριους και όλοι οι υπόλοιποι επειδή έγινε τσιράκι των Αμερικανών στο Ιράκ. Παρατηρώντας όμως από κοντά τις αντιδράσεις του στις τρομοκρατικές επιθέσεις και διαβάζοντας στο Διαδίκτυοτα γραφόμενα στον ελληνικό Τύπο, διαπίστωσα ότι σε ένα σημείο ο Μπλερ και οι εν Ελλάδι επικριτές του συγκλίνουν. Και επειδή αυτό ακούγεται εξωφρενικό, εξηγούμαι.
Γενικά στην πολιτική, και ιδιαίτερα σε καταστάσεις δύσκολες σαν αυτή που προέκυψε στο Λονδίνο, οι πράξεις μας κινούνται σε δύο επίπεδα. Στο ένα προσλαμβάνουμε το πρόβλημα ως ωμό γεγονός -τι πιο ωμό από ένα τυφλό χτύπημα; -το οποίο πρέπει να αντιμετωπίσουμε δραστικά. Στο άλλο όμως, καλούμαστε να το ερμηνεύσουμε, κι αυτό μας απομακρύνει από την αμεσότητα του παρόντος γιατί παραπέμπει σε ένα γενικότερο πλαίσιο όπου θα αναζητήσουμε ερμηνείες, αιτίες και ευθύνες. Το ίδιο ισχύει για τα μέτρα που θα πάρουμε εφόσον, ως γενικές ρυθμίσεις, θα διαμορφώσουν το μέλλον. Δηλαδή στην πολιτική είμαστε υποχρεωμένοι να συνδυάσουμε δύο αντίρροπες στάσεις. Οποιος παραβλέψει τη μία ή την άλλη, καταλήγει στην εύκολη απλούστευση. Εδώ ακριβώς συναντώνται ο Μπλερ και πολλοί Ελληνες σχολιαστές: και οι μεν και οι δε βλέπουν μόνο το μισό που τους συμφέρει.
Η τακτική του Μπλερ είναι απλή. Εκμεταλλευόμενος τον τρόμο που σκόρπισαν οι βόμβες απαιτεί η προσοχή να εστιαστεί αποκλειστικά στο τυφλό χτύπημα, το οποίο, αποκομμένο από τα πολιτικά του συμφραζόμενα, εμφανίζει τους τρομοκράτες ως το απόλυτο κακό. Μην προσπαθείτε να βρείτε κίνητρα ή άλλες δικαιολογίες για τους βομβιστές, όπως π.χ. το Ιράκ, είπε. Θα το έκαναν έτσι κι αλλιώς. Ανάλογη στάση τήρησε όταν πολλοί χαρακτήρισαν τα νέα νομοθετικά μέτρα που εξήγγειλε τερατωδώς ανελεύθερα και επιπλέον επικίνδυνα. Εδώ μας σκοτώνουν κι εσείς τα ψειρίζετε!
Στην Ελλάδα έχω την εντύπωση ότι πολλοί κάνουν το ίδιο αλλά αντίστροφα. Η προσοχή επικεντρώνεται αποκλειστικά στο γενικό πλαίσιο.
Το συγκεκριμένο, το ωμό γεγονός έχει στην ουσία εξαφανιστεί. Φυσικά σε όλα τα κείμενα βρήκα μια απλή μνεία για «τα αθώα θύματα» και την άποψη, κάπως βιαστικά διατυπωμένη, ότι η τρομοκρατία είναι λύση απορριπτέα (το ρήμα «καταδικάζω» χρησιμοποιήθηκε φειδωλά). Μολονότι δεν μπορώ να το αποδείξω, είμαι σίγουρος ότι αν, ο μη γένοιτο, είχαμε τρομοκρατικό χτύπημα στο μετρό της Αθήνας με 52 νεκρούς, οι αντιδράσεις δεν θα ήταν τόσο συγκρατημένες και η κατανόηση για τους δράστες αισθητά μειωμένη. Ή κάνω λάθος; Φαίνεται λοιπόν ότι η τιμή της ανθρώπινης ζωής ανά τον κόσμο έχει διακυμάνσεις. Μερικοί είπαν ότι είναι πιο φτηνή στη Βαγδάτη απ’ ό,τι στο Λονδίνο. Εχουν δίκιο. Θα ήθελα όμως να μου απαντήσουν με το χέρι στην καρδιά: μήπως για τους Ελληνες είναι πιο φτηνή στο Λονδίνο απ’ ό,τι στην Αθήνα;
Δεν κακίζω όσους βρίσκονται σήμερα αλλού -μακάρι να ήμουν στη θέση τους!- ούτε αμφισβητώ το δικαίωμά τους να έχουν γνώμη. Θα περίμενα όμως μια φράση, κάτι τέλος πάντων, που να δείχνει ότι έχουν επίγνωση του πόσο διαφορετικό είναι να μιλάς με την άνεση που σου χαρίζει η απόσταση- η απόσταση ασφαλείας. Οταν δεν σε απειλεί κανείς όλα γίνονται εύκολα και απλά. Ετσι δεν διανοούνται καν ότι η τρομοκρατία γεννάει ερωτήματα που δεν επιδέχονται προκατασκευασμένες απαντήσεις που ακούγονται ωραίες και προοδευτικές. Για παράδειγμα, ουδείς αμφισβητεί το γεγονός ότι οι βομβιστές της δεύτερης ομάδας θα παρέμεναν ασύλληπτοι και έτοιμοι να ξαναχτυπήσουν αν δεν κυκλοφορούσαν οι φωτογραφίες τους.
Ας υποθέσουμε ότι στόχος τους ήταν η Αθήνα. Θα θέλατε να τους πιάσουν ή θα εμμένατε στην καταδίκη του Μεγάλου Αδελφού; Και για να το χοντρύνουμε, τι θα προτιμούσατε να κάνει η Αστυνομία αν δει κάποιον για τον οποίο υπάρχουν βάσιμες υποψίες, αλλά όχι βεβαιότητα, ότι είναι ζωσμένος με εκρηκτικά να μπαίνει στο μπαρ όπου κάθεστε εσείς οι ίδιοι ή, ακόμα χειρότερα, το παιδί σας; Δεν γνωρίζω τις απαντήσεις σε τόσο δύσκολα ερωτήματα. Αλλά με ενοχλούν εκείνοι που αγορεύουν επί του θέματος χωρίς να τα θέτουν.
Δεν προσπαθώ να σας πείσω ότι ο Μπλερ έχει δίκιο. Θέλω απλώς να πω ότι ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ με τα σχόλια που διάβασα στον ελληνικό Τύπο. Γιατί δεν μου είπαν απολύτως τίποτα. Είναι λόγια ανέξοδα και σε μερικές περιπτώσεις φιλάρεσκα γιατί αναδεικνύουν το αγωνιστικό προφίλ του σχολιαστή. Αντίθετα θαυμάζω πολλούς Αγγλους οι οποίοι δεν λένε τίποτα ουσιαστικά διαφορετικό από όσα γράφονται στην Ελλάδα. Αντί όμως να συνθέτουν ασκήσεις ρητορικής σε κλιματιζόμενα γραφεία ή να λιάζονται στις παραλίες, αυτοί ταξιδεύουν κάθε μέρα με το μετρό του Λονδίνου προσπαθώντας να μην ενδώσουν στον τρόμο τους.
Γενικά στην πολιτική, και ιδιαίτερα σε καταστάσεις δύσκολες σαν αυτή που προέκυψε στο Λονδίνο, οι πράξεις μας κινούνται σε δύο επίπεδα. Στο ένα προσλαμβάνουμε το πρόβλημα ως ωμό γεγονός -τι πιο ωμό από ένα τυφλό χτύπημα; -το οποίο πρέπει να αντιμετωπίσουμε δραστικά. Στο άλλο όμως, καλούμαστε να το ερμηνεύσουμε, κι αυτό μας απομακρύνει από την αμεσότητα του παρόντος γιατί παραπέμπει σε ένα γενικότερο πλαίσιο όπου θα αναζητήσουμε ερμηνείες, αιτίες και ευθύνες. Το ίδιο ισχύει για τα μέτρα που θα πάρουμε εφόσον, ως γενικές ρυθμίσεις, θα διαμορφώσουν το μέλλον. Δηλαδή στην πολιτική είμαστε υποχρεωμένοι να συνδυάσουμε δύο αντίρροπες στάσεις. Οποιος παραβλέψει τη μία ή την άλλη, καταλήγει στην εύκολη απλούστευση. Εδώ ακριβώς συναντώνται ο Μπλερ και πολλοί Ελληνες σχολιαστές: και οι μεν και οι δε βλέπουν μόνο το μισό που τους συμφέρει.
Η τακτική του Μπλερ είναι απλή. Εκμεταλλευόμενος τον τρόμο που σκόρπισαν οι βόμβες απαιτεί η προσοχή να εστιαστεί αποκλειστικά στο τυφλό χτύπημα, το οποίο, αποκομμένο από τα πολιτικά του συμφραζόμενα, εμφανίζει τους τρομοκράτες ως το απόλυτο κακό. Μην προσπαθείτε να βρείτε κίνητρα ή άλλες δικαιολογίες για τους βομβιστές, όπως π.χ. το Ιράκ, είπε. Θα το έκαναν έτσι κι αλλιώς. Ανάλογη στάση τήρησε όταν πολλοί χαρακτήρισαν τα νέα νομοθετικά μέτρα που εξήγγειλε τερατωδώς ανελεύθερα και επιπλέον επικίνδυνα. Εδώ μας σκοτώνουν κι εσείς τα ψειρίζετε!
Στην Ελλάδα έχω την εντύπωση ότι πολλοί κάνουν το ίδιο αλλά αντίστροφα. Η προσοχή επικεντρώνεται αποκλειστικά στο γενικό πλαίσιο.
Το συγκεκριμένο, το ωμό γεγονός έχει στην ουσία εξαφανιστεί. Φυσικά σε όλα τα κείμενα βρήκα μια απλή μνεία για «τα αθώα θύματα» και την άποψη, κάπως βιαστικά διατυπωμένη, ότι η τρομοκρατία είναι λύση απορριπτέα (το ρήμα «καταδικάζω» χρησιμοποιήθηκε φειδωλά). Μολονότι δεν μπορώ να το αποδείξω, είμαι σίγουρος ότι αν, ο μη γένοιτο, είχαμε τρομοκρατικό χτύπημα στο μετρό της Αθήνας με 52 νεκρούς, οι αντιδράσεις δεν θα ήταν τόσο συγκρατημένες και η κατανόηση για τους δράστες αισθητά μειωμένη. Ή κάνω λάθος; Φαίνεται λοιπόν ότι η τιμή της ανθρώπινης ζωής ανά τον κόσμο έχει διακυμάνσεις. Μερικοί είπαν ότι είναι πιο φτηνή στη Βαγδάτη απ’ ό,τι στο Λονδίνο. Εχουν δίκιο. Θα ήθελα όμως να μου απαντήσουν με το χέρι στην καρδιά: μήπως για τους Ελληνες είναι πιο φτηνή στο Λονδίνο απ’ ό,τι στην Αθήνα;
Δεν κακίζω όσους βρίσκονται σήμερα αλλού -μακάρι να ήμουν στη θέση τους!- ούτε αμφισβητώ το δικαίωμά τους να έχουν γνώμη. Θα περίμενα όμως μια φράση, κάτι τέλος πάντων, που να δείχνει ότι έχουν επίγνωση του πόσο διαφορετικό είναι να μιλάς με την άνεση που σου χαρίζει η απόσταση- η απόσταση ασφαλείας. Οταν δεν σε απειλεί κανείς όλα γίνονται εύκολα και απλά. Ετσι δεν διανοούνται καν ότι η τρομοκρατία γεννάει ερωτήματα που δεν επιδέχονται προκατασκευασμένες απαντήσεις που ακούγονται ωραίες και προοδευτικές. Για παράδειγμα, ουδείς αμφισβητεί το γεγονός ότι οι βομβιστές της δεύτερης ομάδας θα παρέμεναν ασύλληπτοι και έτοιμοι να ξαναχτυπήσουν αν δεν κυκλοφορούσαν οι φωτογραφίες τους.
Ας υποθέσουμε ότι στόχος τους ήταν η Αθήνα. Θα θέλατε να τους πιάσουν ή θα εμμένατε στην καταδίκη του Μεγάλου Αδελφού; Και για να το χοντρύνουμε, τι θα προτιμούσατε να κάνει η Αστυνομία αν δει κάποιον για τον οποίο υπάρχουν βάσιμες υποψίες, αλλά όχι βεβαιότητα, ότι είναι ζωσμένος με εκρηκτικά να μπαίνει στο μπαρ όπου κάθεστε εσείς οι ίδιοι ή, ακόμα χειρότερα, το παιδί σας; Δεν γνωρίζω τις απαντήσεις σε τόσο δύσκολα ερωτήματα. Αλλά με ενοχλούν εκείνοι που αγορεύουν επί του θέματος χωρίς να τα θέτουν.
Δεν προσπαθώ να σας πείσω ότι ο Μπλερ έχει δίκιο. Θέλω απλώς να πω ότι ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ με τα σχόλια που διάβασα στον ελληνικό Τύπο. Γιατί δεν μου είπαν απολύτως τίποτα. Είναι λόγια ανέξοδα και σε μερικές περιπτώσεις φιλάρεσκα γιατί αναδεικνύουν το αγωνιστικό προφίλ του σχολιαστή. Αντίθετα θαυμάζω πολλούς Αγγλους οι οποίοι δεν λένε τίποτα ουσιαστικά διαφορετικό από όσα γράφονται στην Ελλάδα. Αντί όμως να συνθέτουν ασκήσεις ρητορικής σε κλιματιζόμενα γραφεία ή να λιάζονται στις παραλίες, αυτοί ταξιδεύουν κάθε μέρα με το μετρό του Λονδίνου προσπαθώντας να μην ενδώσουν στον τρόμο τους.
