Η περεστρόικα άνοιξε το δρόμο στην παγκοσμιοποίηση

«Η περεστρόικα και η «νέα σκέψη» «άνοιξαν το δρόμο στην παγκοσμιοποίηση», τονίζει ο εμπνευστής τους Μιχαήλ Γκορμπατσόφ σε συνέντευξή του στον Νέιθαν Γκάρντελ του «Γκλόμπαλ Βιουπόιντ» με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 20 χρόνων από το πείραμα Γκορμπατσόφ που άλλαξε άρδην τον κόσμο.

«Η Σοβιετική Ενωση δεν ήταν μόνο ένας ισχυρός αντίπαλος της Δύσης, αλλά και εταίρος. Υπήρχε ισορροπία σε εκείνο το σύστημα»

Πώς εκτιμάτε την εφαρμογή, τις επιτυχίες και τις αποτυχίες της περεστρόικα και της νέας σκέψης έπειτα από 20 χρόνια;

«Η περεστρόικα και η νέα σκέψη ήταν προσπάθεια ανταπόκρισης στην παγκόσμια πρόκληση της Ιστορίας και πάνω απ’ όλα στην πρόκληση της αλληλεξάρτησης. Οι αλλαγές και οι εξελίξεις που δημιουργήθηκαν συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές ήταν τόσο θεμελιακές που μετακινήθηκε όχι μόνο η διαμόρφωση των κοινωνικών δομών στη Ρωσία, αλλά και τα θεμέλια της παγκόσμιας τάξης. Επηρέασαν τους πάντες, τερματίζοντας τον Ψυχρό Πόλεμο και προκαλώντας τη Βελούδινη Επανάσταση στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη, οδηγώντας στη δημιουργία μιας νέας Ευρώπης. Ανοιξαν το δρόμο για την παγκοσμιοποίηση.

Το μεγαλύτερο επίτευγμα της περεστρόικα ήταν η αφύπνιση και η απελευθέρωση του πνεύματος. Οι άνθρωποι ήταν ελεύθεροι να σκεφτούν χωρίς την καταπίεση που προκαλούσε ο φόβος των Αρχών ή ενός πυρηνικού πολέμου. Για πρώτη φορά οι άνθρωποι είχαν το δικαίωμα επιλογής. Η επίδραση και το αποτέλεσμά της δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόμη και θα φανούν ακόμη περισσότερο στο μέλλον. Το αποτυχημένο πραξικόπημα και η διάσπαση της Σοβιετικής Ενωσης έδωσαν ένα επίσημο τέλος στην περεστρόικα. Αλλά η διαδικασία είχε ήδη προχωρήσει σε σημείο που δεν ήταν πλέον αναστρέψιμη. 20 χρόνια μετά, υπάρχουν άνθρωποι στη Ρωσία που έχουν γνωρίσει μόνο ελευθερία. Και αυτό είναι σπουδαίο επίτευγμα.

Στο ξεκίνημα της περεστρόικα υπήρξαν δυσκολίες λόγω της εσωτερικής πολιτικής στη Ρωσία που επιδείνωσαν τις καταστάσεις, όπως η θεραπεία-σοκ του Γέλτσιν, ένα καταστρεπτικό βήμα για την οικονομία της αγοράς. Σε αντίθεση με την εξέλιξη που επιθυμούσε η περεστρόικα, αυτή ήταν άλλη μία καταστροφή στο όνομα της επανάστασης. Η δική μου ιδέα ήταν η περεστρόικα να εξελιχθεί σε μια περίοδο 30 ετών. Αλλά κατηγορήθηκα ότι δεν κινήθηκα με αργούς ρυθμούς.

Δεν επιχειρώ να δικαιολογηθώ. Κάναμε λάθη. Για παράδειγμα, περιμέναμε πολύ καιρό προτού προχωρήσουμε σε μεταρρυθμίσεις στο κόμμα. Περιμέναμε καιρό για να προχωρήσουμε σε μεταρρυθμίσεις στην Ενωση, που είχε γίνει διοικητικό σώμα αντί για μια πραγματική ομοσπονδία. Με την ανάπτυξη της πνευματικής και επαγγελματικής τάξης, όλες οι Δημοκρατίες ήταν ικανές να κυβερνώνται οι ίδιες με μεγαλύτερη πληρότητα. Θα έπρεπε να είχαμε προχωρήσει νωρίτερα σε αποκέντρωση. Επειδή δεν κινηθήκαμε σε αυτά τα μέτωπα, δημιουργήθηκε το έδαφος που έκανε δυνατό το πραξικόπημα.

Υπήρξαν λάθη και από την πλευρά της Δύσης. Οταν πρότεινα την περεστρόικα για τη χώρα μας και το νέο τρόπο σκέψης για τον κόσμο ξεκίνησα με αυτά τα λόγια: "Θέλουμε να γίνουμε πλήρως κατανοητοί". Ακόμη και σήμερα ο κόσμος δεν έχει κατανοήσει αρκετά τη Ρωσία. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη θα έπρεπε να μας δείχνουν ευγνωμοσύνη και να σέβονται τη Ρωσία. Αντίθετα, σήμερα ο κόσμος υποπτεύεται τη Ρωσία για προσπάθεια ανοικοδόμησης της αυτοκρατορίας της και ότι γίνεται μια επικίνδυση χώρα και πάλι. Αυτό είναι λάθος.

Καθώς εξελισσόταν η περεστρόικα, αρχικά υπήρξε καλό επίπεδο κατανόησης με τη Δύση -ήρθαμε για λίγο πιο κοντά. Σκεφτήκαμε: "Μια διαφορετική εποχή ξεκινά". Αλλά δεν συνέβη κάτι τέτοιο. Σε κάποιο σημείο τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν. Δεν κατηγορώ μόνο τους Αμερικανούς, επειδή και εμείς κάναμε λάθη- στην Τσετσενία, για παράδειγμα. Αλλά οι Αμερικανοί δεν μας αντιμετώπισαν με τον απαιτούμενο σεβασμό. Η Ρωσία είναι σημαντικός έταιρος. Είναι μια χώρα με υψηλό μορφωτικό επίπεδο που συνεχίζει να συμβάλλει στην εξέλιξη των επιστημών.

Η Σοβιετική Ενωση δεν ήταν μόνο ένας ισχυρός αντίπαλος, αλλά και εταίρος της Δύσης. Υπήρχε ισορροπία σε εκείνο το σύστημα. Ακόμη και αν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη υπέγραψαν μια συμφωνία για τη νέα Ευρώπη, τη συμφωνία του Παρισιού, για να επιδείξουν ότι ένας νέος κόσμος είναι δυνατός, η συμφωνία αυτή αγνοήθηκε και πολιτικά οφέλη προωθήθηκαν ώστε να υπάρξει εκμετάλλευση του κενού που δημιουργήθηκε. Η πάλη για σφαίρες επιρροής, σε αντίθεση με το νέο τρόπο σκέψης που προτείναμε, ξεκίνησε εκ νέου από τις ΗΠΑ. Το πρώτο αποτέλεσμα ήταν η κρίση στη Γιουγκοσλαβία στην οποία το ΝΑΤΟ ενεπλάκη για να μπορέσει να βρεθεί βήματα μπροστά από τη Ρωσία.

Ημασταν έτοιμοι να οικοδομήσουμε μια νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας για την Ευρώπη. Αλλά μετά τη διάσπαση της Σοβιετικής Ενωσης και το τέλος του Συμφώνου της Βαρσοβίας, το ΝΑΤΟ ξέχασε όλες του τις υποσχέσεις. Εγινε περισσότερο ένας πολιτικός παρά στρατιωτικός οργανισμός. Το ΝΑΤΟ αποφάσισε ότι θα είναι ένας οργανισμός που επεμβαίνει οπουδήποτε για "ανθρωπιστικούς λόγους". Μέχρι τώρα έχουμε δει επέμβαση όχι μόνο στη Γιουγκοσλαβία, αλλά και στο Ιράκ, επέμβαση χωρίς εντολή ή έγκριση από τα Ηνωμένα Εθνη.

Εκεί κατέληξε η νέα σκέψη, που η Δύση τόσο πρόθυμα είχε ασπαστεί όταν την ανήγγειλα πριν από 20 χρόνια. Η όλη ιδέα ήταν ότι υπήρχαν παγκόσμια συμφέροντα πέρα από τα εθνικά συμφέροντα, στην οικονομία, την ασφάλεια και το περιβάλλον. Ωστόσο, πάνω από 15 χρόνια έχουν σπαταληθεί από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αφού τα κράτη εξακολουθούν να ενεργούν κυρίως βάσει των συμφερόντων τους. Και το κυριότερο, οι ΗΠΑ έχουν περιχαρακωθεί σε ένα σύμπλεγμα νίκης, ένα σύμπλεγμα ανωτερότητας. Ισως μόνο τώρα, έχοντας εγκλωβιστεί στο Ιράκ χωρίς συμμάχους, έχουν αρχίσει να καταλαβαίνουν ότι ο κόσμος δεν μπορεί να διοικείται από ένα κέντρο που θα διατάζει τις υπόλοιπες χώρες. Χρειάζονται τη δική τους περεστρόικα για να βάλουν τέρμα στον παλιό τρόπο σκέψης τους».

Αντεστραμμένος μπολσεβικισμός

- Για να επιστρέψουμε στη θεραπεία-σοκ, θα συμφωνούσατε ότι ένα δίδαγμα που προκύπτει εδώ είναι ότι δεν υπάρχουν παρακάμψεις στην Ιστορία; Οτι δεν μπορείς ξαφνικά να πηδήξεις από το σοβιετικό σοσιαλισμό στον καπιταλισμό, όπως και ο Λένιν δεν μπορούσε να κάνει άλμα από μια αγροτική κοινωνία στο βιομηχανικό κομμουνισμό;

«Απολύτως. Η θεραπεία-σοκ ήταν αντεστραμμένος μπολσεβικισμός. Η Δύση φυσικά χειροκρότησε τον Γέλτσιν όταν επιχείρησε την ατυχή αυτή ιστορική παράκαμψη. Αντί να είναι ο άνθρωπος που κατέστρεψε τον κομμουνισμό, ήταν εκείνος που κατέστρεψε μια τεράστια χώρα».

- Μιλήσατε για την απελευθέρωση του πνεύματος από την περεστρόικα. Είναι ειρωνεία ότι ένας από τους ανθρώπους που επωφελήθηκαν περισσότερο από τη στροφή της Ρωσίας προς την ελευθερία της σκέψης, ο Αλεξάντρ Σολτζενίτσιν, λέει τώρα ότι ο φιλελευθερισμός καταστρέφει τη ρωσική κουλτούρα. Κατά την άποψή του υπάρχει υπερβολική ελευθερία. Καταδικάζει το έγκλημα, την εμπορευματοποίηση, τη μεγάλη ανεκτικότητα και τη σεξουαλική επανάσταση που περιβάλλουν τη Ρωσία αυτή την περίοδο.

«Ο Σολτζενίτσιν έχει πει το εξής: "Είναι η γκλάσνοστ του Γκορμπατσόφ που κατέστρεψε τα πάντα". Ε λοιπόν, χωρίς την γκλάσνοστ θα ζούσε ακόμη στην εξορία κόβοντας ξύλα στο Βερμόντ.

Ακούστε, εκτιμώ βαθύτατα τη συμβολή τού Σολτζενίτσιν στην απελευθέρωση που ήρθε στη Ρωσία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είχε το θάρρος, για παράδειγμα στο "Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ", να μιλήσει για πράγματα που άλλοι δεν θα τολμούσαν να αναφέρουν στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Ιστορικά, η θέση του είναι σημαντική. Οταν όμως σκέφτομαι τον τρόπο που γύρισε στη Ρωσία• έβλεπε τον εαυτό του ως προφήτη που επέστρεψε θριαμβευτής. Ηλπιζε ότι θα μπορούσε, στη νέα αυτή φάση της Ιστορίας, να δώσει έκφραση στο λαό. Αλλά ήταν εκτός κλίματος.

Φυσικά, πολλά πράγματα που λέει είναι δίκαια και σωστά - για παράδειγμα όσον αφορά το επαίσχυντο χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών στη Ρωσία. Εχει δίκιο να καταδικάζει τους ολιγαρχικούς όσο και την επιστροφή στην εξουσία του στρατού των γραφειοκρατών, πολλοί από τους οποίους είναι οι ίδιοι που διοικούσαν τη Σοβιετική Ενωση. Εχει δίκιο να καταδικάζει τη διαφθορά και τη λεηλασία του κρατικού πλούτου. Εχει δίκιο να λέει ότι ο κύριος στόχος της πολιτικής σήμερα οφείλει να είναι το να διατηρήσουμε τη ρωσική κουλτούρα και να οικοδομήσουμε τη Ρωσία, όχι να πλουτίσουν λίγοι και να γκρεμίσουμε το κράτος.

Ωστόσο, τα προβλήματα της Ρωσίας δεν προέρχονται από τη δημοκρατία αλλά από την έλλειψη αυτής. Δημιουργήθηκαν επειδή οι δημοκρατικοί έλεγχοι, οι ισορροπίες και οι δημοκρατικοί θεσμοί δεν γίνονται σεβαστοί. Ανεξάρτητα δικαστήρια δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί. Μόνο η δημοκρατία μπορεί να δώσει απάντηση στους προβληματισμούς που εκφράζει ο Σολτζενίτσιν, όχι μια δυνατή γροθιά. Τον γνωρίσαμε αυτόν το δρόμο. Αυτές είναι φρούδες ελπίδες».

Το «στοίχημα» του Πούτιν

- Από την πλευρά της Δύσης, φαίνεται λες και ο Βλαντιμίρ Πούτιν προσπαθεί να αποκαταστήσει τη δυνατή γροθιά της κεντρικής ισχύος που επιθυμεί ο Σολτζενίτσιν. Δεν είναι έτσι;

«Δεν νομίζω ότι η Δύση μπορεί να καταλάβει τι ακριβώς αντιμετωπίζουμε ιστορικά στη Ρωσία - τρεις αιώνες μογγολικής κυριαρχίας, υποταγή, κομμουνισμό. Η Ρωσία είναι μια αχανής χώρα που η διακυβέρνησή της δεν μπορεί να είναι απολύτως αποκεντρωμένη. Πρέπει να αναζητηθεί μια ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ αποκέντρωσης και συγκεντρωτισμού για να διατηρηθεί η σταθερότητα.

Υπό τον Γέλτσιν είχαμε ανεξέλεγκτη αποκέντρωση. Δεν προέκυψε όμως περισσότερη δημοκρατία, αλλά ένας περιφερειακός φεουδαλισμός. Ο Πούτιν είχε δίκιο να δώσει ένα τέλος σε αυτή τη ρύθμιση και να υποχρεώσει τους τοπικούς ηγέτες να εναρμονίσουν τους νόμους τους με την εθνική νομοθεσία.

Τώρα έχουμε πλέον τις προϋποθέσεις για να προχωρήσουμε μπροστά και να ολοκληρώσουμε τη μεταρρύθμιση της Ρωσίας. Ο Πούτιν έχει προτείνει ένα πολιτικό πρόγραμμα για τα προσεχή χρόνια, στο οποίο περιλαμβάνεται η αντιμετώπιση της φτώχειας, η ενίσχυση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων αλλά και το να βοηθηθεί η μεταπρατική βάση της Ρωσίας να προχωρήσει προς τη μετα-βιομηχανοποίηση.

Αυτή είναι η σωστή βάση για τη Ρωσία. Αλλά το ερώτημα παραμένει: ποιος θα υλοποιήσει αυτούς τους στόχους; Δυστυχώς, η σημερινή κυβέρνηση και το Κοινοβούλιο δεν είναι σε θέση να το κάνουν. Αυτό είναι το πρόβλημα.

Η μεταρρύθμιση του συστήματος κοινής ωφέλειας ήταν μια καταστροφή που έβγαλε στο δρόμο τις χήρες και τους βετεράνους και έφερε αλλαγή μόνο στη δική τους τσέπη. Ηταν ένα σοκ για ολόκληρη τη Ρωσία να βλέπει τους φτωχούς ανθρώπους να διαμαρτύρονται γιατί πετάχτηκαν στο δρόμο, μέσα στο κρύο, το χειμώνα.

Ο Πούτιν πρέπει να παρέμβει και να ζητήσει από την κυβέρνηση να επανεξετάσει αυτές τις κακο-μελετημένες μεταρρυθμίσεις. Επειδή, ίσως για πρώτη φορά, γίνεται τώρα μια σοβαρή κουβέντα για το μέλλον του εκπαιδευτικού και του συστήματος υγείας.

Για πρώτη φορά οι δάσκαλοι, για παράδειγμα, διακηρύσσουν τις θέσεις τους με έναν πολύ οργανωμένο τρόπο για να μπορέσουν να ασκήσουν επιρροή στη νομοθέτηση. Αυτή η δραστηριοποίηση της κοινωνίας των πολιτών είναι κάτι καινούργιο για τη Ρωσία. Αυτό είναι ακριβώς ό,τι χρειαζόμαστε».