Μετά την Ντόχα, τι;
Ελίζα Παπαδάκη, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2005-12-18
Στα πρόθυρα της κατάρρευσης βρίσκονταν το βράδυ της Παρασκευής οι διαπραγματεύσεις του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου στο Χονγκ Κονγκ. Με την άρνησή της να δεχθεί συγκεκριμένη προθεσμία για τον τερματισμό των εξαγωγικών επιδοτήσεων στα αγροτικά προϊόντα, η Ευρωπαϊκή Ένωση απομονώθηκε ολοσχερώς σχεδόν. Μιαν ύστατη συμβιβαστική πρόταση επρόκειτο να παρουσιάσει χθες ο γενικός διευθυντής του ΠΟΕ Πασκάλ Λαμί, ύστερα από ολονύκτιες διαβουλεύσεις. Ενώ σήμερα λήγει η υπουργική σύνοδος των 149 χωρών του Οργανισμού, η διάσωση του "αναπτυξιακού γύρου της Ντόχα", που είχε ξεκινήσει πριν τέσσερα χρόνια με ελπίδες για δικαιότερες εμπορικές σχέσεις, πιο ευνοϊκές για τα δισεκατομμύρια των φτωχών του πλανήτη, φαινόταν πολύ αμφίβολη.
Δυσάρεστη έκπληξη για τους Ευρωπαίους διαπραγματευτές ήταν η προσχώρηση των 90 φτωχότερων χωρών, που στις αρχές Δεκεμβρίου ακόμα προειδοποιούσαν από κοινού με την Ε.Ε. για τους κινδύνους από μιαν απότομη απελευθέρωση του εμπορίου αγροτικών προϊόντων, στην απαίτηση της ομάδας των "20" πιο δυναμικά αναπτυσσομένων χωρών με μεγάλη γεωργία (Βραζιλίας, Ινδίας, Ν. Αφρικής κ.λπ.) να καταργηθεί κάθε αγροτική εξαγωγική επιδότηση ως το 2010. Την ίδια θέση υποστήριζαν και ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία. Έμμεσα συντάχθηκαν μαζί τους εξάλλου και οι ΗΠΑ, μολονότι προηγουμένως είχαν συγκρουσθεί με τις φτωχές χώρες για τη δική τους εμμονή να επιδοτούν τους βαμβακοπαραγωγούς τους (4,2 δισεκατομμύρια δολάρια πήραν φέτος 25.000 Αμερικανοί παραγωγοί) συμπιέζοντας τις τιμές και πλήττοντας τα εισοδήματα 10 εκατομμυρίων Αφρικανών, οι οικονομίες των οποίων στηρίζονται στο βαμβάκι, και να μην ανοίγουν πλήρως τις αγορές τους στα κλωστοϋφαντουργικά και τα ενδύματα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρέθηκε έτσι απομονωμένη.
Μέχρι και την Παρασκευή, ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής αντιπροσωπείας επίτροπος \Πίτερ Μάντελσον\ εμφανιζόταν αδιάλλακτος, καθώς δεσμευόταν από το γαλλικό βέτο σε κάθε μείωση των επιδοτήσεων πέρα από όσες έχουν συμφωνηθεί στα πλαίσια της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής ως το 2013. Επέμενε να ζητά μη ρεαλιστικά ανταλλάγματα: αναθεώρηση του αμερικανικού συστήματος εξαγωγικών πιστώσεων, κατάργηση των κρατικών μονοπωλίων αγροτικού εμπορίου στην Αυστραλία και τον Καναδά, και προπάντων άνοιγμα των αγορών υπηρεσιών και βιομηχανικών προϊόντων στις δυναμικά αναπτυσσόμενες χώρες. Ενιαία σκληρή στάση τηρούσαν στη σύνοδο του ΠΟΕ και οι 25 χώρες της Ένωσης, άνκαι ορισμένες, όπως η Βρετανία και η Σουηδία, επιθυμούσαν να γίνουν παραχωρήσεις. Έμενε να φανεί κατά πόσον η δύσκολη επίτευξη μιας κάπως πιο γενναιόδωρης, για τις χώρες της διεύρυνσης ιδίως, συμφωνίας για τους ευρωπαϊκούς προϋπολογισμούς 2007-2013 στο Συμβούλιο κορυφής στις Βρυξέλλες, θα συνέβαλλε στην προσφορά επαρκών παραχωρήσεων από την Ε.Ε. στο Χονγκ Κονγκ, ώστε να αποτραπεί το ναυάγιο.
"Δίκαιο εμπόριο για όλους"
Στο μεταξύ πάντως πυκνώνουν οι αμφισβητήσεις της ίδιας της λογικής του "Γύρου της Ντόχα". Ακόμα και αν έχει αίσιο τέλος, ελάχιστα θα ωφελήσει τις φτωχότερες χώρες, υποστηρίζουν ο βραβευμένος με Νόμπελ οικονομίας \Τζόζεφ Στίγκλιτς\ και ο καθηγητής \Άντριου Τσάρλτον\ του London School of Economics (Financial Times 13/12). Θεωρούν εντελώς εσφαλμένη την τροπή γεωργία-έναντι-βιομηχανίας-και-υπηρεσιών που πήραν οι διαπραγματεύσεις, προβάλλοντας τρία επιχειρήματα: Πρώτον, είναι ανάρμοστο οι πλουσιότερες χώρες να απαιτούν αμοιβαία ανταλλάγματα από τις φτωχότερες, αγνοώντας τη μεγάλη αδικία του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος, που τα τελευταία 50 χρόνια μείωνε τους δασμούς στα αγαθά εξαγωγικού ενδιαφέροντος για τις πλούσιες χώρες, ενώ προστάτευε όσα μπορούσαν να εξάγουν οι φτωχές. Δεύτερον, είναι απαράδεκτο σκεπτικό οι φτωχές χώρες να αρκεσθούν να προμηθεύουν με αγροτικά προϊόντα τις πλούσιες, εκθέτοντας τις βιομηχανίες τους στον ανταγωνισμό των πιο προηγμένων και παραιτούμενες από την ανάπτυξη δικών τους υπηρεσιών. Και τρίτον, η απελευθέρωση, που αναμφίβολα θα ευνοούσε χώρες με ισχυρή γεωργία, όπως η Βραζιλία, θα έπληττε τις φτωχές χώρες που είναι αναγκασμένες να εισάγουν τρόφιμα (διότι οι μη επιδοτούμενες τιμές θα ακρίβαιναν), αλλά και τις εξαγωγές τους, που ενώ έχουν εξαιρεθεί προτιμησιακά από δασμούς στις πλούσιες χώρες, θα εξισώνονταν με ισχυρότερους ανταγωνιστές.
Το τελευταίο αυτό επιχείρημα αναπτύσσουν ο πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας \Μισέλ Ροκάρ\ με δύο άλλους σοσιαλιστές ευρωβουλευτές \(Καντέρ Αρίφ\ και \Ζαν-Κλοντ Φρυτό\, Le Monde 17/12), και το πρόβαλε επίσης ο επίτροπος Πίτερ Μάντελσον - για να διαψευσθεί πάντως με την προσχώρηση της ομάδας των 90 φτωχότερων χωρών στις θέσεις της ομάδας των "20".
Στο βιβλίο τους "Δίκαιο Εμπόριο για Όλους" (Fair Trade for All), που κυκλοφορεί αυτό το μήνα, οι Στίγκλιτς και Τσάρλτον εισηγούνται μια διαφορετική ατζέντα για την ανάπτυξη των φτωχών χωρών. Δίνουν μεγαλύτερο βάρος στη μείωση των βιομηχανικών δασμών των πλουσίων, ώστε να ευνοηθούν οι εξαγωγές προϊόντων εντάσεως εργασίας και μεταποιημένων τροφίμων από τις φτωχές χώρες. Επειδή η πρόσβαση στις αγορές δεν αρκεί, τονίζουν επίσης την ανάγκη πολύ μεγαλύτερης αναπτυξιακής βοήθειας προς τις φτωχότερες χώρες. Αλλά επιμένουν επίσης - θέμα που αγνοήθηκε στο Γύρο της Ντόχα - στη διευκόλυνση της προσωρινής μετανάστευσης. Θα καλυφθούν έτσι ελλείψεις εργατικού δυναμικού που παρουσιάζονται στις πλούσιες χώρες, αλλά θα ενισχυθεί και η χρηματοδότηση των φτωχών χωρών με τα μεταναστευτικά εμβάσματα, τα οποία έχουν ήδη ξεπεράσει το σύνολο της αναπτυξιακής βοήθειας.
Λεττονός ναύτης και Πολωνός υδραυλικός
Αν η μετανάστευση αναδεικνύεται σε σημαντική διαδικασία για την άμβλυνση των ανισοτήτων στον κόσμο, δεν γίνεται ανώδυνα. Εκατό χιλιάδες Ιρλανδοί κατέβηκαν στους δρόμους στις 9 Δεκεμβρίου για να συμπαρασταθούν σε 500 ναυτικούς που θέλησε να αντικαταστήσει μια ακτοπλοϊκή εταιρία προσλαμβάνοντας Λεττονούς με ωρομίσθιο 3,60 ευρώ, το μισό της κατώτατης αμοιβής που ισχύει στη χώρα. Κινητοποίηση τέτοιας έκτασης είχε να γίνει στην Ιρλανδία από το 1979, όταν μαστιζόταν από φτώχεια, η ανεργία έφθανε το 20% και μετανάστευαν οι δικοί της νέοι.
Η ευρωπαϊκή χώρα με την πιο επιτυχημένη οικονομική ανάπτυξη την τελευταία εικοσαετία, με σχεδόν πλήρη απασχόληση πλέον, η Ιρλανδία ήταν υπερήφανη γιατί, σε αντίθεση με άλλες, δεν έθεσε κανένα φραγμό στη μετανάστευση μετά τη διεύρυνση. Από τους 96.000 εργαζόμενους που προστέθηκαν στο εργατικό δυναμικό πέρυσι, οι 40.000 ήσαν μετανάστες, σύμφωνα με την εθνική στατιστική υπηρεσία: Πολωνοί και άλλοι Ανατολικοευρωπαίοι δουλεύουν στις οικοδομές ή στα εστιατόρια, χωρίς να προκαλούν καμμιάν αρνητική αντίδραση στους ντόπιους.
Όταν όμως πριν τρεις μήνες η εταιρία Irish Ferries αποφάσισε να βάλει στα πλοία της κυπριακή σημαία για να πάρει φθηνότερους Λεττονούς ναυτικούς, ξεκίνησε μια εργατική διαμαρτυρία - ναυτεργάτες κλειδώθηκαν σε πλοίο και αρνούνται να το εγκαταλείψουν - που συναντά ολοένα μεγαλύτερη λαϊκή συμπαράσταση. Χιλιάδες άνθρωποι χειροκροτούν τις ναυτεργατικές πορείες σε πρωτοφανείς εκδηλώσεις αλληλεγγύης. Την ενέργεια της εταιρίας καταδίκασε ο πρωθυπουργός \Μπέρτι Άχερν\. Στα συνδικάτα φοβούνται ωστόσο ότι ο κόσμος συμπαραστέκεται για λάθος λόγους, μόνον επειδή πρόκειται για Ιρλανδούς. "Δυστυχώς ενμέρει είναι ίσως ρατσισμός, και αυτό μας ανησυχεί πολύ", έλεγε ο \Πολ Σμιθ,\ εκπρόσωπος της ένωσης ναυτεργατών και λιμενεργατών που έχει αναλάβει τις διαπραγματεύσεις με την Irish Ferries. "Ο Λεττονός ναυτικός θα γίνει σαν τον Πολωνό υδραυλικό στο Παρίσι", προσέθετε ο καθηγητής \Σον Μπάρετ\ στο Τρίνιτι του Δουβλίνου.
Δυσάρεστη έκπληξη για τους Ευρωπαίους διαπραγματευτές ήταν η προσχώρηση των 90 φτωχότερων χωρών, που στις αρχές Δεκεμβρίου ακόμα προειδοποιούσαν από κοινού με την Ε.Ε. για τους κινδύνους από μιαν απότομη απελευθέρωση του εμπορίου αγροτικών προϊόντων, στην απαίτηση της ομάδας των "20" πιο δυναμικά αναπτυσσομένων χωρών με μεγάλη γεωργία (Βραζιλίας, Ινδίας, Ν. Αφρικής κ.λπ.) να καταργηθεί κάθε αγροτική εξαγωγική επιδότηση ως το 2010. Την ίδια θέση υποστήριζαν και ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία. Έμμεσα συντάχθηκαν μαζί τους εξάλλου και οι ΗΠΑ, μολονότι προηγουμένως είχαν συγκρουσθεί με τις φτωχές χώρες για τη δική τους εμμονή να επιδοτούν τους βαμβακοπαραγωγούς τους (4,2 δισεκατομμύρια δολάρια πήραν φέτος 25.000 Αμερικανοί παραγωγοί) συμπιέζοντας τις τιμές και πλήττοντας τα εισοδήματα 10 εκατομμυρίων Αφρικανών, οι οικονομίες των οποίων στηρίζονται στο βαμβάκι, και να μην ανοίγουν πλήρως τις αγορές τους στα κλωστοϋφαντουργικά και τα ενδύματα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρέθηκε έτσι απομονωμένη.
Μέχρι και την Παρασκευή, ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής αντιπροσωπείας επίτροπος \Πίτερ Μάντελσον\ εμφανιζόταν αδιάλλακτος, καθώς δεσμευόταν από το γαλλικό βέτο σε κάθε μείωση των επιδοτήσεων πέρα από όσες έχουν συμφωνηθεί στα πλαίσια της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής ως το 2013. Επέμενε να ζητά μη ρεαλιστικά ανταλλάγματα: αναθεώρηση του αμερικανικού συστήματος εξαγωγικών πιστώσεων, κατάργηση των κρατικών μονοπωλίων αγροτικού εμπορίου στην Αυστραλία και τον Καναδά, και προπάντων άνοιγμα των αγορών υπηρεσιών και βιομηχανικών προϊόντων στις δυναμικά αναπτυσσόμενες χώρες. Ενιαία σκληρή στάση τηρούσαν στη σύνοδο του ΠΟΕ και οι 25 χώρες της Ένωσης, άνκαι ορισμένες, όπως η Βρετανία και η Σουηδία, επιθυμούσαν να γίνουν παραχωρήσεις. Έμενε να φανεί κατά πόσον η δύσκολη επίτευξη μιας κάπως πιο γενναιόδωρης, για τις χώρες της διεύρυνσης ιδίως, συμφωνίας για τους ευρωπαϊκούς προϋπολογισμούς 2007-2013 στο Συμβούλιο κορυφής στις Βρυξέλλες, θα συνέβαλλε στην προσφορά επαρκών παραχωρήσεων από την Ε.Ε. στο Χονγκ Κονγκ, ώστε να αποτραπεί το ναυάγιο.
"Δίκαιο εμπόριο για όλους"
Στο μεταξύ πάντως πυκνώνουν οι αμφισβητήσεις της ίδιας της λογικής του "Γύρου της Ντόχα". Ακόμα και αν έχει αίσιο τέλος, ελάχιστα θα ωφελήσει τις φτωχότερες χώρες, υποστηρίζουν ο βραβευμένος με Νόμπελ οικονομίας \Τζόζεφ Στίγκλιτς\ και ο καθηγητής \Άντριου Τσάρλτον\ του London School of Economics (Financial Times 13/12). Θεωρούν εντελώς εσφαλμένη την τροπή γεωργία-έναντι-βιομηχανίας-και-υπηρεσιών που πήραν οι διαπραγματεύσεις, προβάλλοντας τρία επιχειρήματα: Πρώτον, είναι ανάρμοστο οι πλουσιότερες χώρες να απαιτούν αμοιβαία ανταλλάγματα από τις φτωχότερες, αγνοώντας τη μεγάλη αδικία του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος, που τα τελευταία 50 χρόνια μείωνε τους δασμούς στα αγαθά εξαγωγικού ενδιαφέροντος για τις πλούσιες χώρες, ενώ προστάτευε όσα μπορούσαν να εξάγουν οι φτωχές. Δεύτερον, είναι απαράδεκτο σκεπτικό οι φτωχές χώρες να αρκεσθούν να προμηθεύουν με αγροτικά προϊόντα τις πλούσιες, εκθέτοντας τις βιομηχανίες τους στον ανταγωνισμό των πιο προηγμένων και παραιτούμενες από την ανάπτυξη δικών τους υπηρεσιών. Και τρίτον, η απελευθέρωση, που αναμφίβολα θα ευνοούσε χώρες με ισχυρή γεωργία, όπως η Βραζιλία, θα έπληττε τις φτωχές χώρες που είναι αναγκασμένες να εισάγουν τρόφιμα (διότι οι μη επιδοτούμενες τιμές θα ακρίβαιναν), αλλά και τις εξαγωγές τους, που ενώ έχουν εξαιρεθεί προτιμησιακά από δασμούς στις πλούσιες χώρες, θα εξισώνονταν με ισχυρότερους ανταγωνιστές.
Το τελευταίο αυτό επιχείρημα αναπτύσσουν ο πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας \Μισέλ Ροκάρ\ με δύο άλλους σοσιαλιστές ευρωβουλευτές \(Καντέρ Αρίφ\ και \Ζαν-Κλοντ Φρυτό\, Le Monde 17/12), και το πρόβαλε επίσης ο επίτροπος Πίτερ Μάντελσον - για να διαψευσθεί πάντως με την προσχώρηση της ομάδας των 90 φτωχότερων χωρών στις θέσεις της ομάδας των "20".
Στο βιβλίο τους "Δίκαιο Εμπόριο για Όλους" (Fair Trade for All), που κυκλοφορεί αυτό το μήνα, οι Στίγκλιτς και Τσάρλτον εισηγούνται μια διαφορετική ατζέντα για την ανάπτυξη των φτωχών χωρών. Δίνουν μεγαλύτερο βάρος στη μείωση των βιομηχανικών δασμών των πλουσίων, ώστε να ευνοηθούν οι εξαγωγές προϊόντων εντάσεως εργασίας και μεταποιημένων τροφίμων από τις φτωχές χώρες. Επειδή η πρόσβαση στις αγορές δεν αρκεί, τονίζουν επίσης την ανάγκη πολύ μεγαλύτερης αναπτυξιακής βοήθειας προς τις φτωχότερες χώρες. Αλλά επιμένουν επίσης - θέμα που αγνοήθηκε στο Γύρο της Ντόχα - στη διευκόλυνση της προσωρινής μετανάστευσης. Θα καλυφθούν έτσι ελλείψεις εργατικού δυναμικού που παρουσιάζονται στις πλούσιες χώρες, αλλά θα ενισχυθεί και η χρηματοδότηση των φτωχών χωρών με τα μεταναστευτικά εμβάσματα, τα οποία έχουν ήδη ξεπεράσει το σύνολο της αναπτυξιακής βοήθειας.
Λεττονός ναύτης και Πολωνός υδραυλικός
Αν η μετανάστευση αναδεικνύεται σε σημαντική διαδικασία για την άμβλυνση των ανισοτήτων στον κόσμο, δεν γίνεται ανώδυνα. Εκατό χιλιάδες Ιρλανδοί κατέβηκαν στους δρόμους στις 9 Δεκεμβρίου για να συμπαρασταθούν σε 500 ναυτικούς που θέλησε να αντικαταστήσει μια ακτοπλοϊκή εταιρία προσλαμβάνοντας Λεττονούς με ωρομίσθιο 3,60 ευρώ, το μισό της κατώτατης αμοιβής που ισχύει στη χώρα. Κινητοποίηση τέτοιας έκτασης είχε να γίνει στην Ιρλανδία από το 1979, όταν μαστιζόταν από φτώχεια, η ανεργία έφθανε το 20% και μετανάστευαν οι δικοί της νέοι.
Η ευρωπαϊκή χώρα με την πιο επιτυχημένη οικονομική ανάπτυξη την τελευταία εικοσαετία, με σχεδόν πλήρη απασχόληση πλέον, η Ιρλανδία ήταν υπερήφανη γιατί, σε αντίθεση με άλλες, δεν έθεσε κανένα φραγμό στη μετανάστευση μετά τη διεύρυνση. Από τους 96.000 εργαζόμενους που προστέθηκαν στο εργατικό δυναμικό πέρυσι, οι 40.000 ήσαν μετανάστες, σύμφωνα με την εθνική στατιστική υπηρεσία: Πολωνοί και άλλοι Ανατολικοευρωπαίοι δουλεύουν στις οικοδομές ή στα εστιατόρια, χωρίς να προκαλούν καμμιάν αρνητική αντίδραση στους ντόπιους.
Όταν όμως πριν τρεις μήνες η εταιρία Irish Ferries αποφάσισε να βάλει στα πλοία της κυπριακή σημαία για να πάρει φθηνότερους Λεττονούς ναυτικούς, ξεκίνησε μια εργατική διαμαρτυρία - ναυτεργάτες κλειδώθηκαν σε πλοίο και αρνούνται να το εγκαταλείψουν - που συναντά ολοένα μεγαλύτερη λαϊκή συμπαράσταση. Χιλιάδες άνθρωποι χειροκροτούν τις ναυτεργατικές πορείες σε πρωτοφανείς εκδηλώσεις αλληλεγγύης. Την ενέργεια της εταιρίας καταδίκασε ο πρωθυπουργός \Μπέρτι Άχερν\. Στα συνδικάτα φοβούνται ωστόσο ότι ο κόσμος συμπαραστέκεται για λάθος λόγους, μόνον επειδή πρόκειται για Ιρλανδούς. "Δυστυχώς ενμέρει είναι ίσως ρατσισμός, και αυτό μας ανησυχεί πολύ", έλεγε ο \Πολ Σμιθ,\ εκπρόσωπος της ένωσης ναυτεργατών και λιμενεργατών που έχει αναλάβει τις διαπραγματεύσεις με την Irish Ferries. "Ο Λεττονός ναυτικός θα γίνει σαν τον Πολωνό υδραυλικό στο Παρίσι", προσέθετε ο καθηγητής \Σον Μπάρετ\ στο Τρίνιτι του Δουβλίνου.
