Ενεργειακή κρίση και πολιτική
Λευτέρης Παπαγιαννάκης, Η Καθημερινή, Δημοσιευμένο: 2005-08-28
Το φυσικό αέριο (ΦA) είναι καλύτερο καύσιμο από το πετρέλαιο: πιο φθηνό, πιο καθαρό και πιο ασφαλές στην προμήθειά του.
H Ελλάδα προχώρησε σε μια σοβαρή επένδυση για την εισαγωγή ΦA και τον εμπλουτισμό του ενεργειακού συστήματος της χώρας, αλλά όπως πάντα με τις συνήθεις καθυστερήσεις και αδυναμίες.
Κάθε προσπάθεια επομένως να αξιοποιηθεί πλήρως αυτή η επένδυση είναι καλοδεχούμενη, αν και αυτονόητη, ανεξαρτήτως της πορείας των τιμών του πετρελαίου.
Δεν συνιστά από μόνη της ενεργειακή πολιτική για το μέλλον.
Κανείς, βεβαίως, δεν μπορεί να αποκλείσει την απορρόφηση της σημερινής κρίσης και την πτώση των τιμών του πετρελαίου ξανά σε χαμηλά επίπεδα, όπως άλλωστε έγινε μετά την ενεργειακή κρίση της δεκαετίας του 1970.
Το πιθανότερο όμως είναι ότι βιώνουμε την κορύφωση μιας λανθάνουσας, αλλά προαναγγελθείσας κρίσης και ότι έχουμε ήδη εισέλθει σε μακροχρόνια περίοδο υψηλών τιμών ενέργειας.
Πολλοί παράγοντες συνηγορούν σε αυτήν την προοπτική.
Μεταξύ άλλων:
η ακόρεστη βουλιμία των αναπτυγμένων χωρών (πιο πολλά, πιο μεγάλα, πιο μακριά),
η γεωπολιτική «αστάθεια» (των πηγών και των δρόμων του πετρελαίου) που οξύνεται με την αλλοπρόσαλλη πολιτική της παρέας του κ. Mπους (Bush),
οι κερδοσκοπικές τάσεις και οι κερδοσκόποι που εκδηλώνονται ασύστολα, όπου και όποτε βρουν την ευκαιρία.
Κυρίως, όμως, δύο σοβαροί παράγοντες, τη μακροπρόθεσμη σημασία των οποίων συνειδητοποιήσαμε πλήρως με την κρίση της δεκαετίας του 1970.
Θεμιτές προσδοκίες
Το γεγονός κατ’ αρχήν ότι «έρχονται» η Κίνα και η Ινδία και ακολουθούν οι «άλλοι» ποπολάροι, συνολικά τα 4/5 του πληθυσμού της Γης, που παραμένουν στο περιθώριο της ανάπτυξης.
Στο «παγκόσμιο χωριό», η εικόνα της ανάπτυξης φτάνει παντού και διαμορφώνει θεμιτές προσδοκίες.
Καλώς να ’ρθουν, βεβαίως, γιατί αν δεν έρθουν, τότε όσοι κατοικούν στο «ρετιρέ» της ανάπτυξης δεν θα πρέπει να αισθάνονται άνετα.
Τους περιμένουν, αργά ή γρήγορα, πολεμικές εντάσεις ή/και μεταναστευτικά ρεύματα, τέτοιας έκτασης που τα σημερινά αντίστοιχα συμπτώματα θα αξιολογηθούν από τον ιστορικό του μέλλοντος ως απλά πταίσματα.
Αν όμως έρθουν με τα ίδια πρότυπα (που εμείς δημιουργήσαμε), τότε η διευρυμένη αναπαραγωγή του ισχύοντος αναπτυξιακού μοντέλου οδεύει σε εμφανές αδιέξοδο.
Ανεξάρτητα όμως από τις διαστάσεις που θα πάρει η ενεργειακή κρίση, οφείλουμε να την αντιμετωπίσουμε ως μείζονα κρίση, τουλάχιστον για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος.
Γνωρίζουμε πολύ καλά πια ότι η υπέρμετρη κατανάλωση συμβατικών καυσίμων (κάρβουνο, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) ευθύνεται για πολλά από τα μεγάλα προβλήματα (όξινη βροχή, νέφος των πόλεων, κλιματική αλλαγή) που δοκιμάζουν τις αντοχές των ανθρώπων ή/και του πλανήτη.
To πυρηνικό λόμπι
Υπάρχει βεβαίως και ένας ακόμη, λιγότερο ορατός, παράγων, το πυρηνικό λόμπι, που καραδοκεί.
Σε συνθήκες ενεργειακού πανικού η κοινή γνώμη δεν αποκλείεται να κάνει βήματα πίσω και να αποδεχθεί πάλι τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας, όπως ακριβώς ανέχεται τον περιορισμό των ατομικών δικαιωμάτων υπό την πίεση πραγματικών ή/και φανταστικών ασύμμετρων απειλών.
Πολλές φορές οι ερωτήσεις είναι πιο δύσκολες από τις απαντήσεις.
Γιατί αν αποκρυσταλλωθεί μια καθαρή οπτική για την (αργά ή γρήγορα) αναπόφευκτη κρίση, τότε τα στοιχεία της ενεργειακής στρατηγικής και των πολιτικών που προωθούν τους ευρύτερους στόχους μιας βιώσιμης ανάπτυξης, έρχονται από μόνα τους, γιατί είναι ήδη γνωστά:
(α) Εντατική εξοικονόμηση ενέργειας και βαθμιαία αποδέσμευση της οικονομικής ανάπτυξης από την κατανάλωση ενέργειας.
Στην EE (μέσος όρος) η ενεργειακή ένταση (κατανάλωση ενέργειας ανά μονάδα προϊόντος) έχει μειωθεί πάνω από 10% την τελευταία δεκαετία, ενώ το πρόβλημα που τίθεται είναι η ακόμα πιο δραστική μείωσή της.
Τίποτα δεν δικαιολογεί το γεγονός ότι η ενεργειακή ένταση στην Ελλάδα παραμένει σταθερή (μάλλον με αυξητικές τάσεις) και ότι είναι ήδη 35-40% υψηλότερη από τον μέσο όρο (διπλάσια από τη Δανία).
H σημαντικότερη, φθηνότερη και μάλιστα «εγχώρια» πηγή, είναι η ενέργεια που σπαταλάμε.
Πολλά και πολύ γνωστά τα μέτρα εξοικονόμησης (στη βιομηχανία, στα κτίρια, στις μεταφορές, στην ηλεκτροπαραγωγή).
Έχουν καταγραφεί σε επίσημες εκθέσεις και αποτελούν δέσμευση της χώρας.
Αλλά ποιος ασχολείται σοβαρά:
με τη συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού,
με την εφαρμογή «πράσινης ταυτότητας» για τα κτίρια,
με τον έλεγχο των δημόσιων κτιρίων από ενεργειακούς μηχανικούς,
με τον περιορισμό της ιδιωτικής αυτοκίνησης...
Αστεία πράγματα.
Εδώ ολόκληρος νόμος «για τη βιώσιμη ανάπτυξη της Αττικής» ισχύει τυπικά από το 2000, αλλά εξουδετερώθηκε πριν καν λειτουργήσει.
(β) Εντατική υποκατάσταση των συμβατικών καυσίμων από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (αέρας, ήλιος, νερό, γη), ιδιαίτερα στην παραγωγή ηλεκτρισμού.
H «προικισμένη» Ελλάδα είναι σχεδόν τελευταία στην (επίσης ολιγωρούσα) EE.
Τίποτα δεν δικαιολογεί, ξεκινώντας από το ίδιο περίπου σημείο, η Δανία να εκμεταλλεύεται τον άνεμο 10 φορές περισσότερο (20 η Ισπανία, 40 η Γερμανία) και η Γερμανία να εκμεταλλεύεται τον ήλιο (για ηλεκτρισμό) 100 φορές περισσότερο.
Αμελητέα η αξιοποίηση των πλούσιων γεωθερμικών πεδίων της χώρας.
Μηδενική ακόμα η προώθηση των βιοκαυσίμων, αν και αποτελούν σοβαρή διέξοδο για την παρακμάζουσα ελληνική γεωργία.
Σε μια ιστορική ισπανική πόλη ο δήμος κινεί τα αυτοκίνητά του με χρησιμοποιημένο τηγανόλαδο (έπειτα από συλλογή και στοιχειώδη επεξεργασία).
H Ελλάδα δεν μπόρεσε καν να αξιοποιήσει την ευκαιρία των ολυμπιακών αγώνων, όταν κατασκεύασε μια μικρή νέα πόλη, χωρίς σοβαρές ενεργειακές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές.
Για ποιο λόγο δεν γινόμαστε σοφότεροι;
Όχι, πάντως, λόγω κόστους.
H επιστημονική κοινότητα και η πολιτική ηγεσία γνωρίζουν καλά ότι (σε σχέση με τις τιμές της αγοράς) το πραγματικό συνολικό κόστος των συμβατικών καυσίμων είναι πολύ υψηλότερο (λόγω των βλαβών που προκαλούνται στον άνθρωπο και στο περιβάλλον) και ότι η εξοικονόμηση και η χρήση ανανεώσιμης ενέργειας συμφέρει την κοινωνία ακόμα και οικονομικά, ακόμα και τώρα.
Ιδιαίτερα τώρα σε συνθήκες υψηλών τιμών.
Αλλά η αναγκαιότητα μιας ενεργειακής στρατηγικής με πνοή, φαίνεται να υποκλίνεται στις δυνάμεις της αδράνειας, που ήταν και είναι πάντα εδώ.
H Ελλάδα προχώρησε σε μια σοβαρή επένδυση για την εισαγωγή ΦA και τον εμπλουτισμό του ενεργειακού συστήματος της χώρας, αλλά όπως πάντα με τις συνήθεις καθυστερήσεις και αδυναμίες.
Κάθε προσπάθεια επομένως να αξιοποιηθεί πλήρως αυτή η επένδυση είναι καλοδεχούμενη, αν και αυτονόητη, ανεξαρτήτως της πορείας των τιμών του πετρελαίου.
Δεν συνιστά από μόνη της ενεργειακή πολιτική για το μέλλον.
Κανείς, βεβαίως, δεν μπορεί να αποκλείσει την απορρόφηση της σημερινής κρίσης και την πτώση των τιμών του πετρελαίου ξανά σε χαμηλά επίπεδα, όπως άλλωστε έγινε μετά την ενεργειακή κρίση της δεκαετίας του 1970.
Το πιθανότερο όμως είναι ότι βιώνουμε την κορύφωση μιας λανθάνουσας, αλλά προαναγγελθείσας κρίσης και ότι έχουμε ήδη εισέλθει σε μακροχρόνια περίοδο υψηλών τιμών ενέργειας.
Πολλοί παράγοντες συνηγορούν σε αυτήν την προοπτική.
Μεταξύ άλλων:
η ακόρεστη βουλιμία των αναπτυγμένων χωρών (πιο πολλά, πιο μεγάλα, πιο μακριά),
η γεωπολιτική «αστάθεια» (των πηγών και των δρόμων του πετρελαίου) που οξύνεται με την αλλοπρόσαλλη πολιτική της παρέας του κ. Mπους (Bush),
οι κερδοσκοπικές τάσεις και οι κερδοσκόποι που εκδηλώνονται ασύστολα, όπου και όποτε βρουν την ευκαιρία.
Κυρίως, όμως, δύο σοβαροί παράγοντες, τη μακροπρόθεσμη σημασία των οποίων συνειδητοποιήσαμε πλήρως με την κρίση της δεκαετίας του 1970.
Θεμιτές προσδοκίες
Το γεγονός κατ’ αρχήν ότι «έρχονται» η Κίνα και η Ινδία και ακολουθούν οι «άλλοι» ποπολάροι, συνολικά τα 4/5 του πληθυσμού της Γης, που παραμένουν στο περιθώριο της ανάπτυξης.
Στο «παγκόσμιο χωριό», η εικόνα της ανάπτυξης φτάνει παντού και διαμορφώνει θεμιτές προσδοκίες.
Καλώς να ’ρθουν, βεβαίως, γιατί αν δεν έρθουν, τότε όσοι κατοικούν στο «ρετιρέ» της ανάπτυξης δεν θα πρέπει να αισθάνονται άνετα.
Τους περιμένουν, αργά ή γρήγορα, πολεμικές εντάσεις ή/και μεταναστευτικά ρεύματα, τέτοιας έκτασης που τα σημερινά αντίστοιχα συμπτώματα θα αξιολογηθούν από τον ιστορικό του μέλλοντος ως απλά πταίσματα.
Αν όμως έρθουν με τα ίδια πρότυπα (που εμείς δημιουργήσαμε), τότε η διευρυμένη αναπαραγωγή του ισχύοντος αναπτυξιακού μοντέλου οδεύει σε εμφανές αδιέξοδο.
Ανεξάρτητα όμως από τις διαστάσεις που θα πάρει η ενεργειακή κρίση, οφείλουμε να την αντιμετωπίσουμε ως μείζονα κρίση, τουλάχιστον για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος.
Γνωρίζουμε πολύ καλά πια ότι η υπέρμετρη κατανάλωση συμβατικών καυσίμων (κάρβουνο, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) ευθύνεται για πολλά από τα μεγάλα προβλήματα (όξινη βροχή, νέφος των πόλεων, κλιματική αλλαγή) που δοκιμάζουν τις αντοχές των ανθρώπων ή/και του πλανήτη.
To πυρηνικό λόμπι
Υπάρχει βεβαίως και ένας ακόμη, λιγότερο ορατός, παράγων, το πυρηνικό λόμπι, που καραδοκεί.
Σε συνθήκες ενεργειακού πανικού η κοινή γνώμη δεν αποκλείεται να κάνει βήματα πίσω και να αποδεχθεί πάλι τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας, όπως ακριβώς ανέχεται τον περιορισμό των ατομικών δικαιωμάτων υπό την πίεση πραγματικών ή/και φανταστικών ασύμμετρων απειλών.
Πολλές φορές οι ερωτήσεις είναι πιο δύσκολες από τις απαντήσεις.
Γιατί αν αποκρυσταλλωθεί μια καθαρή οπτική για την (αργά ή γρήγορα) αναπόφευκτη κρίση, τότε τα στοιχεία της ενεργειακής στρατηγικής και των πολιτικών που προωθούν τους ευρύτερους στόχους μιας βιώσιμης ανάπτυξης, έρχονται από μόνα τους, γιατί είναι ήδη γνωστά:
(α) Εντατική εξοικονόμηση ενέργειας και βαθμιαία αποδέσμευση της οικονομικής ανάπτυξης από την κατανάλωση ενέργειας.
Στην EE (μέσος όρος) η ενεργειακή ένταση (κατανάλωση ενέργειας ανά μονάδα προϊόντος) έχει μειωθεί πάνω από 10% την τελευταία δεκαετία, ενώ το πρόβλημα που τίθεται είναι η ακόμα πιο δραστική μείωσή της.
Τίποτα δεν δικαιολογεί το γεγονός ότι η ενεργειακή ένταση στην Ελλάδα παραμένει σταθερή (μάλλον με αυξητικές τάσεις) και ότι είναι ήδη 35-40% υψηλότερη από τον μέσο όρο (διπλάσια από τη Δανία).
H σημαντικότερη, φθηνότερη και μάλιστα «εγχώρια» πηγή, είναι η ενέργεια που σπαταλάμε.
Πολλά και πολύ γνωστά τα μέτρα εξοικονόμησης (στη βιομηχανία, στα κτίρια, στις μεταφορές, στην ηλεκτροπαραγωγή).
Έχουν καταγραφεί σε επίσημες εκθέσεις και αποτελούν δέσμευση της χώρας.
Αλλά ποιος ασχολείται σοβαρά:
με τη συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού,
με την εφαρμογή «πράσινης ταυτότητας» για τα κτίρια,
με τον έλεγχο των δημόσιων κτιρίων από ενεργειακούς μηχανικούς,
με τον περιορισμό της ιδιωτικής αυτοκίνησης...
Αστεία πράγματα.
Εδώ ολόκληρος νόμος «για τη βιώσιμη ανάπτυξη της Αττικής» ισχύει τυπικά από το 2000, αλλά εξουδετερώθηκε πριν καν λειτουργήσει.
(β) Εντατική υποκατάσταση των συμβατικών καυσίμων από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (αέρας, ήλιος, νερό, γη), ιδιαίτερα στην παραγωγή ηλεκτρισμού.
H «προικισμένη» Ελλάδα είναι σχεδόν τελευταία στην (επίσης ολιγωρούσα) EE.
Τίποτα δεν δικαιολογεί, ξεκινώντας από το ίδιο περίπου σημείο, η Δανία να εκμεταλλεύεται τον άνεμο 10 φορές περισσότερο (20 η Ισπανία, 40 η Γερμανία) και η Γερμανία να εκμεταλλεύεται τον ήλιο (για ηλεκτρισμό) 100 φορές περισσότερο.
Αμελητέα η αξιοποίηση των πλούσιων γεωθερμικών πεδίων της χώρας.
Μηδενική ακόμα η προώθηση των βιοκαυσίμων, αν και αποτελούν σοβαρή διέξοδο για την παρακμάζουσα ελληνική γεωργία.
Σε μια ιστορική ισπανική πόλη ο δήμος κινεί τα αυτοκίνητά του με χρησιμοποιημένο τηγανόλαδο (έπειτα από συλλογή και στοιχειώδη επεξεργασία).
H Ελλάδα δεν μπόρεσε καν να αξιοποιήσει την ευκαιρία των ολυμπιακών αγώνων, όταν κατασκεύασε μια μικρή νέα πόλη, χωρίς σοβαρές ενεργειακές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές.
Για ποιο λόγο δεν γινόμαστε σοφότεροι;
Όχι, πάντως, λόγω κόστους.
H επιστημονική κοινότητα και η πολιτική ηγεσία γνωρίζουν καλά ότι (σε σχέση με τις τιμές της αγοράς) το πραγματικό συνολικό κόστος των συμβατικών καυσίμων είναι πολύ υψηλότερο (λόγω των βλαβών που προκαλούνται στον άνθρωπο και στο περιβάλλον) και ότι η εξοικονόμηση και η χρήση ανανεώσιμης ενέργειας συμφέρει την κοινωνία ακόμα και οικονομικά, ακόμα και τώρα.
Ιδιαίτερα τώρα σε συνθήκες υψηλών τιμών.
Αλλά η αναγκαιότητα μιας ενεργειακής στρατηγικής με πνοή, φαίνεται να υποκλίνεται στις δυνάμεις της αδράνειας, που ήταν και είναι πάντα εδώ.
