Υπομνήσεις μιας Επετείου
Γιάννης Βούλγαρης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2015-07-25
Χρόνια τώρα τα μηνύματα των κομμάτων για τη Μεταπολίτευση έχουν γίνει ή τελετουργικά ή αμήχανα. Από τη μια, η δημοκρατία και η Ευρώπη ως ιστορικές κατακτήσεις. Από την άλλη, η κρίση και η άκριτη ενοχοποίηση της Μεταπολίτευσης. Και επιπλέον ο χρόνος, η βιωματική απόσταση που χωρίζει τις νεότερες ηλικίες από την ιστορική εμπειρία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Αντί λοιπόν τα μηνύματα των κομμάτων προς τη Μεταπολίτευση, έχουν μεγαλύτερη σημασία τα μηνύματα της Μεταπολίτευσης προς τα κόμματα και προς όλους εμάς. Μηνύματα χρήσιμα γιατί η πορεία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας καθορίστηκε τελικά από την αλληλεπίδραση του τριπτύχου Εκδημοκρατισμός - Ευρώπη - Παραγωγικό-κοινωνικό μοντέλο. Στην Ελλάδα της μεγάλης κρίσης το τρίπτυχο όχι μόνο είναι επίκαιρο αλλά έχει προσλάβει υπαρξιακές διαστάσεις.
Οι ιστορικοί ηγέτες της μεταπολιτευτικής Ελλάδας προέταξαν τη σχέση με την Ευρώπη ο καθένας υπό το δικό του πρίσμα, ακολουθώντας όμως μια κοινή εθνική στρατηγική. Σε αυτήν προείχαν οι πολιτικοί και οι γεωπολιτικοί στόχοι. Αυτοί με τη σειρά τους εδράζονταν σε μια μακροϊστορική βιωματική θεώρηση της ελληνικής περιπέτειας, στην οποία με βάσανα και αίμα καταστάλαξαν μεταπολιτευτικά οι μετεμφυλιακές γενεές. Οτι η Ελλάδα έχει μια σταθερή, παρότι αμφίθυμη, πολιτισμική σχέση με την Ευρώπη. Οτι η Ευρώπη αποτέλεσε σε όλη τη διάρκεια της εθνικής μας ζωής διαρκές πρότυπο νεωτερικότητας και μόνιμη πρόκληση εκσυγχρονισμού. Υπό αυτήν την έννοια, από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ώς τον Κ. Μητσοτάκη και από τον Ανδρέα Παπανδρέου ώς τον Κ. Σημίτη, η ιστορική ηγεσία της Μεταπολίτευσης ήταν ουσιαστικά γεννήματα αυτής της ευρωπαϊκής ελληνικότητας. Υπηρέτησαν την ευρωπαϊκή επιλογή με αποφασιστικότητα ως πρωθυπουργοί, περιλαμβανομένου του Ανδρέα στις πιο έξαλλες αντιδυτικές στιγμές του. Ολοι τους έβλεπαν την Ευρώπη και σαν μια διαρκή «εξωτερική πίεση» που θα έσπρωχνε την Ελλάδα στον δρόμο του οικονομικού - παραγωγικού εκσυγχρονισμού. Ολοι τους είχαν πλήρη συνείδηση ότι αυτό ήταν το δυσκολότερο και πιο αμφίρροπο στοίχημα της ένταξής μας. Το είχε πει για όλους ο Κ. Καραμανλής: «Τώρα που σας έβαλα στην ΕΟΚ θα μάθετε να κολυμπάτε».
Η ΑΧΙΛΛΕΙΟΣ ΠΤΕΡΝΑ. Και πράγματι, το παραγωγικό-κοινωνικό μοντέλο αποτέλεσε την αχίλλειο πτέρνα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Η «εξωτερική πίεση» δεν οδήγησε σε αποτελεσματική αναδιάρθρωση. Παράλληλα, ο εκδημοκρατισμός της ελληνικής κοινωνίας, μοναδικός ίσως στη σύγχρονη ιστορία της, δεν ενέπνευσε ούτε συνδυάστηκε με ένα δυναμικό αναπτυξιακό όραμα. Αντιθέτως, η λαϊκιστική και πελατειακή άσκηση της δημοκρατίας αποκρυστάλλωσε ένα κρατικιστικό - συντεχνιακό κοινωνικοοικονομικό μοντέλο που αποδείχθηκε προβληματικό και αρτηριοσκληρωτικό. Τη δεκαετία του ’80, κατά την οποία αναπτύχθηκε και εδραιώθηκε, παρήγαγε υστέρηση έναντι των άλλων ευρωπαϊκών οικονομιών. Την περίοδο 1995-2007, όταν παρουσίασε υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης, δεν μεταρρυθμίστηκε επαρκώς ώστε να γίνει παραγωγικότερο. Σαν η ελληνική κοινωνία και το πολιτικό της σύστημα να στήριζαν σταθερά τον εκδημοκρατισμό και τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας, αλλά η διάταξη και οι συσχετισμοί των ειδικών συμφερόντων που συγκροτούνταν με βάση το κοινωνικοοικονομικό μοντέλο να απέτρεπαν τις μεταρρυθμίσεις που θα διεύρυναν την παραγωγική βάση της χώρας. Η μεταπολιτευτική Ελλάδα χρειαζόταν ριζικότερη παραγωγική - θεσμική αναδιάρθρωση. Ελειψε όμως ένα εθνικό αναπτυξιακό όραμα που θα χρησιμοποιούσε και το κράτος και την αγορά (ιδίως τη διεθνή), προκειμένου να προσανατολίσει τα επιμέρους συμφέροντα σε επιλεγμένους μακροπρόθεσμους στόχους. Προϋπόθεση ήταν μια αποφασιστική πολιτική διεύθυνση που θα κρατούσε σταθερό το τιμόνι, όποιο κόμμα και να ήταν στην κυβέρνηση. Αυτό σημαίνει άλλωστε εθνικό όραμα.
ΣΚΟΤΕΙΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ. Η κρίση έκανε έκδηλο το παραγωγικό πρόβλημα και, ακόμα χειρότερα, αποδέσμευσε πολλές σκοτεινές τάσεις της ελληνικής κοινωνίας που η μεταπολιτευτική δημοκρατική πολιτική ορθότητα είχε «λογοκρίνει» επ’ ωφελεία της χώρας. Το δυστύχημα ήταν ότι παρά τη χρεοκοπία, η ελληνική κοινωνία και το πολιτικό σύστημα δεν μπόρεσαν να διαμορφώσουν μια εθνική στρατηγική εξόδου από την κρίση, που θα συνάρθρωνε τις δεσμεύσεις προς τους εταίρους με μια πολιτική μεταρρυθμίσεων δικής μας επιλογής και ιδιοκτησίας. Αντιθέτως, το πολιτικό σύστημα, οι συντεχνίες των κρατικών μηχανισμών και τα οργανωμένα συμφέροντα του καταρρέοντος κρατικιστικού - συντεχνιακού μοντέλου επινοούσαν αλλεπάλληλες μαγικές λύσεις αποφυγής του παραγωγικού προβλήματος της χώρας. «Λεφτά υπάρχουν», «Ζάππεια», «σκληρή διαπραγμάτευση» και τώρα «δραχμή». Οι πιο αδύναμοι πλήρωναν το κόστος, ενώ η χώρα αυτοπαγιδεύθηκε σε συνεχή Μνημόνια. Ας μην αυταπατώμεθα, η Ευρώπη έκανε λάθη. Αλλά το ότι είμαστε η μόνη χώρα που παραμένει σε Μνημόνια είναι δείγμα των εθνικών υστερήσεων, οι οποίες πηγάζουν για άλλη μια φορά, αλληλένδετα, από το πολιτικό σύστημα και το παραγωγικό-κοινωνικό μοντέλο.
ΑΠΙΘΑΝΗ ΑΦΕΛΕΙΑ. Το πεντάμηνο του ΣΥΡΙΖΑ κινδύνευσε να οδηγήσει τη χώρα σε οριστική ρήξη. Ρήξη όχι με τον νεοφιλελευθερισμό και τη συντηρητική Ευρώπη, αλλά με το μεταπολιτευτικό κεκτημένο. Γεωπολιτικά, από όσα μαθαίνουμε, οι κυβερνώντες αναζήτησαν με απίθανη αφέλεια νέες φανταστικές συμμαχίες, αλλά ευτυχώς οι Ρώσοι τούς συνέτισαν. Πολιτικά, μετατράπηκαν χάρη στον Βαρουφάκη σε μαριονέτα του σχεδίου Σόιμπλε φθάνοντας στα πρόθυρα του Grexit. Οικονομικά, κόστισαν 30 δισ. κατά ορισμένους υπολογισμούς, κυρίως όμως εξάρθρωσαν τον ιδιωτικό, τον τραπεζικό και τον εξαγωγικό τομέα. Οι αιτίες αυτής της πορείας ήταν εγγενείς στον ΣΥΡΙΖΑ. Ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί τον τελευταίο εκπρόσωπο των αρνητικών όψεων της μεταπολιτευτικής Ελλάδας που προηγουμένως αναφέραμε. Κοινωνικά εξέφρασε την οργή μεγάλου μέρους των λαϊκών στρωμάτων και των νέων ηλικιών, όμως η προγραμματική του σκέψη καθορίστηκε από τις αντιλήψεις του αποδυναμωμένου αλλά ακόμη ισχυρού κρατικιστικού - συντεχνιακού μοντέλου. Η γεωπολιτική του θεώρηση υφίσταται την ισχυρή επιρροή από στελέχη και ρεύματα που ανέκαθεν εμπνέονταν από αντιευρωπαϊκές, αντιδυτικές και φιλορωσικές αντιλήψεις. Ιστορικά η «γενιά Τσίπρα» έφερε ασφαλώς το σφρίγος και το θράσος της νεότητας, αλλά και τα ανακλαστικά ανθρώπων που γαλουχήθηκαν πολιτικά σε περιόδους οικονομικής ευμάρειας και κοινωνικής ευκολίας σε σχέση με τις προηγούμενες πολιτικές ηγεσίες.
ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ. Είναι πολύ σημαντικό ότι ο κ. Τσίπρας σταμάτησε λίγο πριν από το τέλος την αυτοκτονική πορεία που επέβαλε με εγκληματικό κυνισμό ο Βαρουφάκης. Είναι επίσης σημαντικό ότι έστω και την τελευταία στιγμή έκανε δημόσια την επιλογή ευρώ δημοσιοποιώντας την με τη φοβερή φράση «ο συνταξιούχος με 800 ευρώ βγάζει σήμερα 30 μέρες, με 800 δραχμές θα βγάζει 3 μέρες». Είναι επίσης σημαντικό να μείνει σταθερός για το επόμενο δεκάμηνο κατά το οποίο θα εκδηλωθούν οι μεγαλύτερες δυσκολίες του νέου Μνημονίου. Πέραν όμως αυτών, ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει τις δυνατότητες να αντιστρέψει την πορεία και να απομακρύνει οριστικά τον κίνδυνο του Grexit. Αλλά το πρόβλημα υπερβαίνει τον ΣΥΡΙΖΑ και τον κ. Τσίπρα. Η εμπειρία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας υπογραμμίζει ότι ή θα υπάρξει μια συνολικότερη αλλαγή στην πολιτική μας ζωή με περισσότερη συνεννόηση και συνδιαμόρφωση ενός εθνικού αναπτυξιακού οράματος ή αλλιώς η νέα και οριστική κρίση Grexit είναι ζήτημα χρόνου. Το κοτόπουλο θα πεθάνει. Προς μεγάλην, όπως διαπιστώσαμε, χαράν της game theory, στη γνωστή μας τουλάχιστον εκδοχή.
Οι ιστορικοί ηγέτες της μεταπολιτευτικής Ελλάδας προέταξαν τη σχέση με την Ευρώπη ο καθένας υπό το δικό του πρίσμα, ακολουθώντας όμως μια κοινή εθνική στρατηγική. Σε αυτήν προείχαν οι πολιτικοί και οι γεωπολιτικοί στόχοι. Αυτοί με τη σειρά τους εδράζονταν σε μια μακροϊστορική βιωματική θεώρηση της ελληνικής περιπέτειας, στην οποία με βάσανα και αίμα καταστάλαξαν μεταπολιτευτικά οι μετεμφυλιακές γενεές. Οτι η Ελλάδα έχει μια σταθερή, παρότι αμφίθυμη, πολιτισμική σχέση με την Ευρώπη. Οτι η Ευρώπη αποτέλεσε σε όλη τη διάρκεια της εθνικής μας ζωής διαρκές πρότυπο νεωτερικότητας και μόνιμη πρόκληση εκσυγχρονισμού. Υπό αυτήν την έννοια, από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ώς τον Κ. Μητσοτάκη και από τον Ανδρέα Παπανδρέου ώς τον Κ. Σημίτη, η ιστορική ηγεσία της Μεταπολίτευσης ήταν ουσιαστικά γεννήματα αυτής της ευρωπαϊκής ελληνικότητας. Υπηρέτησαν την ευρωπαϊκή επιλογή με αποφασιστικότητα ως πρωθυπουργοί, περιλαμβανομένου του Ανδρέα στις πιο έξαλλες αντιδυτικές στιγμές του. Ολοι τους έβλεπαν την Ευρώπη και σαν μια διαρκή «εξωτερική πίεση» που θα έσπρωχνε την Ελλάδα στον δρόμο του οικονομικού - παραγωγικού εκσυγχρονισμού. Ολοι τους είχαν πλήρη συνείδηση ότι αυτό ήταν το δυσκολότερο και πιο αμφίρροπο στοίχημα της ένταξής μας. Το είχε πει για όλους ο Κ. Καραμανλής: «Τώρα που σας έβαλα στην ΕΟΚ θα μάθετε να κολυμπάτε».
Η ΑΧΙΛΛΕΙΟΣ ΠΤΕΡΝΑ. Και πράγματι, το παραγωγικό-κοινωνικό μοντέλο αποτέλεσε την αχίλλειο πτέρνα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Η «εξωτερική πίεση» δεν οδήγησε σε αποτελεσματική αναδιάρθρωση. Παράλληλα, ο εκδημοκρατισμός της ελληνικής κοινωνίας, μοναδικός ίσως στη σύγχρονη ιστορία της, δεν ενέπνευσε ούτε συνδυάστηκε με ένα δυναμικό αναπτυξιακό όραμα. Αντιθέτως, η λαϊκιστική και πελατειακή άσκηση της δημοκρατίας αποκρυστάλλωσε ένα κρατικιστικό - συντεχνιακό κοινωνικοοικονομικό μοντέλο που αποδείχθηκε προβληματικό και αρτηριοσκληρωτικό. Τη δεκαετία του ’80, κατά την οποία αναπτύχθηκε και εδραιώθηκε, παρήγαγε υστέρηση έναντι των άλλων ευρωπαϊκών οικονομιών. Την περίοδο 1995-2007, όταν παρουσίασε υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης, δεν μεταρρυθμίστηκε επαρκώς ώστε να γίνει παραγωγικότερο. Σαν η ελληνική κοινωνία και το πολιτικό της σύστημα να στήριζαν σταθερά τον εκδημοκρατισμό και τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας, αλλά η διάταξη και οι συσχετισμοί των ειδικών συμφερόντων που συγκροτούνταν με βάση το κοινωνικοοικονομικό μοντέλο να απέτρεπαν τις μεταρρυθμίσεις που θα διεύρυναν την παραγωγική βάση της χώρας. Η μεταπολιτευτική Ελλάδα χρειαζόταν ριζικότερη παραγωγική - θεσμική αναδιάρθρωση. Ελειψε όμως ένα εθνικό αναπτυξιακό όραμα που θα χρησιμοποιούσε και το κράτος και την αγορά (ιδίως τη διεθνή), προκειμένου να προσανατολίσει τα επιμέρους συμφέροντα σε επιλεγμένους μακροπρόθεσμους στόχους. Προϋπόθεση ήταν μια αποφασιστική πολιτική διεύθυνση που θα κρατούσε σταθερό το τιμόνι, όποιο κόμμα και να ήταν στην κυβέρνηση. Αυτό σημαίνει άλλωστε εθνικό όραμα.
ΣΚΟΤΕΙΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ. Η κρίση έκανε έκδηλο το παραγωγικό πρόβλημα και, ακόμα χειρότερα, αποδέσμευσε πολλές σκοτεινές τάσεις της ελληνικής κοινωνίας που η μεταπολιτευτική δημοκρατική πολιτική ορθότητα είχε «λογοκρίνει» επ’ ωφελεία της χώρας. Το δυστύχημα ήταν ότι παρά τη χρεοκοπία, η ελληνική κοινωνία και το πολιτικό σύστημα δεν μπόρεσαν να διαμορφώσουν μια εθνική στρατηγική εξόδου από την κρίση, που θα συνάρθρωνε τις δεσμεύσεις προς τους εταίρους με μια πολιτική μεταρρυθμίσεων δικής μας επιλογής και ιδιοκτησίας. Αντιθέτως, το πολιτικό σύστημα, οι συντεχνίες των κρατικών μηχανισμών και τα οργανωμένα συμφέροντα του καταρρέοντος κρατικιστικού - συντεχνιακού μοντέλου επινοούσαν αλλεπάλληλες μαγικές λύσεις αποφυγής του παραγωγικού προβλήματος της χώρας. «Λεφτά υπάρχουν», «Ζάππεια», «σκληρή διαπραγμάτευση» και τώρα «δραχμή». Οι πιο αδύναμοι πλήρωναν το κόστος, ενώ η χώρα αυτοπαγιδεύθηκε σε συνεχή Μνημόνια. Ας μην αυταπατώμεθα, η Ευρώπη έκανε λάθη. Αλλά το ότι είμαστε η μόνη χώρα που παραμένει σε Μνημόνια είναι δείγμα των εθνικών υστερήσεων, οι οποίες πηγάζουν για άλλη μια φορά, αλληλένδετα, από το πολιτικό σύστημα και το παραγωγικό-κοινωνικό μοντέλο.
ΑΠΙΘΑΝΗ ΑΦΕΛΕΙΑ. Το πεντάμηνο του ΣΥΡΙΖΑ κινδύνευσε να οδηγήσει τη χώρα σε οριστική ρήξη. Ρήξη όχι με τον νεοφιλελευθερισμό και τη συντηρητική Ευρώπη, αλλά με το μεταπολιτευτικό κεκτημένο. Γεωπολιτικά, από όσα μαθαίνουμε, οι κυβερνώντες αναζήτησαν με απίθανη αφέλεια νέες φανταστικές συμμαχίες, αλλά ευτυχώς οι Ρώσοι τούς συνέτισαν. Πολιτικά, μετατράπηκαν χάρη στον Βαρουφάκη σε μαριονέτα του σχεδίου Σόιμπλε φθάνοντας στα πρόθυρα του Grexit. Οικονομικά, κόστισαν 30 δισ. κατά ορισμένους υπολογισμούς, κυρίως όμως εξάρθρωσαν τον ιδιωτικό, τον τραπεζικό και τον εξαγωγικό τομέα. Οι αιτίες αυτής της πορείας ήταν εγγενείς στον ΣΥΡΙΖΑ. Ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί τον τελευταίο εκπρόσωπο των αρνητικών όψεων της μεταπολιτευτικής Ελλάδας που προηγουμένως αναφέραμε. Κοινωνικά εξέφρασε την οργή μεγάλου μέρους των λαϊκών στρωμάτων και των νέων ηλικιών, όμως η προγραμματική του σκέψη καθορίστηκε από τις αντιλήψεις του αποδυναμωμένου αλλά ακόμη ισχυρού κρατικιστικού - συντεχνιακού μοντέλου. Η γεωπολιτική του θεώρηση υφίσταται την ισχυρή επιρροή από στελέχη και ρεύματα που ανέκαθεν εμπνέονταν από αντιευρωπαϊκές, αντιδυτικές και φιλορωσικές αντιλήψεις. Ιστορικά η «γενιά Τσίπρα» έφερε ασφαλώς το σφρίγος και το θράσος της νεότητας, αλλά και τα ανακλαστικά ανθρώπων που γαλουχήθηκαν πολιτικά σε περιόδους οικονομικής ευμάρειας και κοινωνικής ευκολίας σε σχέση με τις προηγούμενες πολιτικές ηγεσίες.
ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ. Είναι πολύ σημαντικό ότι ο κ. Τσίπρας σταμάτησε λίγο πριν από το τέλος την αυτοκτονική πορεία που επέβαλε με εγκληματικό κυνισμό ο Βαρουφάκης. Είναι επίσης σημαντικό ότι έστω και την τελευταία στιγμή έκανε δημόσια την επιλογή ευρώ δημοσιοποιώντας την με τη φοβερή φράση «ο συνταξιούχος με 800 ευρώ βγάζει σήμερα 30 μέρες, με 800 δραχμές θα βγάζει 3 μέρες». Είναι επίσης σημαντικό να μείνει σταθερός για το επόμενο δεκάμηνο κατά το οποίο θα εκδηλωθούν οι μεγαλύτερες δυσκολίες του νέου Μνημονίου. Πέραν όμως αυτών, ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει τις δυνατότητες να αντιστρέψει την πορεία και να απομακρύνει οριστικά τον κίνδυνο του Grexit. Αλλά το πρόβλημα υπερβαίνει τον ΣΥΡΙΖΑ και τον κ. Τσίπρα. Η εμπειρία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας υπογραμμίζει ότι ή θα υπάρξει μια συνολικότερη αλλαγή στην πολιτική μας ζωή με περισσότερη συνεννόηση και συνδιαμόρφωση ενός εθνικού αναπτυξιακού οράματος ή αλλιώς η νέα και οριστική κρίση Grexit είναι ζήτημα χρόνου. Το κοτόπουλο θα πεθάνει. Προς μεγάλην, όπως διαπιστώσαμε, χαράν της game theory, στη γνωστή μας τουλάχιστον εκδοχή.
