Δυσοίωνα ανοίγει η σύνοδος για το παγκόσμιο εμπόριο στο Χονγκ Κονγκ

Με ελάχιστες ελπίδες για κάποιαν ουσιαστική πρόοδο ανοίγει αύριο στο Χονγκ Κονγκ η εξαήμερη υπουργική σύνοδος των 144 χωρών μελών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Ύστερα από τέσσερα χρόνια συνεχών διαπραγματεύσεων, με ενδιάμεσο επεισόδιο τη θεαματική αποτυχία στην προηγούμενη σύνοδο το 2003 στο Κανκούν, σύγκλιση ανάμεσα στις πλούσιες, τις αναπτυσσόμενες και τις φτωχές χώρες δεν έχει επιτευχθεί. Αν οι υπουργοί αποφύγουν ένα νέο ναυάγιο, το πιθανότερο είναι να δώσουν απλώς μια νέα παράταση στη διαδικασία που ξεκίνησαν στην Ντόχα το Δεκέμβριο του 2001. Χωρίς όμως να διαμορφώνουν πολιτικές προϋποθέσεις για μια συμφωνία δίκαιων κανόνων στο παγκόσμιο εμπόριο, με πρακτικό όφελος για τα τρία δισεκατομμύρια των ανθρώπων που ζουν με λιγότερα από δύο δολάρια την ημέρα.

Το πλαίσιο των συζητήσεων στο Χονγκ Κονγκ έχει εισηγηθεί ο γενικός διευθυντής του ΠΟΕ \Πασκάλ Λαμί\, πρώην επίτροπος εμπορίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που συμμετείχε ως το 2004 στις διαπραγματεύσεις αντιπροσωπεύοντας τις ευρωπαϊκές θέσεις. Το σχέδιο διακήρυξης της συνόδου που παρουσίασε δείχνει τη μεγάλη απόσταση που θα έπρεπε να διανυθεί για να ολοκληρωθεί ο γύρος της Ντόχα τον επόμενο χρόνο, καθώς αποτυπώνει τη διάσταση των απόψεων που διατηρείται σε κρίσιμους τομείς, με πρώτον τον αγροτικό. Απογοήτευσε τις φτωχότερες χώρες, τις αναπτυσσόμενες, αλλά και μια πληθώρα μη κυβερνητικών οργανώσεων που μάχονται κατά της φτώχειας. "Οι πλούσιες χώρες επιδίωκαν ιδιοτελώς το δικό τους συμφέρον και πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη γι’ αυτήν την αποτυχία", δήλωνε χαρακτηριστικά εκπρόσωπος της Oxfam. "Το σχέδιο αυτό δεν έχει κανένα περιεχόμενο", διαπίστωνε ο πρέσβης του Μπενίν στον ΠΟΕ. Και ο Νοτιοαφρικανός πρέσβης, μιλώντας εξ ονόματος οκτώ ακόμα αναπτυσσομένων χωρών (Αργεντινή, Βραζιλία, Ινδία, Βενεζουέλα, Ινδία, Ινδονησία, Ναμίμπια, Πακιστάν, Φιλιπίνες), κατήγγειλε τις ανεπτυγμένες χώρες ότι θέλουν να φορτώσουν το βάρος τις προσαρμογής στις αναπτυσσόμενες, χωρίς να είναι διατεθειμένες να κάνουν καμμία προσαρμογή οι ίδιες.

Δύο χρόνια μετά το ναυάγιο του ΠΟΕ στο Σιάτλ το 1999, που συνόδευσε η πρώτη μαζική και μαχητική εκδήλωση του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης, και δύο μήνες μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 που τις συγκλόνισαν, οι κυβερνήσεις των πλουσίων χωρών είχαν εμφανισθεί διατεθειμένες να κάνουν κάποιες σοβαρές παραχωρήσεις. Στην Ντόχα, την πρωτεύουσα του Κατάρ, όπου συνήλθαν εκείνο το Νοέμβριο στο πλαίσιο του ΠΟΕ, εγκαινιάσθηκαν έτσι οι διαπραγματεύσεις με το φιλόδοξο τίτλο "γύρος ανάπτυξης της Ντόχα". Η ιδέα ήταν ότι η απελευθέρωση του εμπορίου, η σταδιακή μείωση μέχρι την κατάργηση προστατευτικών δασμών, ποσοστώσεων και επιδοτήσεων, θα άνοιγε τις αγορές των πλουσίων χωρών στα προϊόντα των φτωχότερων, συμβάλλοντας στην αύξηση του εισοδήματος των τελευταίων. Θα διευκόλυνε ταυτόχρονα το εμπόριο μεταξύ των αναπτυσσομένων χωρών με ανάλογο αποτέλεσμα. Και σταδιακά θα άνοιγε επίσης τις αγορές των αναπτυσσομένων χωρών στα προϊόντα και τις υπηρεσίες των ανεπτυγμένων, με αμοιβαίο όφελος από τις μεγαλύτερες ανταλλαγές.

Διάψευση

Στα τέσσερα χρόνια που μεσολάβησαν όμως η πρόοδος που συντελέσθηκε ήταν ελάχιστη. Έγινε ένα βήμα με τον περιορισμό των δικαιωμάτων των φαρμακευτικών εταιρειών στις πατέντες τους, που επέτρεψε στις αφρικανικές χώρες να εισάγουν φάρμακα για να καταπολεμήσουν το AIDS και άλλες επιδημίες σε χαμηλότερες τιμές. Αλλά όσο σημαντικό κι αν είναι αυτό για τις προσπάθειες στην πολιτική υγείας των χωρών αυτών, στον αγροτικό τομέα, που θα έβαζε τις βάσεις για την οικονομική τους ανάπτυξη, η κατάσταση παραμένει σχεδόν στάσιμη. Η κύρια ευθύνη εδώ ανήκει στις πλούσιες χώρες. Ανασταλτικά λειτουργούν όμως και αντιθέσεις ανέμεσα στις αναπτυσσόμενες και τις λιγότερο ανεπτυγμένες, φτωχότερες χώρες.

Οι ΗΠΑ αρνούνται να συζητήσουν την κατάργηση των τεράστιων επιδοτήσεων που χορηγούν στους μεγάλους βαμβακοπαραγωγούς τους, πλήττοντας μια σειρά χώρες της Κεντρικής Αφρικής που δεν μπορούν να προωθήσουν το καλής ποιότητας και φθηνό δικό τους βαμβάκι, με το πρόσχημα ότι το προϊόν αυτό δεν μπορεί να απομονωθεί. Πρέπει, διατείνονται, να ενταχθεί στη συνολική διαπραγμάτευση για τα αγροτικά, όπου, για λόγους που υπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα και τις εξαγωγές εμφανίζονται με πιο προωθημένες θέσεις, ρίχνοντας το μπαλάκι στην Ευρώπη. Διότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μεν αρχίσει από το 2003, μεταρρυθμίζοντας την Κοινή Αγροτική της Πολιτική, να περιορίζει τις δικές της επιδοτήσεις, αλλά λιγότερο, και με πολύ βραδύτερους ρυθμούς από εκείνους που απαιτούν οι αναπτυσσόμενες χώρες. Σε μειώσεις μεγαλύτερες από τις συμφωνημένες ως το 2013 αντιστέκεται κατά πρώτο λόγο η Γαλλία, αλλά την ακολουθούν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Ο Ευρωπαίος επίτροπος εμπορίου \Πίτερ Μάντελσον\ έχει αντιπροτείνει οι ΗΠΑ και οι άλλες χώρες του ΟΟΣΑ να υιοθετήσουν την ευρωπαϊκή πολιτική "τα πάντα εκτός από όπλα", που αίρει κάθε εμπόδιο στο εμπόριο με τις πενήντα λιγότερο ανεπτυγμένες, τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Χωρίς ανταπόκριση όμως. Για την πολιτική αυτή, όπως και για την προνομιακή μεταχείριση των πρώην ευρωπαϊκών αποικιών της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (χώρες ΑΚΕ), ο Μάντελσον προβάλλει σοβαρά επιχειρήματα. Μια γενικευμένη, γρήγορη απελευθέρωση θα ευνοήσει δυναμικά αναπτυσσόμενες χώρες όπως τη Βραζιλία ή την Ινδία, που έχουν ακόμα εκατοντάδες εκατομμύρια του πληθυσμού τους σε μεγάλη φτώχεια. Θα πλήξει όμως τις φτωχότερες χώρες ΑΚΕ, καθώς με την εξομοίωση θα άρει την προνομιακή τους πρόσβαση στην Ευρώπη. Αν ανταποκρινόμασταν στις απαιτήσεις των ΗΠΑ και της Βραζιλίας, εξηγεί ο Μάντελσον, τα δύο τρίτα του εμπορίου μας με τα κράτη ΑΚΕ θα χάνονταν. Αυτό δεν μπορεί να αποκαλείται "γύρος ανάπτυξης", προσθέτει.

Οι κίνδυνοι από μια κατάρρευση του γύρου της Ντόχα

Για τις σοβαρές συνέπειες που θα είχε μια ενδεχόμενη κατάρρευση του γύρου των πολυμερών εμπορικών διαπραγματεύσεων της Ντόχα στην παγκόσμια οικονομία, αλλά και στην εξωτερική πολιτική, προειδοποιεί με άρθρο του στους Financial Times ο διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών της Ουάσιγκτον \Φρεντ Μπέργκστεν\. Το κρίσιμο ζήτημα στην υπουργική σύνοδο του Χονγκ Κονγκ είναι αν θα κατορθώσει να κρατήσει τη συζήτηση ζωντανή, υποστηρίζει. Διότι ένα ναυάγιο θα κοστίσει πολλές εκατοντάδες δολάρια το χρόνο στα παγκόσμια εισοδήματα, ιδίως στις φτωχότερες χώρες, ενώ θα επεκτείνει τις περιφερειακές και διμερείς εμπορικές συμφωνίες, υπονομεύοντας περαιτέρω το καθεστώς των πολυμερών σχέσεων.

Τα κύρια εμπόδια για μιαν επιτυχία βρίσκονται, κατά τον Μπέργκστεν, εκτός των διαπραγματεύσεων της Ντόχα, στην ισχυρή αντίδραση κατά της παγκοσμιοποίησης στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Παρά τα οφέλη της τάξης του ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων το χρόνο από την παγκοσμιοποίηση στις ΗΠΑ, η κοινή γνώμη είναι διχασμένη. Για να υποστηρίζει η αμερικανική πολιτική νέες εμπορικές συμφωνίες χρειάζεται το εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα να εξοπλίζει τους Αμερικανούς εργαζόμενους για να αξιοποιούν την παγκοσμιοποίηση, αντί να αισθάνονται θύματά της, και τα κοινωνικά δίκτυα ασφαλείας να ενισχυθούν για να αμβλύνουν τις διαταρακτικές προσαρμογές που επιβάλλει η επέκταση του διεθνούς εμπορίου. Αντίστοιχα, η Ευρώπη πρέπει να προωθήσει τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις της στρατηγικής της Λισσαβώνας ώστε να επιταχύνει την ανάπτυξη και να μειώσει την ανεργία. Επιπλέον, ο Μπέργκστεν θεωρεί αναγκαίο οι ασιατικές χώρες να αφήσουν τα νομίσματά τους να ανατιμηθούν και να αυξήσουν την εσωτερική τους ζήτηση. Το υπερτιμημένο δολάριο και το συνακόλουθο εμπορικό έλλειμμα ενισχύουν την αντιεμπορική συμμαχία στις ΗΠΑ και το υπερτιμημένο ευρώ τις αντίστοιχες αντιστάσεις στην Ευρώπη. Μάλιστα, ο αναπόφευκτος νέος γύρος υποτίμησης του δολαρίου θα πλήξει κυρίως το ευρώ, προβλέπει, καλώντας τους ηγέτες των πλουσίων και των αναπτυσσομένων χωρών να υιοθετήσουν τις πολιτικές που εισηγείται για να προχωρήσει η Ντόχα το 2006 και να αποφευχθούν οι κίνδυνοι από μια κρίση του εμπορικού συστήματος.

Εντελώς διαφορετικές προτάσεις προωθούνται ωστόσο από εκεί από όπου λιγότερο θα τις περίμενε κανείς. Δύο πρόσφατες μελέτες της Παγκόσμιας Τράπεζας, τις οποίες προβάλλει το τελευταίο τεύχος του Economist, διαπιστώνουν ξαφνικά, αναθεωρώντας τις έως τώρα απόψεις της, ότι τα οφέλη από μιαν απελευθέρωση του εμπορίου θα ήσαν πολύ περιορισμένα: μόλις μισό τοις εκατό στο εισόδημα του αναπτυσσομένου κόσμου. Το τι ακριβώς σηματοδοτεί αυτή η στροφή μένει ακόμα να διευκρινισθεί. Αλλά ο καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο Χάρβαρντ \Ντάνι Ρόντρικ\ αρθρογραφεί κάτω από τον προκλητικό τίτλο: "Αφήστε το γύρο της Ντόχα να αποτύχει". Η παγκόσμια οικονομία είναι σήμερα πιο ανοικτή παρά ποτέ, και έτσι θα παραμείνει, ακόμα και αν οι συνομιλίες της Ντόχα καταρρεύσουν, υποστηρίζει. Και προτείνει την επόμενη φορά να συζητηθούν δύο ζητήματα πολύ σημαντικότερα για τις αναπτυσσόμενες χώρες, που ως τώρα έχουν παραλειφθεί: Η ενίσχυση της κινητικότητας προσωρινών εργαζομένων από τις φτωχές προς τις πλούσιες χώρες. Και η δημιουργία περιθωρίων πολιτικής για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Αστέρες της ανάπτυξης, όπως η Κίνα ή η Κορέα, δεν θα είχαν μπορέσει να υιοθετήσουν τις αναπτυξιακές στρατηγικές που ακολούθησαν αν ίσχυαν γι’ αυτές οι περιορισμοί του ΠΟΕ, σημειώνει.