Ταυτότητα ή νόμος;

Οι συνεχιζόμενες τρομοκρατικές ενέργειες των ακραίων ισλαμιστών υποχρεώνουν τη Δύση να συζητήσει όχι μόνο τα αναγκαία μέτρα ασφαλείας που οφείλει να λάβει για να προστατέψει τους πολίτες της, αλλά και να επανεξετάσει τα δικά της ερμηνευτικά εργαλεία.

Ξεκινάμε με το αξίωμα ότι στην κοινωνική επιστημονική σκέψη, εξήγηση και κατανόηση δεν σημαίνουν και δικαιολόγηση. Συνεπώς η αιτιώδης εξήγηση των παραγόντων έλξης από και ώθησης προς ριζοσπαστικές, εξτρεμιστικές και τρομοκρατικές συμπεριφορές, αφενός, και η κατανόηση του υποκειμενικού νοήματος των φορέων των εν λόγω συμπεριφορών, αφετέρου, δεν πρέπει να σημαίνουν και λογικά δεν συνεπάγονται την ηθική τους δικαιολόγηση.

Στην κατανόησή μας δεν χωρούν απλοϊκά σχήματα που θέλουν την ισλαμική τρομοκρατία απλή απάντηση στον ιμπεριαλισμό, στη φτώχεια, στην κοινωνική περιθωριοποίηση, στη μη λύση του Παλαιστινιακού και άλλα παρόμοια. Δεν ζώνονται με βόμβες και σκοτώνουν όποιον τύχει, ακόμη και ομοθρήσκους, όλοι όσοι είναι φτωχοί, περιθωριοποιημένοι, μουσουλμάνοι ή Παλαιστίνιοι. Ούτε βεβαίως αποδεχόμαστε την «εξήγηση» που αποδίδει το φαινόμενο εξίσου στη «Δύση» και το «ISIS».

Υποστηρίζουμε ότι ακριβώς εδώ χρειάζεται μια «μελέτη κατανόησης» της ισλαμιστικής βίας και τρομοκρατίας στις ποικίλες εκδοχές της (ουαχαμπιστική, σαλαφιστική, αλαουτική, κ.λπ.). Η απαίτηση για μεθοδολογική αμεροληψία και αυτοκριτική εγρήγορση δεν σημαίνει πως κλείνουμε τα μάτια στην κριτική της θρησκείας και του ιδεολογικού μονισμού. Στην πραγματική ή/και δυνητική σχέση που υπάρχει μεταξύ του Ισλάμ γενικά, των εκδοχών του και την τρομοκρατία. Θεωρούμε πως κάθε θρησκεία, αλλά και κάθε ιδεολογία που υποστηρίζει πως κατέχει την «αλήθεια» και το «μοναδικό» κλειδί για την ερμηνεία της πραγματικότητας, εμπεριέχουν, λίγο-πολύ, τη βία και την τρομοκρατία στις αποσκευές τους. Τα χιτλερικά και σταλινικά στρατόπεδα, η εξόντωση τον 10ο αιώνα εκατομμυρίων ρώσων και πολωνών ανιμιστών χωρικών από τους Βλαδίμηρο Α’ και Μιέσκο Α’, αντιστοίχως, επειδή αρνήθηκαν να εκχριστιανιστούν, η Ιερά Εξέταση, η εξόντωση των ινδιάνικων φυλών της Νοτίου και της Βορείου Αμερικής για τους ίδιους λόγους, οι ευρωπαϊκοί θρησκευτικοί πόλεμοι αποδεικνύουν πως η χρήση της βίας ζει, εν υπνώσει, σε κάθε μονιστική κοσμοθεωρία.

Χρειάζεται να αποστασιοποιούμαστε τόσο από υπόρρητα-οριενταλιστικά στερεότυπα όσο και από υπερ-γενικευτικές ερμηνείες του τύπου «η ριζοσπαστικοποίηση των τρίτης γενιάς μεταναστών περνά από το Ισλάμ». Ακόμη και αν θέσουμε στο τραπέζι του διαλόγου ορισμένες από τις οριενταλιστικές παραδοχές απαιτείται να τις ερμηνεύουμε ιστορικά και όχι ως a priori καταστάσεις. Αλλά και οι εξωραΐζουσες ρητορικές πολιτικής ορθότητας και ταυτότητας, από την άλλη, δεν αποτελούν επαρκή ερμηνευτικά εργαλεία. Αυτές εντείνουν ή και προκαλούν, αντί να επιλύουν, τα προβλήματα. Οι παραπάνω παρατηρήσεις βεβαίως δεν αφορούν «δεξιούς ή αριστερούς» προσηλυτιστές και προπαγανδιστές ιδεών (ideologues) ή επιδέξιους τεχνολόγους της εξουσίας (ideologists). Αφορούν όλους εκείνους που δεν έχουν διαζευχθεί από την παράδοση του Διαφωτισμού και του κριτικού ορθού λόγου και από τη βαθύτερη εκείνη συναισθηματική ιδιότητα που απομακρύνει τον άνθρωπο από τη βαρβαρότητα: τη συμπόνια και την εγκαρδιότητα. Τούτο όμως δεν ταυτίζεται με έναν αφελή ουμανισμό, με μια αφηρημένη ηθική του φρονήματος που αγνοεί την κανονιστική αρχή του πραγματικού. Για να διαπεράσουν αυτά τα συναισθήματα την ιδιωτική σφαίρα και να αποκτήσουν πολιτικό χαρακτήρα απαιτείται η διαμεσολάβηση των κανόνων του κράτους δικαίου.

Πρακτικά τι σημαίνουν όλα αυτά; Τι γίνεται με τους τρομοκράτες; Σίγουρα για την επίλυση του προβλήματος δεν αρκεί η «ερμηνεία» του. Και όμως. Η Δύση και οι αστικές φιλελεύθερες δημοκρατίες είχαν ένα όπλο που το εγκατέλειψαν, όταν ο Διαφωτισμός υποχώρησε στην «Ταυτότητα» και στην «Κοινότητα». Και έτσι, αντί να εξετάζεται κάθε άνθρωπος ως μέλος πολλών κοινοτήτων και φορέας πολλών ταυτοτήτων, οι οποίες όμως υπόκεινται στον ίδιο παρονομαστή, την εφαρμογή του νόμου, έγινε δεκτό πως μια ταυτότητα, η θρησκευτική, μπορεί να υποκαθιστά όλες τις άλλες και όχι μόνο αυτό, αλλά έγινε επίσης δεκτό πως αυτή η ταυτότητα-κοινότητα μπορεί και να μην υπόκειται στον νόμο. Από τη στιγμή που η Δύση αποφάσισε να μην εφαρμόζει τον νόμο «σεβόμενη» τις όποιες θρησκευτικές παραδόσεις και ταυτότητες, ή τουλάχιστον να κάνει τα στραβά μάτια στην εφαρμογή του νόμου, άρχισε να τρέφεται ο ισλαμιστικός εξτρεμισμός. Επομένως όχι η αστυνομοκρατία αλλά η εφαρμογή των υπαρχόντων νόμων είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση της ισλαμικής τρομοκρατίας, με την οποία θα ζήσουμε για πολύ καιρό ακόμη.

Ας εξετάσουμε ένα παράδειγμα. Πολύ μελάνι και χολή χύθηκαν στα λεγόμενα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» για τη μαθήτρια αιγυπτιακής καταγωγής που παρέλασε με τη μαντίλα. Από εδώ εκείνοι που «γνωρίζουν» με σιγουριά ότι η μαθήτρια «υποχρεώνεται» είτε από την ίδια τη θρησκεία είτε από το περιβάλλον της να φορά τη μαντίλα και από εκεί όσοι μιλούν για το ατομικό δικαίωμα έκφρασης κάθε ανθρώπου. Με τα δυτικά κριτήρια έχουν και οι δύο πλευρές δίκιο και άδικο. Ο νόμος είναι ο Σολομών της Δύσης. Αν ο νόμος, όπως στη Γαλλία, απαγορεύει τη χρήση της θρησκευτικών συμβόλων σε δημόσιες εκδηλώσεις, τότε ουδείς έχει το δικαίωμα να τον παραβιάζει. Αν δεν το απαγορεύει, τότε ουδείς άλλος εκτός των κοινωνικών υπηρεσιών που διερευνούν τέτοια θέματα, με ατομοκεντρικά κριτήρια, δύναται αυθαίρετα να ερμηνεύει την ατομική θέληση. Εννοείται βεβαίως πως όλοι έχουν το δικαίωμα να αμφισβητούν, με έννομα μέσα, κάθε νόμο, να προτείνουν την κατάργηση, τροποποίηση ή αντικατάστασή του.

Αυτή είναι η δυτική απάντηση σε κάθε θρησκευτική ή πολιτική βαρβαρότητα.

----

Ο κ. Νίκος Δεμερτζής είναι καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του ΔΣ του ΕΚΚΕ.

Ο κ. Γιώργος Σιακαντάρης είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, συγγραφέας.