Η Ελλάδα, από latecomer, στη σύγχρονη ανάπτυξη

Η Ελλάδα δεν έχει σχέδιο. Η Κίνα έχει το σχέδιο Made in China 2025. Η Ιαπωνία έχει σχέδιο αναγέννησης της βιομηχανίας. Οι ΗΠΑ, σχέδιο επαναπατρισμού της βιομηχανίας (reshoring). Η Ευρώπη έχει το σχέδιο Βιομηχανία 4.0. Τέσσερα φιλόδοξα σχέδια μετασχηματισμού και ανάπτυξης της παραγωγικής βάσης είναι σε εξέλιξη. Ατμομηχανή τους, οι δυνατότητες που προσφέρουν οι ψηφιακές τεχνολογίες και η ρομποτική.

Μια μεγάλη επανάσταση, που δεν την έβαζε ο νους όταν ο Karel Capek εισήγαγε τη λέξη «ρομπότ» στην αγγλική (1921), που κανείς δεν την αντιμετώπιζε ως ρεαλιστικό ενδεχόμενο ούτε όταν ο Isaac Asimov έξαπτε τη φαντασία γράφοντας για τη «ρομποτική» (1941), είναι ήδη εδώ.

Η Διεθνής Ομοσπονδία Ρομποτικής (IFR) πρόσφατα παρουσίασε στη Φρανκφούρτη εντυπωσιακά στοιχεία: Το 2013, παγκοσμίως εγκαταστάθηκαν 179.000 βιομηχανικά ρομπότ. Το επόμενο έτος, ο αριθμός αυξήθηκε σε 200.000. Το πιο εντυπωσιακό: προβλέπεται ότι, από το 2018, θα εγκαθίστανται 400.000 βιομηχανικά ρομπότ ετησίως! Βεβαίως, μεταποίηση και υπηρεσίες είναι, σήμερα, όψεις του ίδιου νομίσματος. Σε μια σύγχρονη οικονομία δεν επιλέγεις τη μία ή την άλλη, πρέπει να κάνεις και τα δύο. Προς επίρρωση: Το 40% των θέσεων εργασίας στην ευρωπαϊκή μεταποίηση σχετίζεται με την έρευνα, το μάρκετινγκ κ.λπ. Πώς μετασχηματίζεται ο τομέας των υπηρεσιών;

Το 2018, δεκάξι χρόνια αφότου τα πρώτα Roomba άρχισαν να γυαλίζουν πατώματα χωρίς ανθρώπινη επίβλεψη, 35 εκατ. ρομπότ θα παρέχουν ποικίλες οικιακές υπηρεσίες. Το σημαντικότερο είναι η επαγγελματική χρήση τους: Σε τρία χρόνια, 150.000 ρομπότ θα παρέχουν υπηρεσίες σε άμυνα, ασφάλεια (χάρη σε drones που «βλέπουν» και τη νύχτα η ιταλική ακτοφυλακή έσωσε από πνιγμό 11.600 πρόσφυγες πέρυσι), αγρότες, logistics, ιατρική (διαγνώσεις, βοήθεια στα χειρουργεία, παροχή φαρμάκων στους ασθενείς στα νοσοκομεία για να αποτρέπονται λάθη δοσολογίας), εστίαση (ήδη, ρομπότ παρασκευάζουν χάμπουργκερ στις ΗΠΑ και σούσι στα 262 ρεστοράν της ιαπωνικής αλυσίδας Kura) και νομικές συμβουλές.

Ψηφιακή τεχνολογία, ρομπότ, Internet of things μετασχηματίζουν την οικονομία, ανοίγουν δρόμους σε νέα επιχειρηματικά μοντέλα, επιτρέπουν την είσοδο μικρών και καινοτόμων επιχειρήσεων στην αγορά. Η ίδια επανάσταση ζωογονεί και παραδοσιακούς κλάδους, ακόμα και κάποιους που αργοπέθαιναν. Χαρακτηριστική είναι η ανάκαμψη της κλωστοϋφαντουργίας στις ΗΠΑ: Τη 10ετία του 1990 σαρώθηκε, τα εργοστάσια μετανάστευσαν σε χώρες με φτηνούς μισθούς – Κίνα, Ινδία, Μεξικό. Χάθηκαν 1,2 εκατ. θέσεις εργασίας, 3 στις 4. Με την εισαγωγή των ρομπότ, αντιστράφηκε η πορεία της. Μεταξύ 2009-2012 οι εξαγωγές κλωστοϋφαντουργικών αυξήθηκαν 37% (23 δισ. δολ.). Η κλωστοϋφαντουργία ξαναζεί στον πιο ανεπτυγμένο καπιταλισμό, στις «ακριβές» ΗΠΑ. Γιατί;

Ενα ρομπότ παράγει με το ίδιο κόστος στην Κίνα ή στο Λονδίνο. Τέτοια σύγχρονα συστήματα προϋποθέτουν μόρφωση, «ακριβή» εργασία, ο φτηνός μισθός κατεβαίνει από το βάθρο του απόλυτου πλεονεκτήματος. Η ασφάλεια της επένδυσης και η εγγύτητα στις αγορές διάθεσης των προϊόντων αναβαθμίζονται. Η μεγάλη εικόνα αλλάζει, τα στοιχεία την προμηνύουν: Ανά 10.000 μισθωτούς στη μεταποίηση, λειτουργούν 478 βιομηχανικά ρομπότ στη Ν. Κορέα, 315 στην Ιαπωνία, 292 στη Γερμανία, 164 στις ΗΠΑ και 36 στην Κίνα. Αλλά στην Κίνα ο αριθμός αυξάνεται με μοναδικό στα παγκόσμια χρονικά ρυθμό, 50% ετησίως. Το 2018, ένα στα τρία ρομπότ που θα εγκατασταθούν στον κόσμο, θα είναι στην Κίνα – όπου ο μισθός του βιομηχανικού εργάτη αυξάνεται 15% ετησίως την τελευταία 5ετία. Η Κίνα βλέπει μακριά. Και σπεύδει.

Η σύγχρονη επανάσταση προσφέρει τη μεγάλη ευκαιρία στη χώρα μας. Οχι απλώς για την ανάκαμψη της οικονομίας, αλλά για να ξανακτίσουμε τη βιομηχανική βάση της, να υπερκαλύψουμε την απόσταση και (ως latecomer) να εκτιναχτούμε στις πρώτες γραμμές της σύγχρονης ανάπτυξης, να επαναπατριστούν τα παιδιά μας και να δοθεί σε όλους τους νέους η ευκαιρία για το δικό τους start-up (Κινέζοι, Ινδοί, άλλοι, κατά χιλιάδες επαναπατρίζονται εγκαταλείποντας τη Silicon Valley…) και να προσελκύσουμε ξένα ιδιωτικά μακροπρόθεσμα κεφάλαια που αναζητούν κερδοφόρες τοποθετήσεις. Μπορούμε να την εκμεταλλευτούμε;

Οι Ρόμπινσον - Ατζέμογλου άρχιζαν το γνωστό bestseller τους «Why Nations Fail» (2012) με το παράδειγμα της πόλης Νογκάλες. Την κόβει στη μέση ένας φράχτης, η μισή ανήκει στην Αριζόνα (ΗΠΑ) και είναι πλούσια, η άλλη μισή στη Σονόρα (Μεξικό) και είναι φτωχή. Γιατί, αφού ξεκίνησαν χωρίς καμία διαφορά πλούτου; Για τον ίδιο λόγο που οι πάμπλουτες σε πρώτες ύλες πάλαι ποτέ αποικίες της Νότιας Αμερικής έμειναν φτωχές ενώ οι πάμπτωχες της Βόρειας Αμερικής έγιναν πλούσιες: Η πορεία μιας κοινωνίας προσδιορίζεται από τους θεσμούς της. Αν δημιουργεί θεσμούς ισχυρούς, ασφαλείς και ευπροσάρμοστους στις μεταβαλλόμενες συνθήκες ή αν, αντιθέτως, είναι φοβική και κλειστή. Η Ελλάδα μπορεί να κάνει ένα ιστορικό ράλι, εφόσον κτίσει την κατάλληλη πίστα: Σύγχρονους, σταθερούς, ισχυρούς θεσμούς – αυτό διακρίνει τον προοδευτικό από τον συντηρητικό. Και φιλόδοξο, μακρόπνοο, εθνικό σχέδιο.